Fréttatíminn - 03.07.2015, Blaðsíða 33

S érfræðingar Rannsóknar-miðstöðvar Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði á Sel-
fossi brugðust skjótt við fréttum
af jarðskjálftanum í Nepal 25. apríl
2015, og héldu fund 4 tímum eftir
að jarðskjálftinn reið yfir. Ákveð-
ið var að dr. Símon Ólafsson og dr.
Rajesh Rupakhety (sem er fæddur
og uppalinn í Nepal) myndu halda
af stað 29. apríl í leiðangur til Kat-
mandú höfuðborgar Nepal og rann-
saka afleiðingar jarðskjálftans og
jafnframt taka með sér mælitæki til
að freista þess að ná mælingum í
stórum eftirskjálftum. Fenginn var
hröðunarmælir að láni til fararinn-
ar úr ICEARRAY mælafylkingunni
en því verkefni er stýrt af dr. Bene-
dikt Halldórssyni og dr. Ragnari
Sigbjörnssyni. Sú viðleitni að taka
með sér jarðskjálftamæli til að skrá
yfirborðshröðun í eftirskjálftum
átti eftir að skila góðum árangri.
Hröðunarmælirinn sem var settur
upp á jarðhæð á einkaheimili 31.
apríl, hefur skráð yfirborðshröðun
í fjölda eftirskjálfta, þar á meðal í
eftirskjálftanum 12. maí sem var að
stærð M7.3.
Mælingar á hröðun yfirborðs
jarðar í jarðskjálftum eru mikilvæg-
ar vegna þess að þær gefa upplýs-
ingar um þá áraun sem mannvirki
verða fyrir í jarðskjálftum. Mjög
fáir hröðunarmælar hafa verið settir
upp í Nepal. Eini mælirinn sem vit-
að er um, með vissu, var settur upp
á vegum bandarísku jarðvísinda-
stofnuninnar (USGS) en þeir hafa
sett gögn úr honum á netið. Auk
þess hefur heyrst að Jarðskjálfta-
miðstöð Nepal (Nepalese Seismo-
logical Center), sem er ríkisstofn-
un, sé með slíkan mæli í rekstri í
skrifstofubyggingu sinni, en gögn
úr þeim mæli hafa ekki verið gerð
aðgengileg almenningi.
Í gögnum úr mælistöðinni sem
USGS rekur má greina mjög sér-
staka yfirborðshröðun sem er til-
komin vegna staðbundinna áhrifa
vegna þykkra jarðlaga sem Kat-
mandú borg er að stórum hluta reist
á. Mælingarnar úr mæli Rannsókn-
armiðstöðvarinn sýna hins vegar,
lítil merki um jarðvegsmögnun og
munu því þjóna hlutverki sem við-
miðunarmælingar fyrir framtíðar
rannsóknir á eftirskjálftunum og
eðli yfirborðshröðunar í þeim. Jarð-
lög úr efni sem er laust í sér getur
magnað upp jarðskjálftabylgjur og
haft mjög slæm áhrif á öryggi mann-
virkja og íbúa þeirra í jarðskjálftum.
Varað við hættu sem heima-
menn gera sér ekki grein fyrir
Leiðangursmenn frá Rannsóknar-
miðstöð í jarðskjálftaverkfræði
dvöldu í Nepal til 6. maí og nýttu
meðal annars tímann, í samvinnu
við alþjóðlega sveit verkfræðinga, til
skoðunar á skemmdum sem mann-
virki höfðu orðið fyrir í jarðskjálft-
anum. Í samvinnu við almanna-
varnasveit frá ESB voru hverfi í
Katmandú skoðuð sem höfðu orðið
verst úti. Í tvo daga var framkvæmd
skoðun á meira en 100 húsum og
ráðleggingar varðandi öryggi mann-
virkjanna gefnar íbúum, eigendum,
verkfræðingum og yfirvöldum.
Leiðangursmennirnir frá Há-
skóla Íslands vöruðu einnig heima-
menn við aðsteðjandi hættu, sem
margir virtust ekki gera sér grein
fyrir, og var fólgin í fallandi braki
og að hús myndu hrynja til grunna í
eftirskjálftum. Oftar en ekki var um
að ræða nýleg hús sem voru ónýt
eftir stóra jarðskjálftann og und-
antekning var ef þau voru tryggð.
