Dagblaðið Vísir - DV - 12.02.2010, Blaðsíða 34

É
g hafði gaman af því að
taka þátt í Morfís á tví-
tugsaldri en mér finnst
heldur asnalegt að vera
kominn í Morfís aftur á
fimmtugsaldri,“ segir Gylfi Magnús-
son, efnahags- og viðskiptaráðherra,
um veruna á Alþingi. Gylfi er annar
tveggja ópólitískra ráðherra í núver-
andi ríkisstjórn og hann segir um-
ræðurnar á Alþingi oft á tíðum vera
eins og ræðukeppni framhaldsskól-
anna eða jafnvel súrrealískt leikrit.
Gylfi var fyrsti maðurinn til að
segja opinberlega að íslenska efna-
hagskerfið væri hrunið og var af
sumum gagnrýndur fyrir það. Gylfi
segist hafa verið nauðbeygður til að
tala um málið vegna þess óréttlæt-
is sem átti sér stað í þjóðfélaginu og
vegna hættu á að enn verr myndi
fara en ella. Stuttu seinna var hann
kominn hinum megin við borðið og
vinnur nú að endurreisn efnahags-
kerfisins.
Gylfi segir Ísland hafa haft jafn-
góðar forsendur fyrir því að verða
sólarlandanýlenda og að verða al-
þjóðleg fjármálamiðstöð. Hann seg-
ir að í stað þess að horfast í augu
við vandamálin hafi hlutirnir verið
keyrðir í botn til að halda uppi glans-
mynd sem reyndist fölsk.
Gylfi er mikill fjölskyldumaður
og er fimm barna faðir. Hann hefur
brennandi áhuga á hlaupum og ljós-
myndun og segir börnin sín áhuga-
verðasta fólk sem hann hafi kynnst.
Gylfi hefur lítinn einkatíma fyrir sig
og eiginkonuna á milli þess sem
hann sinnir fjölskyldunni og ráð-
herrastarfinu en kvartar þó ekki.
Súrrealískt leikrit
„Ég kem náttúrulega inn í þetta starf
með ákveðna þekkingu á efnahags-
málum og fjármálum en enga þekk-
ingu á stjórnmálum,“ heldur Gylfi
áfram en hann starfaði sem dósent
við Háskóla Íslands áður en hann tók
til starfa sem viðskiptaráðherra fyrir
rúmu ári. „Ég kann ekkert á prakt-
ísk atriði eins og hvernig á að koma
lagafrumvörpum í gegnum þingið
eða að semja um einhverja hluti þar.“
Það er sá hluti starfsins sem Gylfa
þykir hvað erfiðastur. „Ef ég á að vera
alveg heiðarlegur þá finnst mér sá
hluti starfsins vera einna erfiðastur
og þar er helst að maður verði fyrir
vonbrigðum. En það hefur hins veg-
ar gengið vel að starfa innan ráðu-
neytisins og utan þess líka en þetta
ferli í þinginu og karpið þar er mjög
skrítið.“ Sá hluti er Gylfa í reynd ekki
ánægjulegur. „En er auðvitað óhjá-
kvæmilegur partur af starfi ráðherra.
Satt best að segja finnst mér ég oft
vera staddur í súrrealísku leikriti
þegar maður er að fylgjast með um-
ræðum í þinginu. Mér finnst stund-
um eins og ég sé dottinn aftur inn í
Morfís sem ég tók nú þátt í á mennta-
skólaárunum. Það eru oft ekki mikið
gáfulegri hlutir sem fara fram í þing-
inu en voru þar.“
Gylfi segist þó skilja að þetta sé
það kerfi sem Íslendingar búi við
og því fái hann ekki breytt. „Maður
verður að spila eftir því eins og aðrir.“
Stórslys í uppsiglingu
Þegar Gylfi gegndi stöðu dósents
talaði hann opinskátt um stjórnun
efnahagsmála og var óhræddur við
að gagnrýna hana ef honum þótti
það eiga við. Hann segir nokkuð sér-
kennilegt að vera núna kominn hin-
um megin við borðið og þurfa að
taka gagnrýninni sjálfur. „Ég kveinka
mér þó ekkert undan því.“
Gylfi hefur alltaf verið á þeirri
skoðun að það sé hlutverk háskóla-
kennara að miðla fræðunum til al-
mennings eftir bestu getu og þegar
það á við. „Ég gerði það mikið sjálf-
ur þótt ég hafi sjaldnast átt frum-
kvæðið að því. En þetta var svo orð-
ið mjög sérstakt hlutverk undir það
síðasta þegar ég og margir fleiri auð-
vitað vorum farnir að hafa veruleg-
ar áhyggjur af ástandinu. Manni leið
eins og maður væri að horfa á stór-
slys í uppsiglingu sem svo varð raun-
in.“
Í fyrstu hafði Gylfi áhyggjur af því
að eitthvað gæti gerst þótt það væri
nú ólíklegt. „Það var sirka 2006. Þá
sá maður ýmis einkenni sem voru
óeðlileg. Ég fylgdist til dæmis vel
með verðbréfamarkaðnum og verð-
þróun þar var mjög sérkennileg.
