Morgunblaðið - 26.05.2015, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. MAÍ 2015
Meistari Héðinn Steingrímsson (t.h.) vann Hjörvar Stein Grétarsson í lokaumferð Íslandsmótsins í skák í Hörpu í fyrradag. Héðinn hlaut 9,5 vinninga í 11 skákum en Hjörvar Steinn 8 vinninga.
Kristinn
Sagan, í stuttu máli:
Á sjöunda áratug
síðustu aldar var hart
tekist á í íslensku sam-
félagi um hvort virkja
ætti orkuauðlindir
landsins til að auka
fjölbreytni í íslensku
atvinnulífi og styrkja
stoðir samfélagsins.
Raunar byrjaði bar-
áttan um betri lífs-
afkomu þjóðarinnar miklu fyrr.
Sveitapiltarnir sem fóru að gefa út
Fjölni 1835 töldu að það sem Ísland
þarfnaðist mest væri aukin fjöl-
breytni í atvinnuháttum; auknar
fiskveiðar, íslensk verslun og vöru-
flutningar. Ég las einhvers staðar að
á þeim tíma hefði Jónas Hall-
grímsson skrifað hið eina sem hann
skrifaði um stjórnmál á sinni ævi,
þar sem skáldið sagði: „Óskandi
væri að Íslendingar færu að sjá, að
það er aumt líf og vesælt, að sitja
sinn í hverju horni og hugsa um ekk-
ert nema sjálfan sig, slíta í sundur
samfélag sitt og skipta sundur afli
sínu í svo marga parta, sem orðið
getur, í stað þess að halda saman og
draga allir einn taum. Hugsa fyrst
og fremst um heiður og velgengni
landsins, sem öllum góðum Íslend-
ingum ætti þó að vera í fyrirrúmi.“
Þetta eru orð sem eiga enn við í dag.
Hann orti einnig:
Hvað er þá orðið okkar starf
í sex hundruð sumur?
Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg?
Almennt séð er ekki hægt að segja
annað en að þjóðin hafi valið að
ganga til góðs á undanförnum ára-
tugum. Fyrir 50 árum gat erfitt tíð-
arfar og aflabrestur sett efnahag
okkar úr skorðum og jafnvel skapað
neyðarástand. Við þær aðstæður
settu forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins orkufrekan iðnað á dag-
skrá. Bjarni Benediktsson, fyrrver-
andi formaður Sjálfstæðisflokksins,
sagði á þeim tíma: „Fossafl og
hveraorka eru þær auðlindir, sem
enn eru að mestu ónýttar, þó að stór-
virki hafi þegar verið unnin með afli
þeirra. En það er einungis upphaf
þess sem koma skal. Mikilvægt er að
tryggð verði orkuframleiðsla, sem
gæti orðið undirstaða nýrrar at-
vinnugreinar, stóriðju. Það orð lætur
illa í eyrum sumra, en verkar lokk-
andi á aðra.“
Með þessum orðum hófst barátta
fyrir bættum lífskjörum lands-
manna, barátta sem hefur staðið síð-
an. Höfum við gengið veginn til
góðs? Það þarf ekki annað en að líta
um öxl til að átta sig á því að án auk-
innar fjölbreytni í at-
vinnuháttum, upp-
byggingar frekari
stoða undir íslenskt
samfélag, hefðum við
aldrei náð þeim árangri
sem við höfum náð.
Og baráttan heldur
áfram
Í þau fimmtíu ár sem
þessar stórstígu fram-
farir hafa átt sér stað
hefur baráttan verið
stöðug. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur verið í forystu-
hlutverki í innleiðingu framfara í ís-
lenskum atvinnuháttum. Í dag
stendur yfir enn ein orrustan um
nýtingu orkuauðlinda til eflingar ís-
lensku samfélagi, aukna verðmæta-
sköpun, aukin tækifæri og
fjölbreyttari störf fyrir ungt fólk.
