Dagblaðið Vísir - DV - 11.08.2010, Blaðsíða 11

MIÐVIKUDAGUR 11. ágúst 2010 FRÉTTIR 11
Í úttekt sem Ríkisendurskoðun gerði
á Byggðastofnun í desember segir
að útlánatöp stofnunarinnar virðist
vera lægri en margra annarra lána-
stofnana þegar horft sé til framlaga
á afskriftarreikning. Hinsvegar hefði
mátt búast við því að lánveitingar
Byggðastofnunar væru áhættusam-
ari vegna hlutverks hennar. „Á þessu
má finna þá skýringu að svo virðist
sem Byggðastofnun hafi tamið sér
varkárari vinnubrögð við lánveiting-
ar heldur en ýmsar fjármálastofn-
anir á undanförnum árum. Þannig
veitti hún lán til svokallaðra „rekstr-
arfélaga“ en ekki til eignarhalds- og
fjárfestingarfélaga. Lán stofnunar-
innar voru veitt til að standa undir
kaupum á fasteignum, áhöldum og
tækjum til atvinnurekstrar viðkom-
andi aðila og í nokkrum tilvikum til
að breyta óhagstæðum skammtíma-
skuldum í lengri lán,“ segir í úttekt-
inni.
Sextán hundruð lán
Ríkisendurskoðun taldi hins vegar
mikla óvissu ríkja um endurheimtur
lána Byggðastofnunar til fyrirtækja
í rækjuútgerð. Í úttektinni kemur
fram að mikil niðurfærsla hafi orðið
á lánum hennar til fjögurra útgerða
í greininni. Byggðastofnun hafi aft-
ur á móti talið möguleika á að end-
urheimta lánin vegna þess að von
væri um að rækjuveiðar væru þá að
glæðast. Lánunum hafi verið skuld-
breytt til að minnka greiðslubyrði og
minnka vanskil. „Til tryggingar lán-
um eru meðal annars veð í skipum
með veiðiheimildir en Byggðastofn-
un á veð í skipum með um 30% af
öllum úthlutuðum rækjukvóta. Þrátt
fyrir litla rækjuveiði eru engu að síð-
ur ákveðin verðmæti falin í kvótan-
um en hann hefur verið notaður sem
„skiptimynt“ í öðrum kvótaviðskipt-
um,“ segir í úttektinni.
Í úttektinni kemur fram að
Byggðastofnun hafi sextán hundr-
uð lán útistandandi til sex hundruð
lántakenda. Þar af séu 33 prósent til
fyrirtækja í sjávarútvegi. „Þá virð-
ist mjög hafa dregið úr að málum sé
þrýst í gegn á pólitískum forsendum
og telja aðilar sem rætt var við þetta
ekki vandamál lengur. “
Um 16 prósent af útlánum stofn-
unarinnar voru talin vera í áhættu
samkvæmt úttektinni. Þar höfðu 3,6
milljarðar verið lagðir inn á afskrift-
arreikning, en útlán stofnunarinnar
voru þá 22,4 milljarðar. Endanlega
töpuð útlán voru þó ekki nema um
430 milljónir króna.
Ríkisendurskoðun
skoðar sjálfa sig
Í ljósi umfjöllunar fjölmiðla
um lánveitingar Byggða-
stofnunar síðustu daga
hefur iðnaðarráðuneyt-
ið óskað þess að Ríkis-
endurskoðun fari yfir þær.
Sveinn Arason ríkisend-
urskoðandi býst við því að
að ráðist verði í úttektina
fljótlega. Í samtali við DV
segist hann aftur á móti
telja að farið hafi verið eft-
ir þeim reglum sem giltu
um starfsemina í útlánum
Byggðastofnunar.
