Dagrenning - 01.08.1951, Page 11

en hér oss, og í flestum eða öllum öðr-
um þingræðisríkjum, skipar pólitískur ráð-
herra dómara — einnig dómara Hæstaréttar.
Þeir eru að vísu ekki skipaðir til vissra ára,
heldur til ákveðins aldurs, ef þeirn endist líf
og þeir brjóta ekki af sér í embætti. En þingið
hefur ávallt opna leið til afskipta af dóms-
valdinu, ef það vill, þar sem er möguieikinn
á því að breyta dómaskipaninni með eintöld-
um iögum. Meðan svo er má segja, að þingið
geti hvenær sem er sett á stofn nýja dóm-
stóla, enda er það ekki óþekkt, að til slíks sé
gripið, eða þá að breyta tölu dómenda í
Hæstarétti.
Ég hefi dregið þessa mynd upp fyrir yður,
til þess að sýna hve lítill munur er raunveru-
lega orðin á flokkaþingræði og flokksein-
ræði og þó er hann raunar enn minni ef dýpra
er grafið.
Nú veit ég að þér munið segja: Aðal-
munur þingræðis og einræðis liggur ekki í
þessu formi heldur í því, að í þingræðislandi
eru frjálsar kosningar og frjáls flokkaskipting,
en í einræðisríkinu er aðeins einn flokkur
leyfður og kosningar þar því aðeins gerfi-
kosningar. Þetta er ekki rétt nema að nokkru
leyti. Það er rétt, að í einræðisríkinu er þetta
svo, en sú þróun verður sífellt greinilegri í
þingræðislöndunum, að þingflokkarnir verða
stéttaflokkar. Hinar stóru þjóðfélagsstéttir
safnast undir ákveðin flokksmerki og loks
kernur þar, að tveir eða fleiri þessara stétta-
flokka taka höndum saman og afnerna rétt-
indi annarra þjóðfélagsstétta, en þeir eru
fulltrúar fyrir — og þar með er flokkaskipt-
ing þingræðisins úr sögunni.
Þetta gerðist í ekki ómerkara landi en
Tékkóslóvakíu og með samþykki ekki ómerk-
ari stjórnmálamanna en Benesar og Masa-
iyks. Það er ekki nauðsynlegt að öll réttindi
minni hlutans séu afnumin þegar í stað.
Nægilegt er að breyta kosningalögum sér í
hag eða „tryggja sér‘ ákveðinn stuðning á
einhvem hátt, og svo kemur breytingin nokk-
uð af sjálfu sér.
Samkvæmt því, sem ég nú hef sagt, er
greinilegt, að þingræðið stefnir hröðum skref-
um að því, að umbreyta sjálfu sér í einræði.
Þessu til stuðninga mætti nefna margt fleira,
en ég læt þetta nægja að sinni.
•k
Vér skulurn þá líta á það stjórnarform,
sem ég hef leyft mér að nefna þjóðræði, og
sem er þekktast frá Bandaríkjunum.
í 1. gr. í stjórnarskrá Bandarikjanna segir:
„allt löggjafarvald, sem með þessari stjórnar-
skrá er veitt, er í höndum þings Bandaríkj-
anna.“ í sörnu grein segir að þinginu sé
heimilt „að setja á stofn dómstóh, lægri en
Hæstarétt.“ Með öðrum orðum. Það er skýrt
tekið fram, að þingið getur ekki tekið æðsta
dómsvald þjóðarinnar í sínar hendur, né
breytt skipan Hæstaréttar.
í 2. gr'. stjórnarskrár Bandaríkjanna segir,
að framkvæmdarvaldið skuli vera í höndum
forseta, sem kosin sé til fjögurra ára af þar
til völdum kjörmönnum. Það er sérstaklega
tekið fram, að þingmenn beggja þingdeilda
og embættismenn ríkisins, megi ekki velja
fyrir kjörmenn.
Með þessurn hætti er alveg skilið á milli
framkvæmdarvalds og löggjafarvalds. Dóms-
valdinu er fyrir kornið á þann veg, að forset-
inn skipar hæstaréttardómarana „að ráði og
samþykki senatsins". Verður því efrideild
þingsins og forsetinn að koma sér saman um
skipun í þessi þýðingarmiklu embætti, og
er það ein mikilvægasta samvinna löggjafar
og framkvæmdarvaldsins.
Hver sæmilega skynsamur maður sér strax
að á þessu fyrirkomulagi er mikill' munur
og því, er ég áður hefi lýst. Hér er stefnt að
sem fyllstri aðgreiningu þjóðfélagsvaldsins í
þeim augljósa tilgangi að trvggja sem best
rétt borgaranna. Þeir menn, sem settu Banda-
DAGRENNING 9