Reykjalundur - 01.06.1958, Qupperneq 8

söfnun í heilsuhælissjóð fyrir Norðurland.
Með þátttöku Ungmennafélags Akureyrar
héldu þær áfram fjársöfnun, unz sjóðurinn
var í ársbyrjun 1925 orðinn allt að 100 þús.
króna, sem mátti teljast ævintýraleg upp-
hæð á þeirra tíma mælikvarða. Nú er því
svo háttað um öll hugsjónaátök, að ef lang-
ir tímar líða án þess markinu verði náð, eða
markið jafnvel komi að fullu í augsýn, slakna
átökin. Heilsuhælismál Norðurlands var því
um þessar mundir komið í sjálfheldu deyfðar
og vonleysis.
En þá gerðust tíðindi. — Heilsuhælisfélag-
inu gamla sunnanlands hafði verið breytt í
Berklavarnafélag íslands. Árið 1919 eru þrír
læknar skipaðir í milliþinganefnd í berkla-
varnamálum og lög um berklavarnir sett
samkvæmt tillögum nefndarinnar. í þeim
lögum var mælt fyrir um það, að þar sem
börn og berklasjúkir menn væru saman á
heimili, skyldi gera annað tveggja: Flytja
sjúklingana brott eða börnin. Úrræði áttu,
samkvæmt tillögum nefndarinnar, að verða
þau, að byggja eða leigja einskonar geymslu-
skýli eða biðskýli fyrir berklasjúka menn,
meðan þeir biðu þess, að komast til Vífils-
staða eða í gröfina. Langmyndarlegasta skýl-
ið átti að vera á Akureyri. Það átti að rúma
12 til 15 manns. En árið 1925 voru 119 berkla-
sjúklingar í Akureyrar læknishéraði einu
saman og berklaveikin sótti á með vaxandi
ákafa um allt Norður- og Austurland. Þá
kom jafnvel fram tillaga um það, að kaupa
gamalt timburhús Ræktunarfélags Norður-
lands til þessara nota, en þar veit ég vera
brattasta stiga í öllu Norðurlandi. — Einn
læknir í nefndinni, norðlenzkur að ætt, gerði
ágreiningsorð um lausn málsins, að því er
Norðlendinga varðaði og kvað ekki unnt að
ganga fram hjá eindregnum óskum þeirra,
því þeir myndu sjálfir bezt vita hvar skórinn
kreppti. Hann lagði til, að byggt yrði viðbót-
arskýli við Akureyrarspítala, sem rúmaði allt
að 30 sjúklinga. — Ég efa ekki, að þið veitið
því eftirtekt, að þessi tillaga hefir nú nýlega
gengið aftur, að því er varðar berklavarnar-
mál Norðlendinga.
Hinn norðlenzki læknir átti kollgátuna.
Norðlendingar vissu vel hvar skórinn kreppti
6
og þeim leizt ekki vel á tillögur nefndarinn-
ar og þeim leizt ekki á blikuna, þegar Guð-
mundur Bjömsson landlæknir lét svo um
mælt, að ef ekki kæmi fyrir eitthvað alveg
óvænt, myndu Norðlendingar þurfa að bíða
í 30 ár eftir sínu heilsuhæli. Þessi ályktun
landlæknis var vissulega í fullu samræmi
við þau smáskornu sjónarmið, sem réðu til-
lögum berklavarnanefndarinnar.
En hið óvænta gerðist. Árið 1925 varð
upphlaup um allt Norðurland í berklavama-
málunum. Heilsuhælisfélag Norðurlands var
stofnað á Akureyri 22. febrúar það ár og
fjársöfnun hófst um allt land. Um haustið
byrjuðu Norðlendingar að ryðja fram brekk-
unni í Kristnesi og undirbúa húsastæði
heilsuhælisins í sjálfboðavinnu og réttum
tveimur árum síðar, haustið 1927, var Krist-
neshæli vígt og tekið til nota.
Alls þessa, sem ég hefi nú rakið, minn-
umst við í dag með hlýrri þakklátssemi til
allra þeirra, sem barizt hafa fyrir og lagt
hönd að verki í berklavamarmálum landsins
allt frá stofnun Heilsuhælisfélags Vífilsstaða.
Það sem ég hefi hér rakið er forsaga sam-
taka okkar. Berklaveikin var á öðmm og
þriðja áratug aldarinnar skelfilegasta sjúk-
dómsplága landsmanna. Fyrsta og brýnasta
nauðsyn var að einangra berklasjúka menn,
til þess að verja böm þjóðarinnar fyrir ofur-
smitun. Stofnun heilsuhælanna vom stór
skref í þá átt.
Heilsuhælisfélögin voru stofnuð, til þess að
ná ákveðnu marki um smitvamir og um
viðeigandi sjúkravist og sjúkrameðferð
berklasiúkra manna. Og er markinu var náð,
liðu félögin undir lok. En jafnvel þó mikið
ynnist á og vel tækist til um lækningu
fjölda manna, var þó ekki nema hálfur sig-
ur unninn. — Vegna smitóttans voru heim-
ili landsins að miklu lokuð þeim mönnum,
sem höfðu átt vist á heilsuhælum, enda þótt
þeir væm þaðan útskrifaðir sem heilbrigðir.
— Vinnustaðir landsins og almennar vinnu-
kröfur hæfðu ekki fyrrverandi berklasjúk-
lingum með takmarkaða starfsorku. Þessu
þarf ég allra sízt að lýsa fyrir ykkur.
Reykjalundur