Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.2009, Blaðsíða 33

B
irna Einarsdóttir, bankastjóri
Íslandsbanka, greindist með
brjóstakrabbamein á sama
tíma og henni var boðin fram-
kvæmdastjórastaða yfir við-
skiptabankasviði Glitnis sumar-
ið 2007. Tvo örlagaríka atburði í
lífi hennar bar því upp á nokkurn veginn sama
tíma: hún þurfti að glíma við erfiða krabba-
meinsmeðferð og setja sig inn í nýtt og ábyrgð-
armikið starf. „Ég var búin að greinast með
krabbameinið þegar þeir buðu mér starfið en
ég var ekki búin að tilkynna það öllum hér inn-
anhúss að ég hefði greinst með krabbamein. Ég
ákvað að ég ætlaði að taka djobbinu og hefja
þessa tvo slagi á sama tíma,“ segir Birna.
Með nýja starfinu hjá Glitni fylgdi kúlulán
upp á 185 milljónir króna. Lánið vakti mikil við-
brögð í samfélaginu eftir bankahrunið í haust
þegar hún var sett yfir Íslandsbanka í kjölfar
yfirtöku ríkisins á honum og hefur fylgt Birnu
eins og skugginn í starfi hennar við tiltektina í
bankanum og aðkomu hennar að endurreisn ís-
lensks efnahagslífs. En þrátt fyrir mótlætið segist
Birna vera bjartsýn baráttukona að eðlisfari og
vera staðráðin í því að hjálpa til við að ná árangri
í starfi og stýra bankanum í átt til nýrra eigenda,
kröfuhafa Glitnis, hvort sem hún heldur áfram
eða ekki að leiða bankann eftir að þeir taka við
honum.
Þrjú illkynja æxli í brjósti
Birna byrjaði í krabbameinsmeðferð um leið og
hún hafði greinst með sjúkdóminn: þrjú illkynja
æxli fundust í öðru brjósti hennar, hið stærsta
sex sentímetra, og mátti hún engan tíma missa
ef hún ætlaði að sigrast á því. Byrja þurfti með-
ferðina á því að fjarlægja æxlin þrjú með skurð-
aðgerð og var það gert í júlí 2007. „Þetta var
heilmikil aðgerð,“ segir Birna.
Rútínan hjá Birnu næstu mánuði, þar til í lok
febrúar 2008 þegar geislameðferðinni lauk, var
þannig að hún byrjaði daginn oft á því að fara
á spítalann í krabbameinsmeðferðina og halda
svo til vinnu sinnar. „Ég tók þessari krabba-
meinsmeðferð bara eins og hverju öðru verkefni
sem ég þurfti að henda mér í. Ég þurfti að gera
þetta og hitt, margt af því var erfitt og leiðinlegt
eins og í hverju öðru verkefni, en þannig leit ég
á þetta. Vinnan í bankanum hjálpaði mér svo
mikið í gegnum þetta: að vera alltaf upptekin og
með knappan tíma. Þá fann ég hvað vinnan er
mér mikilvæg,“ segir Birna.
Hún segist hafa verið heppin að því leytinu til
að krabbameinsmeðferðin hafi farið frekar vel í
hana og hún var vinnufær á meðan hún gekkst
undir meðferðina, öfugt við marga sem verða
afskaplega veikir svo þeir verða óvinnufærir á
meðan. „Þegar ég var í geislameðferðinni náði
ég til dæmis samkomulagi um að fá að fara í
fyrsta tímann í meðferðinni á morgnana því ég
þurfti að mæta í vinnuna klukkan hálf níu eða
níu því margir voru ekki eins lánsamir og ég og
gátu ekki stundað vinnu sína meðan þeir voru í
meðferðinni,“ segir Birna.
Grét fyrst ÞeGar hún missti hárið
Birna segir að eitt það erfiðasta við krabba-
meinsmeðferðina hafi verið þegar hún missti
hárið í lyfjameðferðinni. Hún segir að það sé
nánast óbærilegt fyrir konu að missa hárið og að
hún hafi ekki grátið út af krabbameininu fyrr en
það gerðist. „Það var alveg brjálæðislega erfitt.
