Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.01.2015, Blaðsíða 52

Úttekt
52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.1. 2015
tz
1400 kg hestur með 62% nýtingu • 2200 kg svín og 72% nýtingu • 32
5400 egg yfir líftíma hænu, hvert egg 63 grömm og gert ráð fyrir
618 kg lamb og 48% nýtingarhlutfall • 76 kg fiskur með
94 kg fiskur með 50% nýtingu • 101,75 kg fugl með um 62% hlutfall
1.500,0
248,0
144,0
144,0
136,4
32,0
12,6
12,6
Kíló af ætilegri vöru
á hverja slátrun
nei
já
já
já
já
nei
já
já
Erfiður
dauðdagi
Hrefna
Hestur1
Svín2
Svín, vistvænt2
Naut3
Hreindýr4
Egg, venjuleg5
Egg, vistvæn5
nei
nei
já
nei
óvíst
nei
já
nei
Erfiðar
aðstæður
N
útímamaðurinn er í erfiðri stöðu. Flest viljum
við vera góð við dýrin og hrýs hugur við frétt-
um af slæmri meðferð dýra í landbúnaði. Hver
á ekki vin á Facebook sem við hugsum þegj-
andi þörfina fyrir að birta þar myndbönd frá
dýraverndarsamtökum sem minna okkur á allt það ógeðfellda
sem gerist áður en steikin kemur á diskinn.
En um leið reynist það þorra fólks of stór breyting að ætla
að hætta kjötáti. Samkenndin með dýrunum verður að auka-
atriði þegar safaríkur borgari kemur af grillinu eða ilmurinn af
lambalæri fyllir eldhúsið.
Á undanförnum árum hafa þessir tveir andstæðu pólar kjöt-
löngunar og samúðar með dýrunum byrjað að renna saman og
virðist sem hratt fjölgi í hópi kjötætna sem leggja sig fram við
að borða helst eingöngu kjöt af dýrum sem hafa verið alin og
slátrað á mannúðlegan hátt en sneiða eftir fremsta megni hjá
kjötvöru þar sem ætla má að aðbúnaði og meðferð dýranna
hafi verið ábótavant.
En þá vakna strax nokkrar erfiðar spurningar: Hvaða kjöt
er minnst og mest mannúðlegt? Hvort er minni þjáning á bak
við kjúklingaborgara eða nautakjötsborgara? Er kannski mann-
úðlegast að fá próteinið úr eggjum? Og þjást dýrin öll á sama
hátt? Er sársaukaupplifunin sú sama hjá öllum hryggdýrum?
Hvað með aðrar fylkingar dýraríkisins – er kannski mann-
úðlegra að borða skeldýr á borð við humar, frekar en lax?
Ein leið til að svara þessum spurningum er að skoða val-
kosti kjötætunnar eins og hagfræðingar. Er ekki hægt að
reikna gróflega út hversu mörgum kjúklingum þarf að slátra
til að fá sama kjötmagn og úr einu nauti? Er ekki hægt að
gera einfaldaðan samanburð á eldis- og slátrunaraðferðum?
Fyrst verðum við þó að afla gagna til að vinna úr:
Guðný Nielsen er iðnaðarverkfræðingur og stjórnarmaður í
samtökunum Velbú, samtöku sem beita sér fyrir bættri velferð
í búskap.
Guðný segir að þegar komi að dýrum sem alin eru til mann-
eldis geti verið mikill munur á hvernig um þau er hugsað og
hversu mikla þjáningu dýrið þarf að þola. Fari þó smám sam-
an fjölgandi í þeim hópi bænda og ræktunarstöðva sem reyna
að bjóða upp á mannúðlegri valkost í kjöti.
„Við heyrum það á tali kjötframleiðenda að neytendur þurfa
að taka frumkvæðið. Einn kjúklingaframleiðandi var í viðtali
um þessi mál fyrr í vetur og sagði orðrétt að „þeir framleiða
bara það sem selst“. Ef neytendur byrja að sniðganga kjötvör-
ur frá framleiðendum sem fylgja aðeins lágmarkskröfum lag-
anna þá munu fleiri framleiðendur sjá sér fært að bæta úr
málunum.“
Hún segir lögin heimila ýmis vinnubrögð í landbúnaði sem
kalla má grimmileg og samtökum á borð við Velbú hafi gengið
illa að fá að skoða og meta aðstæður bæði við eldi og slátrun.
