Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.01.2015, Page 53

Við gerð þessarar töflu var notast við ýmsar heimildir, þar á meðal vef Fálkaseturs Íslands,Wikipediu, vef Dýraheilbrigðiseftirlits Indiana,Vísindavef HÍ og vef Fiskistofu.
220 kg naut með 62% nýtingu • 480 kg hreindýr með 40% nýtingu
að helmingur unga séu karlfuglar sem slátrað er á fyrstu dögum
ð 50% nýtingu • 83,9 kg fugl með 62% nýtingarhlutfall
l ætilegs kjöts og húðar • 11500 g fugl og 62% hlutfall ætilegs kjöts
Lamb6
Þorskur7
Villigæs8
Eldislax9
Kjúklingur, venjulegur10
Kjúklingur, vistvænn10
Rjúpa11
Krybbur
8,6
3,0
2,4
2,0
1,1
1,1
0,3
0,0001
Kíló af ætilegri vöru
á hverja slátrun
nei
nei
nei
óvíst
já
nei
nei
nei
Erfiðar
aðstæður
já
já
nei
nei
já
já
nei
nei
Erfiður
dauðdagi
Sumir kenna í brjósti um rjúpuna, hreindýrið eða gæsina en
það gæti þó hugsast að villibráð væri einn mannúðlegasti val-
kosturinn í kjöti.
Gott líf og skjótur dauðdagi fyrir villibráð?
Mætti segja að villibráðin sleppi hvað best af öllum þeim dýr-
um sem mannskepnan leggur sér til munns. Verksmiðjufram-
leidd dýr eiga mörg erfitt líf en skjótan dauðdaga á meðan
dýrin sem fá að lifa villt fá að vera í náttúrunni en geta átt
langan og sársaukafullan dauðdaga, hvort sem það er vegna
veikinda, meiðsla, hungurs, eða rándýrs. Dýrin sem felld eru
af hæfum veiðimanni fá að eiga gott líf í sínu náttúrulega um-
hverfi, og einnig skjótan dauðdaga.
Úlfar Finnbjörnsson matreiðslumaður er mikill veiðimaður
og sendi m.a. frá sér fyrir þremur árum Stóru bókina um villi-
bráð.
Úlfar segir fugla drepast nær samstundis eftir að hafa verið
hæfðir með haglaskoti. „Veiðimaðurinn leggur sig fram við að
dýrið þjáist sem minnst og ef svo ólíklega vill til að fuglinn sé
enn á lífi þegar hann lendir á jörðinni er hann óðara snúinn úr
hálslið. Yfirleitt er þó fuglinn kominn til fugla-guðs áður en
hann lendir á jörðinni.“
Stóru dýrin drepast líka hratt ef þau eru skotin í hjarta eða
lungu. Ekki er æskilegt að miða á höfuðið þó gott skot i heila
myndi fella dýrið strax. Er hættan sú að skotið geigi og t.d.
skjóti af kjálkann og valdi dýrinu ómældum þjáningum. „Skot
í hjarta eða lungu tekur mjög skjótt af og aldrei meira en
nokkrar sekúndur frá því að skotið hæfir dýrið og þangað til
það er dautt.“
Bíða lengi á línunni
Ekki má gleyma skepnunum sem synda í sjónum. Er kannski
mannúðlegra að láta spendýrin og fuglana í friði, og þess í stað
borða meinhollan fiskinn?
Ef marka má Konráð Eggertsson hvalveiðimann kann að
vera að hvalkjöt sé eitt mannúðlegasta kjöt sem setja má á
diskinn. Bæði gefur dæmigerð hrefna af sér að jafnaði um
hálft annað tonn af kjöti og með nútíma sprengiskutlum drepst
hvalurinn hratt.
