Morgunblaðið - 27.06.2015, Qupperneq 20

Dýrmætur kveðskapur grafinn upp
verið mjög hógvær. Eftir Helgu
liggur fjöldinn allur af kvæðum í
handritum en um 100 titlar eru í
væntanlegri bók. Ljóðin eru nokkuð
fjölbreytt en ljóst er að hún hafði
góð tök á fjölbreyttum brag-
arháttum. Formið er hefðbundið þar
sem flest allt er rímað, hvort tveggja
innrím og endarím svo dæmi séu
tekin. Sum ljóðanna eru erfiljóð sem
hún orti fyrir og um sveitunga sína.
Þá er forvitnilegur bálkur sem hún
yrkir árið 1915 um allar húsfreyjur í
Fljótshlíðinni og eru vísurnar alls 87
talsins. Einnig eru ljóðabréf sem
hún sendi bróður sínum sem bjó í
Reykjavík og frænda sem bjó í
Grindavík þar sem hún segir fréttir
úr sveitinni. Þegar Helga lést var
kassa sem innihélt m.a. skrif hennar
komið fyrir á Skógum undir Eyja-
fjöllum í vörslu Þórðar Tómassonar,
stofnanda Skógasafnsins.
„Ég vissi alltaf af þessum hand-
ritum hennar en það var ekki fyrr en
í febrúar 2013 sem ég fékk aðgang
að þeim og kom þá skáldskapnum á
tölvutækt form,“ segir Ásta. Hún
segir handritin hafa verið í misjöfnu
ástandi og eflaust margt týnt sem
Helga hafi ort um ævina.
Þó nokkur skáld eru ættuð úr
Fljótshlíðinni og var til að mynda
skáldið Þorsteinn Erlingsson (1858-
1914) samtíða Helgu þó að
hann hafi verið aðeins eldri.
„Ég veit að hún dýrkaði
Þorstein. Hún hefur eflaust
munað hann en ég veit samt
ekki til þess að þau hafi átt í
einhverjum samskiptum,“
segir Ásta. Hún var sjálf 14
ára þegar Helga lést í hárri
elli og segist hefðu viljað
spyrja hana að svo mörgu,
svona eftir á að hyggja. En
útgáfa á verkum Helgu
verður að duga að sinni
sem mun draga upp mynd
af íslenskri alþýðukonu
sem ól manninn í hlíðinni fögru.
 Ljóð Helgu Pálsdóttur (1877-1973) verða gefin út í fyrsta skipti í haust  Orti langan kvæðabálk
um húsfreyjur í Fljótshlíð 1915  Þakklætisvottur fyrir trúmennsku við fjölskylduna í þrjá ættliði
Ljósmynd/Helga Sigurðardóttir
Afreksbikar Ásta Þorbjörnsdóttir, bóndi á Grjótá, hlaut viðurkenningu og
afreksbikar Fljótshlíðar fyrir varðveislu menningarverðmæta.
SVIÐSLJÓS
Bjarni Steinar Ottósson
bso@mbl.is
Í vikunni kom út ritið Helgistaðir
við Hafnarfjörð, skrifað af Gunn-
laugi Haraldssyni. Ritið er í tveimur
bindum og telur um 1.500 síður. Í
fyrra bindinu er fjallað um Garða-
prestakall hið forna, sem síðar varð
Hafnarfjarðarsókn, og í seinna
bindinu fjallað um sögu Hafnar-
fjarðarkirkju eins og hún var stofn-
uð 1914 og þær kirkjur sem seinna
bættust við á svæðinu. Æviágripum
presta í Hafnarfirði og í Garði forð-
um eru gerð skil, en þar þjónaði
m.a. Jón Vídalín, seinna biskup.
Ritið kemur út í tilefni af því að
hundrað ár eru liðin frá stofnun
kirkjusóknarinnar. Auk Gunnlaugs
kom að verkinu ritnefnd skipuð
þeim Sigurjóni Péturssyni for-
manni, Jónatan Garðarssyni og sr.
Gunnþóri Þ. Ingasyni.