Ég hafði búið mig undir þetta; keypt mér hár-
kollu og svona. Svo var mér sagt að þetta ætti að
gerast í september og ég ýtti því bara á undan
mér og hugsaði ekki um það. En svo var kom-
ið að því. Ég man að ég sat hérna í vinnunni og
hárflyksurnar duttu bara af höfðinu á mér og ég
gat ekkert gert í því. Þetta var svo óhugnanlegt
allt. Og svo ræðir það auðvitað enginn hvað það
er ferlega sárt að missa hárið á þennan hátt því
hársvörðurinn er svo aumur. Þetta var alger við-
bjóður.“
Dramatískasta stundin í krabbameinsmeð-
ferðinni var svo að sögn Birnu þegar sambýlis-
maður hennar, John Hine, rakaði síðustu hár-
in af höfði hennar. „Ég grét fyrst þegar ég missti
hárið. Það var dramatískt móment þegar mað-
urinn minn tók rakvélina sína og rakaði af mér
restina af hárinu. Það var í fyrsta skiptið sem ég
grét yfir þessu og ég var virkilega aum. Ég tók
þessu fyrst bara með miklum baráttuanda en
þarna brotnaði ég saman,“ segir Birna.
„hvenær losnarðu
við spanGirnar?“
Hún segist hins vegar hafa vanist hármissin-
um með tímanum og gengið svo með hárkollu
og spangir til að festa hana niður svo hárkollan
væri ekki alltaf á hreyfingu á höfði hennar. „Ég
var alltaf með hárkollu því þá gleymdu því all-
ir að ég væri veik. Ég tölti svo bara í vinnuna og
djöflaðist um. Það voru ofboðslega margir sem
vissu ekki af þessu og að ég væri með hárkollu.
Undir það síðasta var ég orðin svo brjálæðislega
leið á að vera með þessar spangir á höfðinu. Ég
man að einn vinnufélaginn sagði einu sinni við
mig í gríni: „Já, ókei, þú ert búin í geislameð-
ferðinni en hvenær losnarðu við spangirnar?“
en það var aðalmálið að losna við helvítis span-
girnar og hárkolluna,“ segir Birna.
Hún segir að þegar hún lítur til baka finnist
henni að lífsspeki sín hafi mótast mikið af þeirri
reynslu sem hún gekk í gegnum í krabbameins-
meðferðinni. „Mannskepnan er einhvern veg-
inn þannig að hún tekur öllum áföllum þannig
að hún hjakkast bara í gegnum þau og horfir svo
bara fram á veginn á það næsta sem þarf að gera.
Þetta eru bara orrustur sem maður þarf að kom-
ast í gegnum og maður tekur bara hverja orrustu
þegar að henni kemur. Svo skrúfast maður bara
í gegnum þetta allt saman,“ segir Birna og bætir
því við að maðurinn hennar, sem er fyrirlesari í
fyrirtækjafræði og viðskiptasiðfræði við háskól-
ann í Edinborg í Skotlandi, hafi verið henni mik-
il stoð á þeim tíma sem hún átti við veikindin að
stríða, en John er einnig menntaður hjúkrunar-
fræðingur og starfaði sem slíkur áður en hann
fór út í fræðimennskuna. „Hann var nú betri en
enginn í því að hjálpa mér meðan þetta gekk
yfir og Ellen dóttir okkar tók þessu nokkuð vel
en við reyndum að vera ekki að velta henni of
mikið upp úr þessu. Það er erfitt að muna eftir
mömmu sinni sem voðalega veikri þannig að ég
tók hana bara einu sinni með mér í geislameð-
ferðina til að leyfa henni að sjá hvernig þetta
gengur fyrir sig,“ segir hún.