Vert er að geta sérstaklega tilfellis í
Tyanglaphat en þar var um að ræða
hús sem hafði orðið fyrir miklum
skemmdum í jarðskjálftanum 25.
apríl en ekki hrunið. Engin opin-
ber skoðun hafði verið framkvæmd
á húsinu þrátt fyrir að mikil hætta
væri á að það myndi hrynja í sterk-
um eftirskjálftum. Húsið var við
vegamót og skapaði hættu fyrir
vegfarendur. Þar að auki komust
leiðangursmenn að því að eigand-
inn var með tíðar ferðir inn í húsið
til að sækja eigur sínar. Leiðangurs-
menn framkvæmdu skoðun á hús-
inu og skráðu skemmdir. Eiganda
hússins var ráðlagt að loka húsinu
og íbúar í nágrenninu voru varaðir
við að koma nálægt húsinu. Í eftir-
skjálftanum 12 maí hrundi síðan
húsið til grunna; sem betur fer varð
þetta engum að fjörtjóni og enginn
slasaðist.
Sá bernskuhúsið hrunið
Leiðangursmenn gerðu einnig út-
tektir á svæðum þar sem mikið
var um skemmdir og skráðu niður
mismunandi ástæður fyrir hruni
húsanna. Gerð voru drög að gagna-
grunni þar sem skemmdir á mann-
virkjum og undirstöðum þeirra eru
flokkaðar eftir því með hvaða hætti
þær bar að og jafnframt hnitamerkt-
ar myndir og myndbönd látin fylgja
með. Upplýsingar sem þessar eru
gagnlegar til að meta jarðskjálftaþol
mismunandi byggingagerða og til
að ákvarða framtíðar hönnunarkröf-
ur með tilliti til jarðskjálftaöryggis.
Leiðangursmenn tóku einnig
þátt í neyðaraðstoð þann 2. maí,
við íbúa þorpsins Jiwanpur sem
er í um 30 km fjarlægð frá Kat-
mandú. Dr. Rajesh Rupakhety
fæddist í þorpinu og ólst þar upp
til 8 ára aldurs. Með stuðningi
f jölskyldumeðlima var neyðar-
gögnum dreift á meðal 68 heimila
í þorpinu; dýnum, mat, nauðsyn-
legum sjúkragögnum og efni til að
hreinsa drykkjarvatn. Flest hús í
þorpinu höfðu hrunið til grunna,
hér einnig meðtalið húsið þar sem
dr. Rupakhety fæddist og ólst upp.
Leiðangursmenn frá Rannsóknar-
miðstöð í jarðskjálftaverkfræði
könnuðu einnig öryggi skólabygg-
ingarinnar á staðnum og veittu
þorpsbúum ráðgjöf. Leiðangurs-
menn veittu mörgum öryggisráð-
gjöf sem bjuggu enn við hættuleg-
ar aðstæður.
Þann 4. maí fóru leiðangursmenn-
irnir frá Íslandi ásamt þremur liðs-
mönnum í franskri almannavarn-
arsveit til Jiwanpur þorpsins með
það að markmiði að meta gæði
drykkjarvatnsins. Vatnssýni voru
tekin á mismunandi stöðum í þorp-
inu og farið með þau til Katmandú
til að framkvæma á þeim prófanir.
Niðurstaðan var sú að vatnið var
ekki drykkjarhæft. Þorpsbúum var
ráðlagt að sjóða vatnið áður en það
væri drukkið. Bráðarbirgða aðferð
til að hreinsa vatnið var sett í gang
og nákvæm áætlun gerð varðandi
vatnsþörfina.
Lærdómsrík för
Leiðangursmennirnir komu aftur
til Íslands eftir vikudvöl ytra. Eft-
ir stóra jarðskjálftann 12. maí hélt
Rajesh Rupakhety aftur til Nepal og
mun dvelja þar til í ágúst og hjálpa
til með þekkingu sinni í jarðskjálfta-
verkfræði. Hann stefnir að því að
samþætta aðgerðir opinberra aðila,
háskóla og verkfræðistofnana, við
uppbygginguna. Áhersla verður
lögð á að koma á fót neti hröðunar-
mæla og setja af stað hágæða alþjóð-
legt framhaldsnám í jarðskjálfta-
verkfræði og jarðskjálftafræði og
ennfremur stofna rannsóknarmið-
stöð í jarðskjálftaverkfræði í Nep-
al. Hann mun einnig sinna þjálfun
verkfræðinga í Nepal í því að meta
öryggi mannvirkja, kenna aðferðir
við hönnun mannvirkja með tilliti
jarðskjálftaöryggis, mati á jarð-
skjálftavá og endurbótum á mann-
virkjum til að auka öryggi í jarð-
skjálftum. Þar að auki hefur hann
skipulagt fyrirlestra í háskólum en
einnig hjá nokkrum opinberum og
óopinberum samtökum.