Gríðarleg ávöxtun og hækkun ár eft-
ir ár sem virtist byggjast að verulegu
leyti á einhverjum pappírshagnaði.
En ekki því að menn væru að skila
góðum rekstrarniðurstöðum heldur
því að menn væru að kaupa og selja
hver öðrum fyrirtæki. Búta niður,
splæsa saman og selja á sífellt hærra
verði.“
Gylfi segir að verðhækkanir vegna
slíkra viðskipta geti ekki staðið yfir
endalaust. „Þegar þær enda kem-
ur svo í ljós hvort hægt sé að standa
undir því háa verði sem komið er
á eignirnar.“ Gylfi beið eftir því að
ástandið myndi skána en sú varð
ekki raunin heldur versnaði það
og versnaði. „Svo síðla árs 2007 var
ástandið orðið grafalvarlegt.“
Keyrt fram af klettum
Á þessum tímapunkti var ástandið
orðið svo alvarlegt að ekki varð aft-
ur snúið. „Það hefði ekki verið hægt
með góðu móti að bjarga íslenska
hagkerfinu. Hugsanlega hefði ver-
ið hægt að milda eitthvað höggið en
staðan var orðin þannig að þessu
yrði ekki bjargað.“
Þá voru margir erlendir aðil-
ar farnir að átta sig á stöðunni hér
á landi en enginn vildi hlusta á
áhyggjuraddir. „Þá fóru þessir að-
ilar að draga sig til baka. Neita að
framlengja lán eða endurnýja samn-
inga. Þá hefðu verið eðlileg viðbrögð
hér heima að reyna að vinda eitt-
hvað ofan af þessu. En í staðinn voru
viðbrögðin þau að halda loftinu í
blöðrunni með því að dæla innlendu
lánsfé inn í fyrirtækin sem mörg hver
voru mjög tengd eigendum bank-
anna.“
Þetta var dauðadæmd stefna frá
upphafi að mati Gylfa. „Það eina sem
hefði getað bjargað þessari stefnu var
ef það hefði komið eitthvert óskiljan-
legt góðæri og fyrirtækin skilað svo
miklum hagnaði að þau myndu ná
vopnum sínum aftur. En auðvitað
gerðist það ekki heldur andstæðan.
Aðstæður á alþjóðavísu versnuðu
bara enn frekar.
Fyrr en varði lentu bankarnir í
því að geta ekki haldið þessum leik
áfram. Svo um mitt ár 2007 fór þetta
allt saman í einhvern neikvæðan
spíral. Gengið fór að lækka, hluta-
bréfin lækkuðu og veikustu fyrir-
tækin byrjuðu að fara í þrot eins og
Gnúpur sem var nú það fyrsta í röð-
inni.“ Á einu ári hrundi svo íslenska
hagkerfið eins og spilaborg.
„Auðvitað hugsar maður um
það núna hvernig hefði verið hægt
að spila þetta öðruvísi. Hvaða aðr-
ar leiðir hefði verið hægt að fara. En
staðreynd málsins er sú að engin
þeirra var farin. Þetta var bara keyrt
áfram af fullum krafti fram af klett-
unum. Í sjálfum sér vitum við ekki
enn þá alla þá sögu en hún skýrist
vonandi þegar rannsóknarskýrsla
Alþingis verður gerð opinber.“
Guð blessi Ísland
Föstudaginn 3. október 2008 steig
Gylfi fram og sagði fyrstur allra að ís-
lenska efnahagskerfið væri hrunið.