Birna segir að frá því að meðferðinni lauk í
fyrra hafi hún farið reglulega í skoðun, á þriggja
mánaða fresti, en að krabbameinið hafi ekki gert
vart við sig aftur: „Það er alltaf sami risahnútur-
inn sem maður fær í magann þegar maður bíður
eftir niðurstöðunni úr blóðprufunni.“
leið eins oG hún
hefði verið öðluð
Eins og áður segir bauðst Birnu nýtt og betra
starf í Glitni um það leyti sem hún greindist með
krabbameinið. Með starfinu fylgdu bætt starfs-
kjör og fóru grunnlaun hennar upp í tæpar 2,5
milljónir króna á mánuði. Auk þess fékk Birna
vilyrði fyrir láni frá Glitni til að kaupa hlutabréf
í bankanum. Mikið hefur verið rætt um það í
fjölmiðlum upp á síðkastið að Birna hafi fengið
þetta kúlulán upp á rúmar 180 milljónir króna
frá Glitni. Segja má að skuggi kúlulánsins hafi
hvílt yfir Birnu frá bankahruninu og síðustu
mánuði í kjölfar mikillar umræðu um kúlulán-
veitingarnar til starfsmanna fjármálafyrirtækja,
sérstaklega Glitnis og Kaupþings.
Kúlulánveitingarnar eru orðnar alræmdar í
samfélaginu því þær eru taldar vera ein af birt-
ingarmyndum þess yfirgengilega óhófs og þeirr-
ar græðgi sem viðgekkst í bönkunum á árunum
fyrir bankahrunið. Einstaka háttsettir starfs-
menn fengu lánafyrirgreiðslu, ofan á föst mán-
aðarlaun sín, sem var miklu hærri en þau laun
sem almennir borgarar geta átt von á að vinna
sér inn á heilli ævi. Eitt þekktasta dæmið um
þetta er lánveiting Kaupþings til Kristjáns Ara-
sonar, handboltastjörnu og fyrrverandi starfs-
manns bankans, sem hafði fengið kúlulán upp
á um eða yfir einn milljarð króna þegar Kaup-
þing féll í haust. Birna hefur sömuleiðis ekki far-
ið varhluta af þessari umræðu og er nafn henn-
ar oft tengt við kúlulánveitingarnar. Þetta finnst
Birnu hins vegar vera ómakleg umræða.
„Þegar mér er boðin framkvæmdastjórastaða
hjá bankanum var þetta kúlulán hluti af mínum
kjörum hjá bankanum. Þegar Bjarni Ármanns-
son bauð mér lánið var ég mjög upp með mér og
leið eins og verið væri að aðla mig og að ég væri
aðalmanneskjan. Það voru allir framkvæmda-
stjórarnir með svona lán og ég gat ekki bara sagt:
Nei, ég vil ekki vera með svona. Ef ég hefði gert
það hefði ég varla orðið langlíf í framkvæmda-
stjórn bankans,“ segir hún.
Birna segir að þegar henni var boðið kúlu-
lánið hafi yfirmenn hennar sagt að hún yrði að
stofna eignarhaldsfélag utan um hlutabréfa-
kaupin. „Ég átti ekkert félag þannig að ég varð að
hlaupa niður á fyrirtækjaskrá og búa til eitthvert
félag. Ég hafði aldrei staðið í neinu svona áður.
Ég hafði ekki reynslu af svona fjárfestingum. Ég
hafði bara alltaf gert skattskýrsluna mína heima
í rólegheitunum þann 10. febrúar ár hvert og
svo stóð ég allt í einu frammi fyrir því að þurfa
að stofna eignarhaldsfélag utan um þessi hluta-
bréfakaup.“
Mistök við afgreiðslu lánsins í bankanum
urðu hins vegar til þess að það gekk ekki í gegn
og Birna fékk aldrei lánið og eignaðist ekki hluta-
bréfin. „Svo var þetta bara handvömm í bank-
anum þannig að ég eignaðist aldrei hlutabréfin
og skuldaði bankanum aldrei peninginn,“ seg-
ir Birna en vegna þessa meðal annars fékk hún
aldrei neinn arð af bréfunum og hagnaðist því
ekkert á málinu.
Í lok maí síðastliðins var Glitnir svo sektaður
um fjórar milljónir króna af Fjármálaeftirlitinu
fyrir að hafa gert villu í lánasamningi Birnu sem
varð til þess að hlutabréfakaup hennar gengu
ekki í gegn. Fjármálaeftirlitið taldi að bankinn
hefði með þessum vinnubrögðum brotið lög um
verðbréfaviðskipti.
