Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 27

Kynjafornleifafræði sem einstaklingsfræði
Etel Colic
Kynjafræðileg umræða hefur notið síaukinnar athygli innan hug- og félagsvísinda
undanfarin 20 ár (Preucel og Hodder, 1996, bls. 415; Gero og Conkey, 1991, bls.
3). Þegar hugmyndafræði kynjafræðinnar er yfirfærð á fomleifaffæðileg viðfangsefni
vakna margar nýjar spurningar um leið og skilgreiningar á hugtökum hennar
verða jafnvel þokukenndari en áður.
Við ritun þessarar greinar varð höfundur
þess var hversu viðfangsefhi kynjafræð-
innar eru tekin sem sjálfsögð og þegar
orðið kyngervi er til umræðu kemur hin
lííffæðilega greining í karlk\ n og kvenkyn
ósjálffátt fvrst upp í hugann. Reynt verður
að greina hver helstu viðfangseíhi k\uja-
fræöiimar eru, skýrt frá breidd þeirra, um
leið og skilgreining á hugtakinu kyngervi
verður lögð ífam. I framhaldi af því verður
leitast við að útskýra á hvaða grunni kynja-
fomleifaffæðileg sjónannið og rannsóknar-
markmið byggja. Lagðar verða fram
spumingar um þaö hvemig hægt er að
greina og skilja kyngervi innan fomra
samfélaga, hvort fomleifafræðileg gögn
geti yfirleitt veitt einhverjar upplýsingar
um kyngervi og hver þau þá helst em.
Þetta er aðeins brot af þeim spumingum
sem vakna um viðfangsefnið og reynt
verður að svara að þessu sinni.
Upphafið
Upphafs kynjafræðilegrar nálgunar í
fomleifafræði ervenjulegarakið til áhrifa
frá kvennahre> fingum sem fram komu á
sjónarsviðið um 1960 og til hægfara
þróunar þeim tengdum fram undir 1970
(Sorensen, 2000, bls. 16). Almennt ertalið
að þróunin hafi gengið í gegnum þrískipt
ferli. þar sem kvenfomleifafræðingar vom
í brennidepli innan greinarinnar í því
ív rsta. Þetta leiddi til annars stigsins í
þróunarferlinu, þ.e. sérstakra rannsókna
á karllægum viðmiðum við fomleifa-
fræðilega túlkun en í þeim fólst jafnframt
gagnrýni á túlkun á konunni sem óvirkum
þátttakanda í fortíðinni. Ahersla var sem
aldrei fyrr lögð á að gera konuna sýnilega,
jafht í fræðunum sem í fortíðinni. Þriöja
stig þróunarinnar er loks rakið til
síðvirknihyggju (e. post-prosessualism)
og álirifa hennar upp úr 1980. Þörfm á að
endurskrifa og endurtúlka „söguna" varð
áberandi með tilkomu síðvirknihyggjunnar
um leið og krafa var sett ffam um að greint
yrði á milli kyngcms og líffræðilegs kyns.
Þessi aðgreining leiddi til almennt
viöurkenndrar skilgreiningar á kyngervi
sem félagslega mótaðs fyrirbæris
(Sorensen, 2000, bls. 18).
Ahrif síðvirknihyggju em skýrt grein-
anleg í þessu þriðja stigi þróunar
kynjafomleifaffæðilcgrarnálgunar en með
henni varð ennfremur notkun þjóðlýsinga
(e. ethnographies) áberandi við túlkun,
auk þess sem tengslin á milli viðfangs (e.
the object) og kyngervis uröu mikilvægari
en áður (Preucel og Hodder, 1996, bls.
417). Það er samt ekki fyrr en á síðasta
25