Það má segja að sömu öfl takist á nú
og hafa tekist á um þessi mál síðustu
áratugi. Það er mikilvægt að al-
menningur geri sér grein fyrir þeim
mikilvægu ákvörðunum sem við
stöndum frammi fyrir. Þrátt fyrir
góðan árangur er kallað eftir bætt-
um lífskjörum, fjölbreyttari tæki-
færum, sterku menntakerfi, öflugri
heilbrigðisþjónustu, auknum lífs-
gæðum eldri Íslendinga o.s.frv. Við
gerum, og eigum að gera, kröfur um
að íslenskt samfélag standist sam-
anburð við það besta sem við þekkj-
um í nágrannalöndunum. Svarið við
þessum krefjandi spurningum er
áframhaldandi uppbygging á þeim
trausta grunni sem lagður hefur ver-
ið. Aukin tæknivæðing sjávarútvegs
og þróun orkufreks iðnaðar eiga
stærstan þátt í því að skipa okkur í
fremstu röð þegar metnar eru fram-
farir og árangur ríkja. Orkufrekur
iðnaður hefur fært okkur meiri lífs-
gæði í formi ódýrari orku til heimila
og almenns atvinnureksturs en
þekkist annars staðar. Það er nokk-
uð sem gleymist gjarnan í villandi
umræðu, þar sem því er haldið fram
að heimilin niðurgreiði orku til orku-
freks iðnaðar. Til okkar er litið öf-
undaraugum yfir þeim tækifærum
sem við höfum til aukinnar verð-
mætasköpunar á grunni raunveru-
legrar framleiðslu. Aðrar þjóðir sem
við berum okkur saman við hafa ekki
þessi tækifæri sem hér bjóðast. Ein-
hverjum finnst við hafa gengið of
langt, en um það verður ekki deilt að
uppbygging orkuframleiðslu hefur
aukið þekkingu okkar, eflt háskóla
og vísindasamfélag, aflað okkur
ómetanlegrar reynslu og fært ungu
fólki ný tækifæri og sjálfstraust. Öfl-
ug íslensk fyrirtæki hafa haslað sér
völl á alþjóðavettvangi á grunni
þessarar reynslu og þekkingar. Hér
vilja einhverjir stoppa og fara að
gera eitthvað annað. Reynslan sýnir
okkur glöggt að þetta „eitthvað ann-
að“, öflug ferðaþjónusta, svo dæmi
sé tekið, getur vel starfað í góðri sátt
við frekari uppbyggingu í grunn-
atvinnugreinum okkar. Mín skoðun
er sú að við séum einungis á þrösk-
uldi upphafs þess sem koma skal.
Samspil nýtingar og verndunar
Hin gagnrýna umræða sem átt
hefur sér stað um samspil nýtingar
og verndunar hefur fært okkur fram
á veg. Augu okkar hafa opnast fyrir
mikilvægi þess að ákvarðanir um
frekari uppbyggingu verði gerðar í
eins mikilli sátt við umhverfið sem
kostur er. Inngrip hefur að sjálf-
sögðu alltaf áhrif og við þurfum því
að taka ígrundaðar ákvarðanir. Ekki
verður annað sagt en að íslensku
orkufyrirtækin hafi haft að leið-
arljósi, við hönnun og byggingu
orkumannvirkja, að aðlaga þau sem
mest að umhverfi sínu og hvarvetna
er snyrtimennskan í fyrirrúmi.
Virkjanir hafa einnig skapað ferða-
þjónustu aukin tækifæri sem sýna
okkur vel hvernig samspil atvinnu-
greina getur verið öllum til góðs.