út fyrir öll skynsemismörk
Birna segir að eftir á að hyggja finnist henni
að yfirmenn bankans hafi verið að setja undir-
menn sína í afar erfiða stöðu með því að bjóða
þeim slík lán því þeir hafi eiginlega ekki getað
afþakkað þau. Aðspurð segir Birna að hún sé
ekki hlynnt kúlulánveitingum til starfsmanna
fjármálafyrirtækja og að hún skilji þá gagnrýni
sem verið hefur í samfélaginu á slík kjör. „Ég get
alveg gagnrýnt gjörninginn; það að þetta væri
hluti af launakjörunum var ekki heppilegt, þetta
voru fáránleg starfskjör. Það hefði verið miklu
nærri lagi að umbuna starfsmönnunum þá frek-
ar í formi launa,“ segir Birna. Hún segist því vera
mótfallin kúlulánveitingum af prinsippástæð-
um en samt hafi hún vissulega tekið þátt í þessu
með því að þiggja lánið.
Hún segir að þetta kunni að hljóma ein-
kennilega en að þessar lánveitingar séu hluti af
umhverfi sem fólk sem ekki vinnur í bönkum
gæti átt erfitt með að skilja. „Var ég ánægð þeg-
ar Bjarni bauð mér lánið? Já, ég var ánægð, ég
skal alveg viðurkenna það að mér fannst þetta
vera heiður. Þarna var yfirmaðurinn minn, sem
ég bar mikla virðingu fyrir og mér fannst alveg
brjálæðislega klár, að bjóða mér þetta því hann
kunni að meta mig sem starfsmann. Auðvitað
gerði ég það dálítið blindandi sem hann sagði
mér að gera.“
Aðspurð hvort hún iðrist þess nú að hafa þeg-
ið kúlulánið segir Birna að hún sjái eftir því að
hafa ekki sett fleiri spurningarmerki við aðferða-
fræðina á bak við þessar lánveitingar. „Þetta var
komið út fyrir öll skynsemismörk, sannarlega
út fyrir öll skynsemismörk. Sjáðu til dæmis lán-
in sem starfsmenn Kaupþings fengu. Þetta voru
svo geðveikar upphæðir. Ég man meira að segja
að þegar ég sá upphæðina sem ég átti að fá, jafn-
vel þó hún hafi kannski verið svo há miðað við
lánin sem sumir aðrir fengu, brá mér dálítið og
ég hrökk við. Ég man að ég hugsaði: Áttu hinir í
framkvæmdastjórninni þá svona mikið eftir allt
saman?“ segir Birna.
aðeins Þeir Græddu
sem hættu
Bankastjórinn segir að annað, sem skipti máli í
umræðunni um kúlulánin til æðstu starfsmanna
fjármálafyrirtækja, sé það að lánin hafi ekki ver-
ið nein umbun fyrir þá nema ef þeir hættu í fyr-
irtækinu. „Þetta var því engin umbun
nema fyrir þá sem hættu í bönkun-
um því þeir gátu selt bréfin sín,“ segir
Birna.
Sumir sem fengu slík kúlulán iðrast þess í
dag að hafa ekki bara hætt í bönkunum á sínum
tíma, fyrir bankahrunið, því þá hefðu þeir getað
gengið frá borði með hagnaðinn af hlutabréfa-
sölunni og losnað við kúlulánaumræðuna eftir
hrunið að einhverju leyti.
Tvö þekkt dæmi um starfsmenn fjármála-
fyrirtækja sem innleystu gríðarlegan hagnað
með því að hætta í bönkunum á réttum tíma,
árið 2006, eru Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson
og Kristín Pétursdóttir, fyrrverandi starfsmenn
Kaupþings, sem seldu bréf sín í bankanum fyr-
ir hundruð milljóna króna og stofnuðu sín eig-
in fjármálafyrirtæki: Þorvaldur Lúðvík stofn-
aði Saga Capital ásamt öðrum á meðan Kristín
stofnaði Auði Capital ásamt Höllu Tómasdóttur.