Ummælin ollu miklu fjaðrafoki og
stuttu seinna hringdi Davíð Odds-
son, þáverandi seðlabankastjóri, inn
á Rás 2 til þess að draga úr ummæl-
um Gylfa og segja að ástandið væri
alls ekki svo slæmt. Sama var uppi
á borði hjá Geir H.Haarde og rík-
isstjórn hans þar sem allt var sagt í
himnalagi. Lygunum var haldið til
streitu allt þar til Geir hélt ræðu í
frægu sjónvarpsávarpi mánudaginn
6. október sem endaði á orðunum:
„Guð blessi Ísland!“
Tryggvi Þór Herbertsson, þáver-
andi efnahagsráðgjafi forsætisráð-
herra, hafði samband við Gylfa eft-
ir ummæli hans og bað hann um að
vera ekki að tjá sig á svo viðkvæm-
um tímum því að björgunaraðgerð-
ir væru í fullum gangi. Gylfi segist
hins vegar hafa neyðst til að segja frá
hlutunum eins og þeir voru í raun og
veru og myndu gera það öðru sinni.
„Það voru aðallega tvær ástæður
fyrir því að ég sagði þetta. Jafnvel þótt
ég áttaði mig á því að þetta gæti haft
óþægilegar afleiðingar. Fyrri ástæð-
an var sú að þá voru menn í fullri
alvöru að reyna að bjarga fjármála-
kerfinu með risalántöku frá erlend-
um aðilum. Ýmist frá Rússum eða
einhverjum öðrum og tæma svo er-
lendar eignir lífeyrissjóðanna inn í
landið. Það var alveg galin hugmynd
og dæmt til þess að mistakast.“
Með þeim aðgerðum segir Gylfi
að reikningur björgunaraðgerð-
anna hefði bara bæst ofan á reikning
hrunsins því að það var einfaldlega
ekki hægt að bjarga efnahagskerfinu.
„Þá hefði reikningur bankanna bara
lent í meira mæli en annars á reikn-
ingi ríkisins. Það var eitthvað sem ég
gat bara ekki horft upp á. Að menn
tækju vandamál bankanna yfir á rík-
ið. Þá hefðu bankarnir tekið ríkið
niður með sér í fallinu.“
Logið að almenningi
Hin ástæða þess að Gylfi ákvað að
tala var það gríðarlega óréttlæti sem
var í upplýsingagjöf. „Við aðstæður
eins og þessar verður aðstaða þeirra
sem eiga eitthvað undir fjármála-
kerfinu svo mismunandi. Einhverjir
voru að bjarga sér, sérstaklega þeir
sem höfðu bestu upplýsingarnar, en
almenningur fékk kolrangar upplýs-
ingar og gat ekkert gert til að reyna
að verjast. Almenningi var sagt að
allt væri í himnalagi. Það var gjör-
samlega óásættanlegt.“
Gylfi var því hreinlega nauð-
beygður til að segja fá þessum hlut-
um. „Þrátt fyrir að ég átti mig á því að
það hafi verið mjög óþægilegt fyrir
þá sem voru að reyna að bjarga ein-
hverju. Einhverju sem tókst svo ekki
að bjarga. Ég sé ekkert eftir þessu og
ég myndi gera þetta aftur.“
Gylfi segir að aðalatriðið nú sé að
koma í veg fyrir að þessi staða komi
nokkurn tímann upp aftur. „Það
gera menn auðvitað með því að vera
raunsæir og hófsamir í yfirlýsingum
um heilsu banka. Því ef menn hefðu
lýst stöðunni eins og hún var í reynd
34 FÖSTUDAGUR 12. febrúar 2010 HELGARBLAÐ
Ég kann ekkert á praktísk atriði
eins og hvernig á að
koma lagafrumvörpum
í gegnum þingið eða
að semja um einhverja
hluti þar.
Almenningi var sagt að
allt væri í himnalagi.
Það var gjörsamlega
óásættan legt.
ALÞINGI
eins og
Gylfi Magnússon segir karpið á Alþingi skrítið og að það minni
einna helst á ræðukeppni framhaldsskólanna. Þessi fimm barna
fjölskyldufaðir segist ekkert kunna á pólitík en háskóladósent-
inn veit þó meira en flestir um efnahag landsins. Gylfi ræddi
við Ásgeir Jónsson um fjölskylduna og dagana fyrir hrun þegar
hann talaði fyrstur opinskátt um hrun Íslands.
Stoppar í götin Mörg af frumvörpum Gylfa stoppa í þau göt sem verið hafa í
eftirlitskerfi landsins. MYND RAKEL ÓSK