Orkufyrirtæki hafa opnað starfs-
stöðvar sínar með þeim árangri að
þær eru vinsælir áfangastaðir ferða-
manna. Hönnun og framkvæmdir
eru miðaðar við að falla sem best að
umhverfinu og nú hefur Alþingi til
umfjöllunar lagafrumvarp sem eyk-
ur möguleika á lagningu raflína
Landsnets í jörð í framtíðinni. Öllu
þessu hefur umræðan um aukna um-
hverfisvitund skilað og sú þróun
mun halda áfram. Eftir einhverja
áratugi þurfum við ekki að ræða um
sjónmengun vegna loftlína. En það
er mikilvægt að umræðan sé á rök-
um reist og að ekki sé farið fram með
fullyrðingar sem enga skoðun stand-
ast. Ein slík kom frá formanni Nátt-
úruverndarsamtaka Íslands fyrir
skömmu og fór án athugasemda í
fréttir RÚV. Þar var fullyrt að
Landsvirkjun hefði áform um uppi-
stöðulón í Þjórsárverum. Slíkt hefur
aldrei staðið til en um sex km loftlína
er frá Þjórsárverum að mörkum
uppistöðulóns við Norðlingaöldu-
veitu sem að mestu leyti verður í far-
vegi árinnar.
Virkjanakostir til umfjöllunar
Þeir virkjanakostir sem nú eru til
umfjöllunar, þ.e. neðri Þjórsá og
Skrokkalda, valda nú miklum deilum
á Alþingi. Virkjun við Skrokköldu
var í nýtingaflokki Rammaáætlunar
2 og skoraði hátt í nýtingu en lágt
gagnvart umhverfissjónarmiðum.
Virkjunin sjálf mun nýta þegar
manngerð lón og eina mannvirkið
sem sjáanlegt verður er inntakið við
lónið. Virkjunin sjálf verður í göng-
um sem byggð verða vegna hennar.
Lína frá virkjuninni er fyrirhuguð í
jarðstreng og hefur því ekki sjáanleg
áhrif á umhverfi sitt.
Virkjanir í neðri Þjórsá eru ekki
stórar að sniðum. Fyrst og fremst er
verið að nýta stíflumannvirki og lón
sem þegar eru fyrir ofar í ánni. Þær
eru því sérlega hagkvæmar í kostn-
aðarlegu tilliti. Nokkuð almenn sátt
hefur verið um þessa virkjanakosti
og þeir hafa hvorki áhrif á víðerni né
mikil áhrif á umhverfi sitt. Virkj-
ununum fylgja mikla samgöngu-
bætur sem skapa aukin tækifæri fyr-
ir ferðaþjónustu á svæðinu.
Laxastofn árinnar sem hefur verið
til umræðu er einhver sá mest rann-
sakaði á Íslandi. Trúverðugar mót-
vægisaðgerðir hafa verið hannaðar
til að tryggja framgang stofnsins og
Landsvirkjun hyggst láta reyna á
þær í efstu virkjuninni áður en
lengra væri haldið. Fram hefur kom-
ið í atvinnuveganefnd þingsins að
meira verði ekki rannsakað, nú þurfi
að láta reyna á lausnirnar. Mikilvæg
reynsla fyrirhugaðra mótvæg-
isaðgerða mun fást við byggingu
efstu virkjunarinnar.
