Morgunblaðið - 27.06.2015, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 2015
Pyntingum mótmælt Félagar í ungliðahreyfingu Íslandsdeildar mannréttindasamtakanna Amnesty International sýndu fórnarlömbum pyntinga stuðning í verki og settu upp pyntingasýningu á
Austurvelli í gær í tilefni af alþjóðlegum degi Sameinuðu þjóðanna til stuðnings þolendum pyntinga í heiminum. Ungliðahreyfingar Amnesty settu upp slíkar sýningar á götum borga í 55 löndum.
Eggert
Tímabært er að endurskoða fyr-
irkomulag allrar þjónustu við eldra
fólk. Hluti þeirrar vinnu er stefnu-
mörkun til framtíðar þar sem mið er
tekið af þörfum einstaklinga og þeirri
staðreynd að fjármunir eru takmark-
aðir.
Möguleikar á
stórbættri þjónustu
Með teymisvinnu fagfólks í öldr-
unarþjónustu heilsugæslu, sjúkra-
húsa og félagsþjónustu skapast
möguleikar á að stórbæta þjón-
ustuna. Fyrst þarf að greina heild-
arþarfir, ákveða hvaða þjónusta verð-
ur boðin, hver veitir hana og hvenær.
Hanna þarf þjónustuna með tilliti til
þess að ná fram hámarksgæðum og
nýtingu þeirra auðlinda sem hún
krefst en það eru einkum starfs-
kraftar. Gæði og öryggi þjónustunnar
skipta mestu, að hún sé áreiðanleg,
fylgja megi eftir framkvæmd hennar
og tryggja að hún sé aðgengileg fyrir
þá sem njóta hennar. Þá þarf að skil-
greina hvaða viðmið eiga að gilda um
gæði. Oft eru þeir sem njóta þjónust-
unnar sjálfir illa færir að meta gæði
hennar eða gera athugasemdir. Þá er
mikilvægt að aðstandendur séu hafð-
ir með í ráðum, þeir upplýstir og
þeim gert kleift að styðja sitt fólk eins
og aðstæður leyfa.
Undanfarin ár hefur þróun á sviði
upplýsinga- og mælitækni verið afar
hröð. Þær þjóðir sem eiga þess kost
að nýta þessa þróun geta stórbætt
þjónustu við eldra fólk og aukið um-
fang hennar án þess að kostnaður
hækki að sama skapi. Hér ber fyrst
að nefna nútímavæðingu í meðferð
heilbrigðisupplýsinga. Hægt er að
gera heilbrigðisgögn aðgengileg fyrir
mun fleiri heilbrigðisstarfsmenn en
nú er og á mun þægilegri hátt en áð-
ur. Grunnur að góðri ráðgjöf og með-
ferð er að hafa réttar og ítarlegar
upplýsingar. Bent hefur verið á að
heildrænt öldrunarmat er sannreynd
aðferð til að ná utan um hin marg-
þættu viðfangsefni eldra fólks, s.s.
aldurstengdar breytingar, marga
sjúkdóma, lyf, færnitap og fé-
lagslegar aðstæður. InterRAI er al-
þjóðlegur félagsskapur vísindamanna
án hagnaðarsjónarmiða sem hefur
beitt sér fyrir þróun matstækja sem
nýta má á öllum sviðum heilbrigðis-
og félagsþjónustu fyrir eldra fólk og
fólk með langvinna sjúkdóma óháð
aldri. Með þessari nálgun sem fóstrar
teymisvinnu er upplýsingum safnað á
samræmdan hátt þannig að upplýs-
ingarnar geti flætt hindrunarlaust
milli þjónustuaðila.
Matskerfi það sem vís-
indamenn hafa þróað
innan InterRAI skil-
greinir alla veitta þjón-
ustu sem virk viðfangs-
efni, gefur vísbendingar
um umönnunarleiðir,
hefur innbyggða gæða-
vísa, flokkar fólk eftir
umönnunarþörfum,
umreiknar umönn-
unarþyngd yfir í kostn-
að og getur stuðlað að
rannsóknum.
Upplýsingar af því
tagi sem hér er lýst eru afar hjálpleg-
ar við ákvarðanatöku í daglegu starfi
og stuðla að markvissri stefnumótun
og mati á öryggi, gæðum og árangri
þjónustunnar. Velferðarráðuneytið
hefur samið um nýtingu þessara
matstækja við InterRAI sér að
kostnaðarlausu. Fyrirtækið Stiki ehf.
hefur tölvuvætt notkun mats-
tækjanna en með því móti má fá
heildarsýn á viðfangsefni og for-
gangsraða þeim á augabragði. Þessi
tækni er þó hvergi nærri fullnýtt.
Sjúkrahús án veggja
Alkunna er að starfsrými Land-
spítalans er takmarkað á bestu dög-
um, hvað þá þegar álagstoppar eru í
starfseminni. Til marks um þetta var
gámum nýlega bætt við sjúkrahúsið
og þar útbúin starfsaðstaða fyrir
lækna og annað starfsfólk. Með
„heimasjúkrahúsi“ er sjúkrahúss-
þjónusta útfærð í heimahúsum með
því að blanda saman hugviti og tækni.