Kúlulánin voru þannig að starfsmennirnir
gátu ekki selt bréfin meðan þeir voru starfsmenn
í bönkunum því slíkt hefði í raun verið áfellis-
dómur yfir bankanum og hefði í reynd komið
í veg fyrir að þeir gætu haldið áfram að starfa
þar. Þessi þáttur kúlulánanna hefur til dæmis
verið í umræðunni varðandi niðurfellingu per-
sónulegra ábyrgða á kúlulánum til starfsmanna
Kaupþings. Stjórn bankans réttlætti þá ákvörð-
un sína að fella ábyrgðirnar niður með því að
starfsmennirnir hefðu ekki getað selt bréfin og
því væri ekki maklegt að þeir þyrftu að bíða fjár-
hagslegt tjón af því að þiggja lánin.
Glannaskapur oG áhættusækni
Birna telur að kúlulánveitingarnar til starfs-
manna fjármálafyrirtækja séu ein birtingar-
mynd mikilmennskubrjálæðisins sem heltók
menn í íslensku viðskiptalífi á síðustu árunum
fyrir bankahrunið. „Þegar ég núna skoða ýmis
lánamál bankans aftur í tímann átta ég mig á
því að ég vissi ekkert um að bankinn hefði ver-
ið lána alla þessa milljarða og hverjir það voru
sem voru að taka þessi lán. Af því að ég sat ekki
í lánanefnd bankans eða áhættunefnd sé ég að
kannski var ég kjánalega naíf því ég vissi ekkert
um þetta. Það er alveg augljóst að menn misstu
sjónar á ákveðnum grunngildum í bankastarf-
semi hér á landi,“ segir Birna.
Hún segir að vandamálið hafi verið það að oft
hafi bankinn ekki verið að lána út á greiðslugetu
félaga og fyrirtækja heldur voru lánveitingarn-
ar byggðar á áætluðu söluvirði eignarinnar sem
verið var að fjármagna kaupin á. „Þessar lán-
veitingar byggðu á glannaskap og áhættusækni.
Menn bara trúðu því þegar lánin voru veitt að
uppsveiflan myndi halda áfram endalaust og
að það myndi aldrei koma niðursveifla, það var
ekki reiknað með því. Svo þegar niðursveiflan er
svona svakaleg er skaðinn enn meiri út af þess-
ari lánastefnu.“
Hún segir að góð útskýring á þessum glanna-
legu útlánum bankanna sé þessi: „Það var ekki
lánað út á greiðslugetu heldur út á það hvað
eignin myndi svo seljast á. Þetta var allt inni í
eignarhaldsfélögum sem höfðu ekkert sjóðs-
helGarviðtal 24. júlí 2009 föstudaGur 33
„Grét fyrst
ÞeGar éG
missti hárið“
Birna Einarsdóttir, bankastjóri Íslandsbanka, greindist með brjóstakrabbamein á sama tíma og henni var
boðin framkvæmdastjórastaða hjá Glitni sumarið 2007. Hún fékk kúlulán þegar hún þáði stöðuhækkunina
og hefur lánið fylgt henni eins og skugginn síðan í bankahruninu í haust. Skemmdarverk hafa verið
unnin á húsi hennar og henni hefur verið hótað. Birna er gagnrýnin á íslenskt viðskiptalíf á dögum
góðærisins en viðurkennir að hún hafi vissulega tekið þátt í gleðinni. Framtíð Birnu á bankastjórastóli
er í óvissu eftir atburði vikunnar.
Birna Einarsdóttir
í stuttu máli
Fæðingarár: 1961.
Foreldrar: Einar Eiðsson, skipasmiður frá Pálsgerði
í Grýtubakkahreppi, og Laufey Guðný Kristinsdóttir
frá Skarði í Landsveit.
Maki: John Hine, fyrirlesari við Edinborgarháskóla.
Börn: Ellen M. Hine, fædd 1999.
Menntun: Próf í viðskiptafræði frá Háskóla Íslands
og MBA-gráða frá háskólanum í Edinborg.
Starf: Bankastjóri Íslandsbanka.
Grunnlaun: 1.750.000 krónur á mánuði.
Starf í Glitni: Framkvæmdastjóri
viðskiptabankasviðs.
Grunnlaun hjá Glitni: 2.484.000 krónur á mánuði.
Í FaðMi FjölSkyldunnar Birna
Einarsdóttir, sambýlismaður hennar,
Skotinn John Hine, og dóttir þeirra, Ellen.
Birna og John kynntust þegar hún var í
MBA-námi í Edinborg í Skotlandi en John
er fyrirlesari við skólann.