Sáttin rofin
Að halda því fram að sátt um
rammaáætlun sé rofin með tillögu
meirihluta atvinnuveganefndar
stenst enga skoðun. Á síðasta kjör-
tímabili voru allir þeir kostir sem
hér eru til umræðu skoðaðir ít-
arlega. Í skýrslu verkefnastjórnar 2
kemur fram að reiknað var með
gangsetningu virkjananna árið 2015
og 2016. Svandís Svavarsdóttir, þá-
verandi umhverfisráðherra, ákvað
að samþykkja ekki fyrirliggjandi að-
alskipulag sveitarfélaganna á svæð-
inu og var sú aðgerð dæmd löglaus í
Hæstarétti. Hún sagði við það tæki-
færi að lög skiptu hana ekki máli
þegar kæmi að náttúruvernd. Þetta
lögbrot hennar varð til þess að þess-
ar virkjanir hafa ekki enn verið
byggðar, með tilheyrandi tjóni fyrir
samfélagið. Í dag sakar hún meiri-
hluta þingsins um að brjóta lög um
rammaáætlun með því að fara ekki
að niðurstöðu verkefnastjórnar, sem
er ráðgefandi nefnd fyrir ráðherra
um skipan virkjanakosta í flokka. Í
lögunum er ekki fjallað um máls-
meðferð tillögu á Alþingi, heldur ein-
göngu hvernig staðið skal að málum
í stjórnsýslunni. Málsmeðferð Al-
þingis fer eftir lögum um þingsköp
og þar er skýrt kveðið á um rétt
þingmanna til að flytja breyting-
artillögur um einstök mál. Nefndin
sendi, eins og Svandís áður, breyt-
ingartillögur sínar til fjölda umsagn-
araðila. Um sjötíu gestir komu á
fund nefndarinnar og fjölmargar
umsagnir bárust. Eftir þessa ít-
arlegu yfirferð var niðurstaða meiri-
hluta nefndarinnar að áðurnefndir
virkjanakostir færu í nýtingarflokk,
þrátt fyrir að niðurstaða núverandi
verkefnastjórnar hafi verið að hafa
þá flesta í biðflokki áfram. Svandís
Svavarsdóttir og fleiri ákváðu eftir
sambærilegt ferli að fara ekki að til-
lögum þáverandi verkefnisstjórnar
og bar fram tillögu um að færa kost-
ina í biðflokk. Það ætti að vera öllum
ljóst sem kynna sér málið, að sátt um
rammaáætlun var rofin af þeim sem
nú hafa hæst. Það er miður, en nú er
einfaldlega verið, með málefnalegum
rökum, að færa þessa kosti í nýting-
arflokk þannig að áfram verði haldið
að vinna með þá. Meta þarf hvort
fram þurfi að fara nýtt umhverf-
ismat og eftir það er hægt að útfæra
nánar þau skilyrði sem sett eru, m.a.
um mótvægisaðgerðir vegna laxa-
stofnsins.
Framtíðin
Það þarf ekki að fjölyrða um mik-
ilvægi þess að uppbygging orku-
freks iðnaðar haldi áfram. Á nýleg-
um fundi Landsvirkjunar kom fram
hversu arðbær sú stefna er fyrir ís-
lenskt samfélag. Þrátt fyrir miklar
fjárfestingar hefur Landsvirkjun
greitt niður skuldir sínar um tugi
milljarða á undanförnum árum og er
að komast í þá stöðu að arð- og skatt-
greiðslur fyrirtækisins til eigenda
sinna munu nema tugum milljarða
árlega. Það er af sem áður var að
leita þurfi logandi ljósi að fyr-
irtækjum sem tilbúin eru að flytja
starfsemi sína til Íslands. Nú bíða
orkufyrirtækin eftir ákvörðun
stjórnvalda um næstu skref þannig
að þau geti gefið áhugasömum kaup-
endum orku skýr svör um fram-
haldið.
Höfum við gengið til góðs, götuna
fram eftir veg? orti skáldið Jónas.
Mín skoðun er að okkur hafi tekist
það bærilega og með reynsluna í far-
teskinu munum við gera enn betur í
framtíðinni. Grunnur að traustu
samfélagi hefur verið byggður og nú
er það okkar að skapa tækifæri fyrir
enn betri lífsgæði í okkar góða landi.
Lífsgæði sem jafnast á við það sem
best gerist meðal þjóða og bjóða
ungum kynslóðum okkar lands fjöl-
breyttari tækifæri til framtíðar.
Eftir Jón
Gunnarsson » Við gerum, og eigum
að gera, kröfur um
að íslenskt samfélag
standist samanburð við
það besta sem við
þekkjum í nágranna-
löndunum.
Jón Gunnarsson
Höfundur er þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins og formaður atvinnuvega-
nefndar Alþingis.
Rammaáætlun – rofin sátt