Ritferlið hófst árið 2003 þegar
leið að 90 ára afmæli kirkjunnar, en
Sigurjón og Jónatan sátu þá í rit-
nefnd. Sigurjón segist ánægður með
hvernig verkið þróaðist.
Langt ferli að baki
„Þegar fyrst var búið til minnis-
blað um umfangið og hverjir gætu
hugsanlega verið kaflarnir kom
fljótlega í ljós að þetta var miklu
meira verk sem við vildum semja.
Þegar við lítum til baka finnst okkur
það hafa verið lukkuspor að drífa
ekki í að gefa út 90 ára sögu heldur
gefa hana almennilega út 100 ára.
Þegar farið var að kafa meira í
heimildir fyrir fyrsta bindið gerðu
menn sér grein fyrir því að þar var
stór kafli, sem er forsagan.“ Sig-
urjón segir vinnu við verkið ekki
hafa staðið samfleytt yfir allan ára-
tuginn síðan, en Gunnlaugur sinnti
einnig á þessum tíma ritun sögu
Akraness. „Nokkur kraftur var í
vinnunni fram til 2006. Hann fær frí
frá störfum hjá okkur og kemur svo
aftur 2013. Þá er settur kraftur í
þetta.“
Magnús Gunnarsson, formaður
sóknarnefndar Hafnarfjarðarkirkju,
segir að kostnaðurinn við verkið
nálgist 45 milljónir króna að prent-
unarkostnaði meðtöldum. Nokkrir
styrkir fengust til verksins en megn-
ið af kostnaðinum bar sóknin sjálf.
Ánægðir með verkið
Magnús er afar ánægður með af-
raksturinn. „Kirkjunni og kirkju-
legu starfi eru gerð gríðarlega góð
skil.“ Ritið sé þó ekki síður saga
mannlífs og þróunar þess í gegnum
árin. „Fyrir mig sem Hafnfirðing
eru það ekki bara atburðir sem mað-
ur hefur upplifað frá degi til dags á
liðnum árum. Maður nær að ylja sér
við minningu þeirra sem gengu á
undan manni sem maður hefur heyrt
talað um.“
Sigurjóni, formanni ritnefndar, er
við útgáfuna sérstaklega hugsað til
Krýsuvíkurkirkju. Henni eru gerð
ítarleg skil í ritinu, en kirkjan, eins
og hún stóð þá, var brennd árið
2010. Í ritinu er farið yfir sögu
Krýsuvíkurkirkju og nágrennis
hennar.
Gunnlaugur segist víða hafa leitað
fanga við söfnun heimilda, enda
sögusviðið stórt. „Það er stanslaus
leit. Maður leitaði uppi allar hugsan-
legar frumheimildir sem manni hug-
kvæmdust. Svo auðvitað allar prent-
aðar heimildir.“ Lítið hafi þó verið
skrifað um Garða áður.
Áhersla er lögð á það í ritinu að
fara ítarlega í það hvernig öllum
kirkjurekstri og lífi fólks var háttað
á prestssetrinu forðum, að sögn
Gunnlaugs, en í ritinu er jafnframt
gerð grein fyrir öllum kirkjugripum
sem enn má festa hönd á.
Stanslaus leit að heimildum
 Saga Hafnarfjarðarkirkju frá 1914 og forvera hennar, Garðaprestakalls, skráð frá landnámi
 1.500 síðna verk í tveimur bindum komið út  Æviágrip allra presta aftur á Sturlungaöld
20 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 2015
Í Garðaprestakalli hinu forna voru mörg guðshús reist í gegnum aldirnar.
Fyrir utan kirkjurnar á Görðum var Bessastaðakirkja hin höfuðkirkjan.
Hennar sögu hafa verið gerð góð skil áður. Þá var á miðöldum kirkja á
Hvaleyri en elstu heimildir um hana eru frá 15. öld. Henni var þjónað frá
Görðum fram á miðja 18. öld.
Þýskir og enskir kaupmenn á Háagranda við Hvaleyri byggðu sér guðs-
hús þar upp úr 1530 sem stóð fram að einokun 1604.