Heimildamenn DV
innan stjórnsýslunnar
segja að þessi orð Sveins
hafi verið óheppileg. Betra
væri að fá óháðan aðila til
að fara ofan í saumana
á rekstri Byggðastofn-
unar. Ríkisendurskoð-
un hafi þegar komist að
ákveðinni niðurstöðu
um starfsemi Byggða-
stofnunar í desember og
myndi líklega komast að því sama
vegna fyrirhugaðrar úttektar nú. Þar
hafi Ríkisendurskoðun nú þegar far-
ið yfir lánveitingar Byggðastofnun-
ar til fyrirtækja í rækjuútgerð. Það er
þó líklega í höndum Alþingis að taka
frumkvæði í því ef fá á óháðan aðila
að rannsókninni.
Eins og DV hefur greint frá hef-
ur Byggðastofnun nánast aðeins
veð í kvóta vegna lánveitinga stofn-
unarinnar til rækjuútgerða. Lán til
þessara fyrirtækja námu 1.260 millj-
ónum króna. Þar af voru 571 millj-
ón króna talin vera í áhættu áður
en Jón Bjarnason, sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra, gaf veiðarnar
frjálsar. Nú má leiða að því líkur að
þessi lán séu nánast öll töpuð. Lán-
veitingar með beinu veði í aflaheim-
ildum stríði gegn lögum um samn-
ingsveð.
Lögskýringar sem ekki standast
Aðalsteinn Þorsteinsson, forstjóri
Byggðastofnunar, segir þessar lög-
skýringar ekki standast. Þar sé sleppt
síðari málslið sömu lagagreinar um
samningsveð. Þar komi fram að fjár-
verðmæti sé hægt að aðskilja veiði-
réttindunum með þinglýstu sam-
þykki þeirra sem eigi veðréttindin.
„Lán Byggðastofnunar eru veitt með
veði í skipi sem á eru veiðiheimildir,
í þessu tilviki rækja. Um þetta má að
öðru leyti vísa til starfsreglna stofn-
unarinnar ... Fullyrða má að lánveit-
ingar Byggðastofnunar í sjávarútvegi
eru í engu frábrugðnar lánveitingum
annarra fjármálastofnana í greininni
hvað þetta varðar. Engin dæmi eru
um það hér, öfugt við það sem full-
yrt hefur verið, að veðin séu aðeins í
kvótanum sjálfum án þess að nokkur
bátur komi þar við sögu,“ segir Aðal-
steinn.
Aðalsteinn segir að lánin hafi
upphaflega verið veitt rækjuverk-
smiðjum í fullum rekstri. „Almennt
var eða er um að ræða fjölmenna
og mikilvæga vinnustaði hvern á
sínum stað. Það er líka kunnara en
frá þurfti að segja að fyrir nokkr-
um árum varð algert hrun í grein-
inni, vegna aflabrests, olíuverðs-
hækkana og fleiri þátta sem allir
komu til á sama tíma. Meðal annars
leiddi þetta til fækkunar rækjuverk-
smiðja í landinu úr tuttugu í fimm
á örstuttum tíma. Eftir að gengið
hefur verið að öðrum veðum, m.a.
verksmiðjunum sjálfum, fasteign-
um og tækjabúnaði standa þessi
eftir. Stofnuninni ber að sjálfsögðu
skylda til að leitast við að innheimta
þau,“ segir Aðalsteinn.
Þeir aðilar sem DV hefur rætt
við innan stjórnsýslunnar telja ólík-
legt að Alþingi muni taka því vel
þurfi ríkið að leggja Byggðastofnun
til aukið fé nú þegar skorið er niður
á flestum vígstöðvum. Þetta sé sér-
staklega meinlegt nú þegar Alþingi
hafi samþykkt að leggja um 3,6 millj-
arða króna aukalega til rekstursins á
þessu ári og í fyrra.
RÍKISENDURSKOÐUN TALDI
BYGGÐASTOFNUN VARKÁRA
Ríkisendurskoðun taldi Byggðastofnun hafa tamið sér varkárari vinnubrögð en aðrar lánastofnanir þegar hún
gerði úttekt á rekstri Byggðastofnunar í desember. Meðal þess sem Ríkisendurskoðun fór sérstaklega yfir þá
voru lánveitingar Byggðastofnunar til fyrirtækja í rækjuútgerð. Ríkisendurskoðun mun nú fara yfir þessar lán-
veitingar á ný.