Slík heimaþjónusta hefur rutt sér til
rúms víða erlendis. Fólk dvelur
heima eftir að sjúkdómur hefur verið
greindur og áætlun um meðferð hef-
ur verið gerð. Þessi nálgun hentar vel
miðaldra fólki og eldra fólki sem er að
öðru leyti við góða heilsu en þyrfti
ella tímabundna stutta sjúkra-
húsþjónustu. Þjónustan nýtir sér að
öflun heilbrigðisupplýsinga er nú
auðveldari en verið hefur og sumt er
nú mælanlegt án inngrips þar sem
áður þurfti t.d. blóðprufu eða aðra
sýnatöku. Einnig eru nýttar framfar-
ir í fjarskiptum sem auðvelda sam-
skipti og stuðla að öryggi, til dæmis
eftirlit með blóðþrýstingi, hjartslátt-
artakti og -hraða. Daglegt eftirlit
hjúkrunarfræðinga og lækna er með
svipuðum hætti og á sjúkradeild, þ.e.
í formi heimavitjana. Spítalasýkingar
eru ekki vandamál og rannsóknir
hafa sýnt fram á gæði, öryggi og hag-
kvæmni. Ætla má að Landspítali
gæti nú þegar bætt við um 20-30
rúmum með þessum hætti og þannig
jafnframt dregið talsvert úr álagi á
móðurstöðinni.
Annað nýsköpunarverkefni væri
að blanda InterRAI-matstækninni
saman við notkun öldrunarlækna á
fjarfundabúnaði og öðrum tækjum á
Landspítala og styðja þannig við
öldrunarþjónustu á heilbrigðisstofn-
unum um allt land. Ástralir hafa sýnt
fram á fýsileika þessa. Í raun gætu
ýmsar aðrar sérgreinar nýtt sér sam-
bærilega nálgun. Þannig gæti Land-
spítali og fleiri spítalar, s.s. Sjúkra-
húsið á Akureyri, gert
sérfræðiþjónustu enn aðgengilegri á
landsvísu.
Öryggisnet fyrir eldra fólk
Hægt er að hugsa sér margs konar
lausnir til hjálpar eldra fólki sem vill
búa heima þrátt fyrir skerta færni.
Auðvelt er að mæla margs konar
virkni fólks, telja skref, mæla ferðir
upp og niður stiga og jafnvel að
skynja þegar fólk fellur til jarðar.
Fram eru komnar aðferðir til þess að
staðsetja fólk sem hægt er að nýta
t.d. fyrir fólk með heilabilunar-
sjúkdóm. Einnig fást nú úr sem gam-
alt fólk getur borið og notað sem far-
síma með innbyggðri staðar-
ákvörðun. Þá fást hurðalásar sem
stýrt er með farsíma og veita má til-
teknum aðilum heimild til að opna. Þá
geta þjónustuaðilar sjálfir, að feng-
inni aðgangsheimild, opnað dyr með
auðkenningu um farsíma. Skrá má
með þar til gerðum hugbúnaði veitta
þjónustu eins og heimilisþrif, heim-
sóknir hjúkrunarfræðinga, sjúkra-
þjálfara eða lækna. Einnig má senda
með sjálfvirkum hætti skilaboð til að-
standenda eða annarra þeirra sem
koma að þjónustu og mynda saman
öryggisnet í kringum aldraðan ein-
stakling. Það er vandi að útfæra þjón-
ustukeðju heimaþjónustu heilsu-
gæslu og félagsþjónustu svo vel fari.
Ef raunverulega á að veita ein-
staklingsmiðaða þjónustu getur þjón-
ustukeðjan orðið flókin sé ekki vel að
öllu gætt. Til að hugmyndin nái vel
fram að ganga þarf að fela einum að-
ila frumkvæði og ábyrgð á allri þjón-
ustu gagnvart tilteknum einstaklingi.
Slíkur aðili stýrir síðan hópi fagaðila.
Nýta má þróun upplýsinga-, mæli-
og fjarskiptatækni, sem er mjög ör,
til nýsköpunar í margs konar þjón-
ustu við eldra fólk. Verði sátt um þá
stefnu að liðsinna eldra fólki þannig
að það geti búið sem lengst heima hjá
sér og notið þar heilbrigðisþjónustu,
skapa tækni og hugvit mörg tækifæri
til að þróa lausnir sem bætt geta hag
og daglegt líf.
Pálmi V. Jónsson er yfirlæknir
öldrunarlækninga á Landspítala og
prófessor við læknadeild Háskóla Ís-
lands. Svana Helen Björnsdóttir er
verkfræðingur, stofnandi og stjórn-
arformaður Stika og fv. formaður
Samtaka iðnaðarins. Höfundar starfa
saman að nýsköpun í þjónustu við
eldra fólk.
Eftir Pálma V. Jónsson og
Svönu Helen Björnsdóttur
» Verði sátt um þá
stefnu að liðsinna
eldra fólki þannig að það
geti búið sem lengst
heima hjá sér og notið
þar heilbrigðisþjónustu,
skapa tækni og hugvit
mörg tækifæri til að
þróa lausnir sem bætt
geta hag og daglegt líf.
Pálmi V.
Jónsson
Pálmi er yfirlæknir öldrunarlækninga
á Landspítala og prófessor við lækna-
deild Háskóla Íslands. Svana Helen
Björnsdóttir er verkfræðingur,
stofnandi og stjórnarformaður Stika
og fv. formaður Samtaka iðnaðarins.
Höfundar starfa saman að nýsköpun
í þjónustu við eldra fólk.
Nýsköpun og tækni í þjónustu við eldra fólk
Svana Helen
Björnsdóttir