Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 11

Inngangur
Steinunn
Kristjánsdóttir
Greinasafn þetta inniheldur níu fræðigreinar um kynjafornleifafræði. Höfundar
þeirra eru nemendur í fornleifafræði, sem kennd er við sagnfræðiskor Háskóla
Islands, annars vegar í námskeiðinu Kynjafornleifafræði, sem kennt var í grunnnámi
vorið 2005 og hins vegar námskeiðinu Félagsleg fornleifafræði, sem kennt var
á meistarastigi haustið eftir. Auk greina þeirra og þessarar inngangsgreinar eftir
ritstjóra er í ritinu þýdd grein eftir dr. Robertu Gilchrist, prófessor við Háskólann
í Reading, en hún hefur leitt rannsóknir á þessu sviði innan breskrar miðalda-
fornleifafræði undanfarinn áratug.
Kynjafomleifafræði (e. Archcteology of
Gender) er tiltöluleg ung en vaxandi
nálgun sem er samofín kennilegimi gnmni
fomleifafræðinnar. Oft er leitað í bmnn
femínismans við kynjafornleifafræðilegar
rannsóknir, einkum þegar viðfangsefnin
em konur eða þegar í þeirn felst gagnrýni
á notkun staðalímynda og rótgróinna
viðhorfa sem stundum em færð gagn-
rýnislaust úr nútímanum yfir á forn
samfélög um hlutverk kynjannatveggja.
Rannsóknir innan kynjafomleifafræðiimar
em samt alls ekki alltaf femínískar, eins
og oft er ranglega haldið frarn, heldur
snúast þær um allar hliðar félagslegs lífs
þar sem manneskjan kemur við sögu
(Meskell og Preucel, 2004, bls. 129). Þær
geta því verið bvggðar á flestum þeirra
kennilegu grunna sem aðrar hug- og
félagsvísindafræðigreinar styðjast við, en
einkurn þó marxisma, strúktúralisma,
virknihyggju jafirt sem síðvirknihy'ggju,
svo eitthvað sé nefnt. Kynjafomleifa-
fræðilegum rannsóknum er beint að
kvngervi (e.gender) manneskjunnar innan
horfmna samfélaga, í stað rannsókna á
gripunum sjálfum eins og gert er innan
þess sem kalla má hefðbundna fomleifa-
fræði. Litið er á kyngervi sem óstöðuga,
menningarlega rnótaða birtingarmynd
manneskjunnar, byggða jafnt á kyn-
ferðislegum, aldurstengdum, einstak-
lingsbundnum, félagslegum, sem og
sögulegum þáttum. Viðfangsefni hennar
em því allar víddir manneskjunnar. konur
og menn, ásamt börnum, unglingum.
öldmðum eða sjúkum (Gilchrist, 1999,
bls. 147; Johnson, 1999, bls. llóo.áfr.;
Sorensen. 2000, bls. 70-72; Arwill-
Nordbladh, 2001, bls. 48 o.áfr; Meskell
og Preucel. 2004, bls. 129).
Kynjafomleifafræði hefur náö að fóta
sig innan breskrar, skandinavískrar og
bandarískrar fornleifafræði, en fáar
rannsóknir hafa aftur á rnóti farið fram
hérlendis á þessu sviði enn sem komið er.
Eina íslenska greinin sem birt hefúr verið
um kynjafomleifafræðilegt efhi kom út í
ArbókHins íslenska fornleifafélags 1992
eftir dr. Bjarna F. Einarsson um hið
félagslega rymi á Granastöðum (Bjami F.
Einarsson, 1993).1 Vorið 2005 varí fýrsta
skipti boðið upp á fyrmefnt námskeið í
kynjafornleifafræði við sagnfræðiskor
Háskóla íslands og var það ágætlega sótt.
Var það samdóma álit kennara og nemenda
9