Nepal hefur orðið fyrir gífurlegu
tjóni vegna jarðskjálftanna, bæði
efnahagslegu og vegna tapaðra
mannslífa og slysa á fólki. Á þeim
svæðum þar sem tjónið varð mest
eyðilagðist meiri hluta húsa og fólk
horfist í augu við að vera heimilis-
laust á regntímabilinu. Mikið verk
er fyrir höndum við enduruppbygg-
ingu eftir jarðskjálftana. Auk þess
sem þörf er á efnahagslegri aðstoð
er ekki síður þörf á sérfræðiaðstoð
varðandi byggingu mannvirkja sem
standast jarðskjálfta. Þessi ferð sér-
fræðinga frá Rannsóknarmiðstöð í
jarðskjálftaverkfræði til Nepal hefur
verið lærdómsrík og upplýsingum
hefur verið safnað um hvernig hús
skemmast í jarðskjálftum. Mikilvæg-
um upplýsingum um jarðskjálftaá-
raun í eftirskjálftum var safnað með
hröðunarmælinum sem komið var
með frá Íslandi og settur upp í Kat-
mandú. Leiðangursmenn hafa lagt
sig fram um að hjálpa til við endur-
uppbygginguna með því að leggja til
sérþekkingu sína á sviði jarðskjálfta-
verkfræði sem mikil þörf er fyrir í
Nepal eftir þessar hamfarir.
Höfundar
Rajesh Rupakhety, Símon Ólafsson, Benedikt
Halldórsson, Ragnar Sigbjörnsson
Merkar eftirskjálfta-
rannsóknir sérfræð-
inga frá Íslandi
Rannsóknarleiðangur sérfræðinga frá Rannsóknarmiðstöð Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði
á Selfossi til Katmandú í Nepal, í kjölfar jarðskjálftans mikla í apríl síðastliðnum, hefur skilað
góðum árangri. Þann 25. apríl 2015 varð jarðskjálfti að stærð M7.8 í Nepal með upptök nálægt
bænum Barpak í héraðinu Gorkha, um 77 km norðvestur af Katmandú. Rúmlega 8600 manns
hafa látið lífið og um 19000 slasast af völdum jarðskjálftans og eftirskjálfta hans. Hundruð
þúsunda húsa hafa gjöreyðilagst og ennþá fleiri eru mikið skemmd með þeim afleiðingum að
milljónir manna hafa misst heimili sín. Jarðskjálfti þessi ásamt eftirskjálftum eru verstu náttúru-
hamfarir sem Nepal hefur orðið fyrir síðan Bihar Nepal jarðskjálftinn reið yfir árið 1934.
Íbúðahús þar sem fyrsta hæðin hefur fallið saman. Flestar súlur á hæðinni brotnuðu
og efri hæðirnar hliðruðust til en eru að mestu heilar. Slæm hönnun, léleg steypa
and slæmur frágangur á styrktarjárnum voru aðalástæður hrunsins.
Dr. Benedikt
Halldórsson er
forstöðumaður
rannsókna í Rann-
sóknarmiðstöð í
jarðskjálftaverk-
fræði og rannsókn-
arprófessor við
Rannsóknarmið-
stöð í jarðskjálfta-
verkfræði.
Dr. Ragnar Sig-
björnsson er
prófessor við
Umhverfis- og
byggingarverk-
fræðideild Háskóla
Íslands.
Dr. Símon Ólafsson
er rannsóknarpró-
fessor og forstöðu-
maður Rann-
sóknarmiðstöðvar
Háskóla Íslands í
jarðskjálftaverk-
fræði.
Dr. Rajesh Rupak-
hety er dósent við
umhverfis- og bygg-
ingarverkfræðideild
HÍ og forstöðu-
maður rannsókna
hjá Rannsóknarmið-
stöð HÍ í jarðskjálfta-
verkfræði á Selfossi.
Hann er fæddur og
uppalinn í Nepal.
Íbúðahús í Tyanglaphant sem hrundi ekki í aðalskjálftanum. Eftir skoðun þá var það
mat leiðangursmanna að húsið væri ekki öruggt til íveru og hætta væri á að það
myndi hrynja. Í eftirskjálftanum 12. maí hrundi húsið; slóð á myndband sem sýnir
húsið eftir hrunið má finna á heimasíðu Rannsóknarmiðstöðvar í jarðskjálftaverk-
fræði (www.jardskjalftamidstod.hi.is).
30 vísindi Helgin 3.-5. júlí 2015