Húnavaka - 01.05.2004, Qupperneq 44

INGVAR ÞORLEIFSSON, Sólheimum:
Svartiboli bankar á hurð
Búnaðarfélag Svínavatnshrepps var stofnað árið 1842 og er talið elsta
hreppabúnaðarfélag á landinu. Nokkrir bændur úr Svínavatns- og Ból-
staðarhlíðarhreppi stofnuðu það ár félag sem þeir nefndu Jarðabótafélag
Svínavatns- og Bólstaðarhlíðarhrepps. Bændur í hreppunum stóðu sam-
an að þessu félagi til ársins 1864 en þá var nafni þess breytt og hefur það
síðan heitið Búnaðarfélag Svínavatnshrepps.
A þessum árum voru menn lítt aflögufærir til að leggja félaginu fé til
framkvæmda. Þó var ákveðið að hver félagsmaður greiddi árlega einn
ríkisdal í sjóð félagsins. Ibúar hreppsins voru árið 1870 um 369 á 29 bæj-
um. Að meðaltali voru rúmlega 12 íbúar á bæ.
Hreppsómagar sem voru á framfæri sveitarinnar voru 27 svo að staða
sveitarsjóðs var bágborin og misjöfn. Til að létta á sveitarsjóði og jafna
stöðu íbúanna komu bændurnir sér saman um að þeir, sem væru sæmi-
lega stæðir efnalega, tækju að sér einn sveitarómaga meðgjafarlaust.
Tóku þá 16 bændur í hreppnum sinn ómagann hver, án meðgjafar og
sá sautjándi gaf sveitarsjóði í fátækrasjóð eitt hundrað á landsvísu en það
var talið fullkomið ómagameðlag.
Hjá búnaðarfélaginu var í byrjun mest áhersla lögð á ræktun túna og
verja þau fyrir ágangi búfjár með hlöðnum torf- og grjótgörðum og síðar
gaddavírsgirðingum.
I búfjárrækdnni höfðu kynbætur hrossa og sauðfjár nokkurn forgang
en nautgriparæktarfélag stofnaði búnaðarfélagið árið 1915. Samþykkt
um kynbætur nautgripa í hreppnum var fyrst staðfest af Stjórnarráðinu
28. október árið 1922. Verulegur skriður komst þó ekki á nautgriparækt-
ina fyrr en mjólkur- og smjörsala hófst dl þéttbýlisstaða.
Konur önnuðust að mestu mjaltir árið um kring og kunnu vel að meta
hvern dropa sem tuttlaður var úr júgrum blessaðra kúnna. Unglingar
sáu um að reka þær í haga og sækja að kvöldi. Húsbændurnir tóku til
handa þeim heyið í meisinn eða poka og fannst oft nóg um hvað árans
beljurnar gátu étið mikið af töðunni frá öðrum búpeningi.
Með tilkomu ráðunauta hjá Búnaðarfélagi Islands urðu þáttaskil í kyn-
bótum mjólkurkúa. Arið 1928 var Páll Zóphóníasson ráðinn nautgripa-
ræktarráðunautur og gegndi því starfi til ársins 1952.
Páll var mjög áhugasamur og duglegur í starfi og ferðaðist um landið
til að hvetja bændur til að stofna nautgriparæktarfélög. Bændur tóku því