„Hagsmunaaðilar í greininni hafa í gegnum tíðina streist mjög
á móti lagabreytingum sem miða að því að gera kjötframleiðsl-
una mannúðlegri. Mætti það t.d. harðri mótstöðu, en tókst þó
að fá í gegn, að banna geldingu án deyfingar.“
Guðný segir hagsmunaaðila nú reyna að fá það samþykkt í
reglugerð að auka megi þrengsli á kjúklingabúunum. „Þrengsli
eru eitt mesta velferðarvandamálið í íslenskri kjúklingarækt
og er dritbruni ein versta afleiðing þess. Við þessi þrengsli
gengur illa að halda undirlagi fuglanna nógu hreinu og þurru
og þá brenna gangþófar fuglanna undan blautu og klístruðu
driti þeirra. Eggjaframleiðendur virðast einnig vera að reyna
að fá það heimilað í reglugerð að þeir megi goggstífa varphæn-
ur, þ.e. höggva hluta framan af goggi þeirra. Þetta er gríð-
arlega sársaukafull aðgerð og samræmist á engan hátt tilgangi
nýrra laga um velferð dýra.“
Íslenskir neytendur verða oft að bera sig sérstaklega eftir
því að kaupa kjöt af dýrum sem alin hafa verið á mannúðlegan
hátt og þar segir Guðný að verslanir hér á landi mættu skoða
erlend fordæmi. Bæði austan- og vestanhafs færist í aukana að
í kjötborðum stórmarkaða er kjöt af mannúðlega ræktuðum
dýrum sérstaklega merkt og úrvalið gott. Hafi fjölmargar er-
endar verslanakeðjur hreinlega hætt að selja egg sem koma
frá hænum í búrum.
Löng og erfið ferð í sláturhúsið
En nóg um kjúklingana. Hvað með hin dýrin?
Lömbin fá að ganga laus í náttúrunni fram að hausti þegar
þeim er slátrað og því lítið hægt að kvarta yfir aðbúnaði
þeirra. „Sömu sögu er ekki alltaf hægt að segja um ærnar sem
eru hafðar inni allan veturinn og fjárhúsin misgóð. Þá geta
flutningarnir í sláturhúsið verið mjög langir og erfiðir og þekk-
ist að lömb hafi kramist og slasast illa á leið til slátrunar.
Þessar löngu ferðir í sláturhúsin eru stórt vandamál og brýnt
að gera úrbætur á þeim,“ segir Guðný. „Sama gildir með naut-
gripi og allur gangur á því hversu mikið dýrunum er hleypt út
meðan þau ná sláturstærð. Þegar kemur að mjólkurvörum er
framleiðendum ekki gert að upprunamerkja vörur sínar.
Framleiðendur, sem hafa gerst uppvísir að því að fara illa með
dýrin sín og t.d. ekki hleypt þeim út yfir sumartímann, hafa í
mörgum tilfellum fengið að skila mjólk sinni inn til vinnslu.
Þetta er lögbrot og við því hafa legið lágar sektir með lítinn
fælingarmátt. Án upprunamerkinga eru hendur neytenda
bundnar, því þeir hafa engar forsendur til þess að beina við-
skiptum sínum til bænda sem vel fara með dýrin sín.“
Einna verst er ástandið í svínakjötsframleiðslu, að sögn
Guðnýjar. Smár hópur bænda ræktar svín á mannúðlegan hátt
og eiga þeir dyggan hóp viðskiptavina. Þetta kjöt er hins veg-
ar ekki fáanlegt í almennum stórmörkuðum og illmögulegt er
að nálgast unnar vörur úr slíku svínakjöti. Megnið af íslensku
svínakjöti verður til í verksmiðjubúskap.
„Við erum afskaplega aftarlega á merinni þar og nota ís-
lenskir svínaræktendur enn svokallaðar gotstíur, þröngar
grindur þar sem gylturnar geta aðeins staðið eða legið og geta
ekki einu sinni snúið sér við. Er þetta ræktunaraðferð sem
hefur víða verið gerð ólögleg en fær enn að viðgangast hér,“
útskýrir Guðný. „Þá hafa dýrin verið ræktuð með það að
markmiði að gyltan eignist sem flesta gríslinga. Hefur þetta
orðið til þess að hátt hlutfall grísa fæðist andvana eða þeir eru
svo veikburða að þeir lifa ekki fyrstu vikuna. Um þetta eigum
við þó ekki nákvæmar tölur því framleiðendum hér á landi ber
ekki skylda til að veita eftirlitsaðilum þessar upplýsingar.“
Mögulega er hrossakjöt sú hefðbundna íslenska landbún-
aðarafurð sem verður til með minnstri grimmd. „Auðvitað eru
hesthúsin misgóð og hrossin fá mismikið pláss, en ég hef ekki
heyrt annað en að hrossaræktendur hleypi hestum sínum út,
hvort sem kjöt þeirra endar á disknum okkar eða ekki.“
En fleira er matur en kjúklingur og grís, lamb og naut. Á
þessum árstíma er villibráð á borðum margra landsmanna.
Kjötát með betri samvisku
HVAÐA VALKOSTUR ER MANNÚÐLEGASTUR ÞEGAR KEMUR AÐ ÞVÍ AÐ VELJA KJÖT Á DISKINN? ÚR VÖNDU ER AÐ RÁÐA ÞVÍ DÝRIN
GEFA MISMIKIÐ KJÖTMAGN MEÐ HVERRI SLÁTRUN, LIFA VIÐ ÓLÍKAR AÐSTÆÐUR OG ER SLÁTRAÐ MEÐ ÓLÍKUM HÆTTI.
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is