RÓBERT HLYNUR BALDURSSON
blaðamaður skrifar: rhb@dv.is
Engin dæmi eru um það hér, öf-
ugt við það sem fullyrt
hefur verið, að veðin séu
aðeins í kvótanum sjálf-
um án þess að nokkur
bátur komi þar við sögu.
Gaf rekstrinum góða einkunn
Ríkisendurskoðunsagðiverðmæti
fólginíveiðiheimildum.Þærhefðu
veriðnotaðarsem„skiptimynt“í
öðrumkvótaviðskiptum.
Segir lögskýringar ekki standast
AðalsteinnÞorsteinsson,forstjóri
Byggðastofnunar,segiraðfjárverð-
mætiséhægtaðaðskiljaveiðirétt-
indummeðsamþykkikröfuhafa.
Eignir metnar á 23,7 milljarða StórhlutieignaByggðastofnunareríútlánasafni
hennar.Núertaliðaðríkiðþurfiaðleggjastofnuninnitilaukiðfévegnaútlánasem
væntanlegaerutöpuð.
12 fréttir
4. ágúst 2010 miðvikudagur
Byggðastofnun hefur lagt 571 millj-
ón króna í varasjóð vegna hugsan-
legra afskrifta útlána hennar vegna
kaupa á rækjukvóta. Áætlun um
þetta lá fyrir hjá stofnuninni áður
en Jón Bjarnason sjávarútvegsráð-
herra gaf veiðarnar frjálsar 16. júlí.
Alls eru útlán Byggðastofnunar til
fyrirtækja vegna kaupa á rækjukvóta
1.260 milljónir króna. Útlán sem tal-
in voru í hættu voru því um fjörutíu
prósent af heildinni. Um 27,6 pró-
sent aflaheimilda í úthafsrækju fara
í gegnum Byggðastofnun, eða um
1.907 tonn.
Þetta staðfestir Anna Krist-
ín Gunnarsdóttir, stjórnarformað-
ur Byggðastofnunar. Hún segir að
áhættan hafi að mestu verið til-
komin vegna þess hversu takmark-
aðar rekstrarforsendur hafi verið
að baki fyrirtækjunum á þeim tíma
sem matið var gert og hversu lítil
veiði var í úthafsrækju. Anna Kristín
segir þrátt fyrir þetta vera alls óljóst
hvort og hversu mikið Byggðastofn-
un þurfi að afskrifa vegna þessara
lána eða hvort gengið verði á eftir
þeim. „Þegar rækjukvótinn er orð-
inn verðlaus stendur hann ekki
lengur sem trygging fyrir lánunum
en eftir stendur að fyrirtækin skulda
okkur þessa tilteknu upphæð sem
þau hafa fengið að láni og á meðan
þau eru ekki lýst gjaldþrota skulda
þau okkur þessa peninga,“ segir hún.
Veð í kvótanum
Dæmi eru um að hjá stofnuninni
séu útistandandi lán þar sem veð-
in eru aðeins í kvótanum sjálfum
án þess að nokkur bátur komi þar
við sögu. Anna Kristín segir aðeins
dæmi um slíkt vegna lána Byggða-
stofnunar til útgerða í úthafsrækju
og að hún viti ekki um slík lán vegna
veiða á öðrum tegundum.
DV óskaði eftir upplýsingum um
hversu háar upphæðir þurfi að af-
skrifa vegna þess að veiðar í rækju
hafi verið gefnar frjálsar og hvaða
veð liggi til grundvallar lánunum.
Magnús Helgason, forstöðumaður
rekstrarsviðs, hefur ekki viljað veita
blaðinu þær upplýsingar. „Stofnun-
in hefur allt frá upphafi veitt lán til
sjávarútvegarins og þar eru veiðar
á rækju engin undantekning, enda
sjávarútvegur undirstöðuatvinnu-
grein á starfssvæði stofnunarinn-
ar. Stofnunin hefur í gegnum tíðina
veitt lán til kvóta-, skipa- og tækja-
kaupa í sjávarútvegi og mun halda
því áfram,“ svaraði Magnús fyrir-
spurn blaðsins í tölvuskeyti.
