Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Page 48

endurspegli í raun mismunandi sam-
setningu haugfjár, kyns og aldurs í
íslenskum kumlum. Þau standa jú aö
líkindum þama fyrir sig sjálf en vegna
þess aö þau em tekin sem dæmi um islensk
kuml, hljóta þau aó vera dæmigerð aö
einhveiju leyti. Þauhafaað minnstakosti
veriö dœmi-gerd á sýningunni.
Áhrif haugfjár á kyngreiningar
Heiðin kuml geyma veialdlegamuni eins
og vopn og skart í samhengi viö jarðneskar
leifer fólks frá víkingaöld. Doktorsritgerö
Kristjáns Eldjárns, Kuml og hctugfé í
heiðmim sió á Islcmdi, sem kom út í upp-
færðri útgáfu í ritstjórn Adolfs Friðriks-
sonar áriö 2000, er grundvallarrit í
rannsóknum á þessu sviöi. Því þótti eöli-
legast aö leita fanga þar til aö kanna hversu
rnikið má ráöa í kynjahlutverk á víkingaöld
út frá haugfundnum gripum.
Áöur en álirifa kynjaffæðilegrar nálgunar
fór aö gæta ínnan fornleifafræöiimar voru
kumlbúar venjulega kvngreindir af því
haugfé sem fannst meö þeim, jafnt
hérlendis sem erlendis. Kyngreiningar af
þessu tagi tíðkast þó augljóslega enn hér
á landi. Nýlegt dæmi um slíka kvn-
greiningu er svokölluð „Fjallkona" sem
fannst á Austurlandi í júlí áriö 2004. Beinin
vom svo illa varöveitt aö ekki tókst aö
kyngreina þau líffræöilega en meö þeim
fundust meöal annars kúptar nælur,
kringlótt og þríblaða næla. hringprjónn,
hnífur og yfir 400 perlur. Á heimasíðu
Fomleifavemdar ríkisins em þetta sagöir
„.. dæmigeröirkvennagripir.(Fomleifa-
vemd, e.d.). Þaö em þeir svo sannarlega
ef marka má dæmin á gmnnsýningu
Þjóðminjasafnsins og meö hliðsjón af
gripunum vom beinin sögð vera af konu.
En hvaöa gripir em dæmigerðir fyrir
kynin? Að hvaða levti er hægt að áætla
líkamlegt kyn eða andlegt kvmgervi út frá
því haugfé sem fundist hefur á Islandi?
Eru einhverjir gripir dæmigeröir fyrir
karla, konur, ákveðna aldurshópa eða
börn? Til að leita svara viö þessum
spumingum vom kannaðir þeir gripir sem
einkenndu gmnnsýninguna og nokkra
gripaflokka sem fínnast almennt í kumlum
og vom þeir bomir saman við áðumefnt
rit Kristjáns Eldjáms. Vert er aö taka fram
að tölur í umfjölluninni em miöaöar við
bók Kristjáns þegar hún kom út aftur áriö
2000 en nýrri fundir, líkt og áðumefnd
Fjallkona, em þar ekki meö.
Hestar:
Eins og fram hefur komið er hestur sýndur
meö karlmanni á gmnnsýnmgu Þjóöminja-
safnsins. Þó að ekkert sé út á þaö aö setja
í sjálfu sér, er engu að síður athyglisvert
að skoða hlutföll á milli kynjanna eftir
því hvort þau hafa verið heygð með eöa
án hests.
Hér á landi var algengt aö heygja hesta
meö mönnum en alls hafafundist hér 113
kuml meö hestabeinum. Þessi hestabein
vom í 40 þeirra hundrað kumla sem ömggt
er að séu karlkynskuml. Þegar kvenkyns-
kumlin em skoöuö kemur í ljós aö í átján
þeirra 65 ömggu kvenkynskumla sem
fundist hafa hérlendis vom hestabein.
Samkvæmt þessu var nokkuö algengt aö
grafe hesta með kvenmönnum hér á landi
á víkingaöld (Kristján Eldjám, 2000, bls.
310). Athyglisvert væri að gera könnun á
því meðal almennings hvort fólk telur
hesta ffekar einkennandi fyrir kvenkyns-
eða karlkynskuml. Greinarhöfundar játa
fúslega aö hafa frekar ímyndað sér karla
grafha meö hestum en konur áöur en málið
var athugaö.