„Áður fyrr gat verið bölvað mál að drepa hvalinn. Þá voru
notaðir hefðbundnir skutlar án sprengiefnis og svo höfðum við
sérstaka riffla til að klára málið ef hvalurinn drapst ekki fljót-
lega. Í síðustu lotu vísindaveiða voru notaðir sprengiskutlar og
í 99% tilvika drapst hvalurinn um leið og skutullinn hæfði
hann.“
Konráð segir hvalinn heldur ekki flýja skipin af ótta.
„Stundum getur þetta verið langur eltingaleikur, en það er
ekki vegna þess að hvalirnir fælist hvalveiðiskipin, heldur
vegna þess að þeir eru í fæðisleit og á mikilli hreyfingu.“
Hvað með fiskana? Þeir fá að synda um frjálsir en eru
veiddir með ýmsum hætti. Hugsanlega ættu þeir sem vilja lág-
marka þjáningu að gera upp á milli fiskflaka eftir því hvaða
tækjum var beitt við veiðarnar.
Einar Hreinsson er veiðarfærasérfræðingur hjá Hafrann-
sóknastofnun: „Stystu veiðiferlin eru þegar notuð eru handfæri
og dragnót. Á handfæraveiðum er dauðastríðið kannski nokkr-
ar mínútur. Í tilviki dragnótaveiða líða kannski 30-60 mínútur
frá því fyrsti fiskurinn lendir í nótinni og þangað til hann er
kominn um borð.“
Veiðarnar taka lengri tíma þegar veitt er á línu, net og með
botnvörpu. „Botnvarpan er að jafnaði dregin í nokkra klukku-
tíma en í tilviki línuveiða getur verið að 5-12 tímar líði frá því
fyrsti fiskurinn bítur á agnið og þangað til hann kemst á hníf-
inn. Á netaveiðum getur liðið sólarhringur frá því fiskur festist
í netinu og þar til hann er blóðgaður. Eru þetta almenn tíma-
mörk fyrir algengustu veiðiaðferðir okkar.“
Það gæti verið að eldisfiskur geti verið mannúðlegri kostur
en villtur fiskur, a.m.k. hvað snýr að slátruninni. Kristján G.
Jóakimsson er sjávarútvegsfræðingur og situr í stjórn Lands-
sambands fiskeldisstöðva. Hann segir að við slátrun eldisfisks
sé leitast við að valda heiladauða á sem skjótastan hátt, þ.e.
áður en fiskurinn er blóðgaður og slægður. Eru þá notaðar
sérstakar vélar sem ýmist reka pinna í haus fisksins og rotar
hann eða setur rafstraum í ákveðinn stað á höfði fisksins. Er
markmiðið að lágmarka streitumyndun, verki og kvalir hjá
fiskinum og á aflífunin að gerast eins hratt og mögulegt er við
slátrunina. „Ef fiskurinn er blóðgaður án þess að hafa fyrst
verið heiladrepinn sendir heilinn áfram skilaboð út í vöðvana
um að sprikla og forða sér frá vánni. Þar sem vöðvarnir fá
ekki lengur súrefni til bruna á sér stað loftfirrtur bruni. Þessi
loftfirrti bruni veldur lækkun á sýrustigi í holdinu sem aftur
hefur neikvæð áhrif á gæði afurðarinnar.“
Kristján segir jafnframt að ekki þurfi að væsa um fiskinn i
kvíunum. Áhrifamiklar verslanakeðjur erlendis gera oft þá
kröfu að magn fisks á hvern rúmmetra í kvíunum fari ekki
upp fyrir ákveðin mörk svo fiskurinn búi ekki við of mikil
þrengsli. „En fiskeldisstöðvar sem reyna að kreista sem mest
magn úr kvíunum reka sig líka á að gæðin minnka ef fiskurinn
fær ekki nægilegt pláss og fer t.d. að sjást á sporði og uggum,
vöxtur minnkar og fleira kemur upp sem getur haft neikvæð
áhrif á reksturinn. Mannúðlegt eldi og árangur í rekstri hefur
reynst fara vel saman og helst gjarnan í hendur.“
Að endingu verður að skoða þau dýr sem hafa ekki jafnþró-
uð taugakerfi og hryggdýr. Er mjög erfitt að fullyrða en má
þó ætla að t.d. humar og ostrur upplifi þjáningu og skelfingu
ekki með sama hætti og lamb eða hænsn.