Tvö bænhús í einhverri mynd stóðu svo við Setberg og Óttarsstaði.
Skýrt er frá sögu allra þessara kirkna í ritinu, bæði í máli og myndum.
Kirkjum prestakallsins lýst
KIRKJUHALD
Ljósmynd/Sigurjón Pétursson
Ritnefnd og söguritari, f.v.: Jónatan Garðarsson, Sigurjón Pétursson,
Gunnlaugur Haraldsson og sr. Gunnþór Þ. Ingason
Morgunblaðið/Ómar
Hafnarfjarðarkirkja Kirkjan varð aldargömul árið 2014. Hafnfirðingar
voru heldur seinir að reisa sér kirkju, að sögn Gunnlaugs Haraldssonar, en
það var hluti af þeim deilum sem leiddu til stofnunar Fríkirkjunnar.
Helga Pálsdóttir (1877-1973) var
vinnukona hjá þremur ættliðum
á bænum Grjótá í Fljótshlíðinni.
Hún kom fyrst á Grjótá þegar
hún var 17 ára gömul og var þá
hjá langömmu og langafa Ástu.
Hún dvaldi þar um nokkurn tíma
en fór svo á aðra bæi í vinnu-
mennsku en kom aftur árið 1922
og þá varð ekki aftur snúið.
Eins og margir aðrir í sam-
bærilegri stöðu á þessum tíma
naut Helga ekki mikillar mennt-
unar. Í æsku fékk hún
kennslu í kirkjunni á
Teigi eins og önnur
börn. „Þegar við vor-
um í barnaskólanum
sagði hún okkur sögur
af skólagöngunni
sinni. Kuldinn var svo
mikill í kirkjunni að
blekið fraus oft í blek-
byttunum yfir nóttina.
Þar voru kirkjubekkirnir
notaðir sem borð og
börnin krupu á kné við
þá. Það var ekki mulið
undir þetta fólk,“ segir
Ásta og bendir á að
ótrúlegt sé hversu fær
hún hafi verið og vísar til
orðkynngi Helgu.
Hlaut litla
skólagöngu
GRJÓTÁ Í FLJÓTSHLÍÐ
Skáldkona Helga Páls-
dóttir var hagmælt.
VIÐTAL
Þórunn Kristjánsdóttir
thorunn@mbl.is
„Þetta eru allt of miklir dýrgripir til
þess að láta þá týnast,“ segir Ásta
Þorbjörnsdóttir, bóndi á Grjótá í
Fljótshlíð, en hún hefur safnað sam-
an kveðskap alþýðukonunnar Helgu
Pálsdóttur (1877-1973), sem var
vinnukona á Grjótá stærsta hluta
ævi sinnar. Í haust kemur út bók
með ljóðum hennar sem Bókaútgáf-
an Sæmundur á Selfossi gefur út.
Ásta segir Helgu verðskulda að
hæfileikum hennar séu gerð góð skil
enda hafi hún verið einstaklega hag-
mælt.
Starfaði hjá þremur ættliðum
„Ég lít líka á þetta sem þakklætis-
vott til hennar fyrir alla þá trú-
mennsku sem hún sýndi okkur fjöl-
skyldunni, öllum þremur ætt-
liðunum, en hún var eins og amma
okkar systkinanna.“
Ásta hlaut viðurkenningu og af-
reksbikar Fljótshlíðar á 17. júní há-
tíð Fljótshlíðinga fyrir að varðveita
menningarverðmæti. Í umsögn dóm-
nefndar segir m.a. „Það er vel við
hæfi nú á 100 ára afmæli kosninga-
réttar kvenna að halda á lofti verk-
um einnar af hinum dæmigerðu ís-
lensku alþýðukonum sem margar
hverjar voru hæfileikaríkar en sök-
um hógværðar og lítillætis höfðu sig
lítið eða ekkert í frammi.“
Ásta tekur undir umsögnina að
því leyti að hún telur að Helgu sjálfri
hefði eflaust ekki litist á umstangið í
kringum bókaútgáfuna því hún hafi