Stefán Atli Thoroddsen þekkir þessi mál en hann rekur
sprotafyrirtækið BSF Productions sem unnið hefur að fram-
leiðslu prótínstanga úr dufti sem gert er úr krybbum. Hann
segir að margt geri krybbuprótín að mannúðlegum valkosti.
Ekki aðeins eru krybburnar með vanþróað taugakerfi heldur
eru þær ræktaðar í þægilegum boxum þar sem þær una sér
vel með fóðrinu sínu. „Þegar líður að uppskeru er byrjað á að
setja boxin í kæli. Við það leggjast krybburnar rólega í dvala
og eru orðnar alveg rænulausar þegar þær ýmist eru frystar
eða þurrkaðar með hita.“
Vegið og metið
Hver er svo niðurstaðan? Hver er besti valkosturinn fyrir þá
sem vilja hafa sem minnst af þjáningu á bak við hvern kjöt-
bita? Í töflunni hér til hliðar hefur nokkrum valkostum verið
raðað upp, bæði með tilliti til þess hversu mikið af ætilegri
vöru fæst fyrir hvert dýr sem slátrari eða skytta fellir, og eins
með upplýsingum um hvort dýrið átti erfitt líf eða erfiðan
dauðdaga.
Strax blasir við að hrefnan gefur mesta kjötið, á skjótan
dauðdaga og syndir fram að því frjáls um höfin. Mætti jafnvel
halda því fram að mannúðlegra sé að skjóta hvalinn en að láta
hann deyja af náttúrulegum orsökum. Hitt er svo siðferð-
isspurning sem ekki verður svarað hér, hvort hvalir séu mögu-
lega slíkar vitsmunaverur að ósiðlegt sé að veiða þá og borða.
Ef við skoðum hóf- og klaufdýrin virðist hesturinn koma
best út og lambið verst. Hreindýr virðist ekki gefa af sér mik-
inn mat en aftur er vert að skoða hvort hreindýrið þjáist ekki
minnst heilt yfir og sé betur fellt af skotvísum veiðimanni
frekar en að þola náttúrulegan dauðdaga af völdum hungurs,
sjúkdóma eða meiðsla.
Fuglar og fiskar gefa ekki af sér mikið ætilegt hold, en fisk-
urinn þó ögn meira og kannski mannúðlegra að borða eldislax
en kjúkling, hvað þá ef við gefum okkur að kjúklingurinn hafi
þroskaðra taugakerfi en fiskurinn og upplifi aðbúnað sinn og
örlög öðruvísi.
Til fróðleiks fá egg að fljóta með í töflunni enda prótíngjafi
sem margir velja þegar sagt er skilið við kjötið. Ef allt er talið
eru eggin þó ekki endilega mannúðlegasti kosturinn og mælt í
kílóum fæst margfalt meira matarmagn úr t.d. einu holdanauti
en úr einni varphænu sem skilar 400 eggjum.
Neðst á töflunni lenda svo krybburnar sem rækta þarf í
þúsundavís til að gera eitt kíló af krybbu-hveiti. Eina ferðina
enn verður lesandinn að gera það sjálfur upp við sig hvort
slátrun einnar krybbu jafnast á við slátrun kjúklings eða
lambs, eða eigi meira skylt við rykmaurana sem falla í valinn í
hvert skipti sem rúmfötin eru sett í þvottavélina.
* Yfirleitt er fuglinn kominntil fugla-guðs áður en hannlendir á jörðinni.
4.1. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 53