Þegar DV ítrekaði fyrirspurn-
ina svaraði Magnús því nokkru síð-
ar að starfsmenn Byggðastofnunar
myndu ekki tjá sig um fjárhagsleg
málefni stofnunarinnar eða einstaka
viðskiptavini hennar í fjölmiðlum.
700 milljónir tapist
DV hefur hins vegar heimildir fyr-
ir því að Byggðastofnun áætli að
um 700 milljónir króna geti tapast
af því fé sem stofnunin hefur lán-
að til rækjuútgerðar en alls hef-
ur stofnunin lánað 2,2 milljarða til
rækjuvinnslu og -útgerðar. Stofnun-
in hefur lánað fé til átta fyrirtækja í
rækjuvinnslu og útgerð á Íslandi. Þar
af til fjögurra þar sem einu veðin eru
í kvótanum sjálfum og ríkir veruleg
óvissa um rekstrarframtíð þeirra fyr-
irtækja. Stærstur hluti eigna þess-
ara fyrirtækja er fólginn í kvótanum
sjálfum og því eru þær nánast verð-
lausar vegna ákvörðunar sjávarút-
vegsráðherra. Þó hafi verið vitað fyr-
ir fram að verðmæti kvótans stæði
ekki undir lánunum. Stofnunin hef-
ur viljað bíða með að leysa til sín
eignir þessara fjögurra fyrirtækja þar
til rekstrarforsendur í rækjuútgerð
myndu skána.
Meðal þessara fjögurra félaga er
Forrest Gump, sem er í eigu Vísis í
Grindavík. Samkvæmt veðbókar-
vottorði frá því í júlí í fyrra var afla-
mark fyrirtækisins veðsett sérstak-
lega án þess að skip kæmi þar við
sögu. Í athugasemd við þinglýsingu
veðbókarvottorðsins kemur fram að
slíkt stríði gegn eðli veðsetninga.
Yfirtók eigin lán
Sagt hefur verið frá því að Jón Guð-
bjartsson, eigandi rækjuvinnsl-
unnar Kampa, hafi keypt kvóta af
Byggðastofnun fyrir 160 milljónir
króna nokkrum vikum áður en veið-
arnar voru gefnar frjálsar. Raunin er
aftur á móti sú að útgerðarfyrirtækið
Birnir, sem á Kampa, yfirtók lán sem
rækjuvinnslan Bakkavík í Bolung-
arvík hafði haft og fylgdi því kvóti.
Bakkavík er nú í slitameðferð, en
Byggðastofnun átti sautján prósenta
hlut í fyrirtækinu. Birnir keypti síð-
an kvótann úr þrotabúi Bakkavíkur
gegn því að yfirtaka lán fyrirtækisins
hjá Byggðastofnun. Sjálf á Byggða-
stofnun 35 prósenta hlut í Kampa
og fulltrúa í stjórn fyrirtækisins, Pét-
ur Grétarsson. Hann er útlánasér-
fræðingur Byggðastofnunar. Í við-
skiptunum með kvótann var engin
peningagreiðsla og lánið og kvót-
inn voru flutt milli tveggja fyrirtækja
sem voru að hluta til í eigu Byggða-
stofnunar sjálfrar.
Eignir Bakkavíkur hafa verið
í söluferli frá því að rækjuvinnsl-
an var tekin til gjaldþrotaskipta.
Samkvæmt heimildum DV hafa að
minnsta kosti tvö tilboð borist í eign-
ir hennar. Annað þeirra var frá kan-
adísku fyrirtæki upp á 150 milljónir
króna. Fulltrúar Byggðastofnunar
tóku því tilboði fálega og hafa sóst
eftir að fá allt að 300 milljónir króna
fyrir. Um þrjátíu manns störfuðu hjá
Bakkavík á sínum tíma. Fyrirtækið
er látið grotna niður á meðan beðið
er eftir því að ásættanlegt kaupverð
fáist fyrir eignirnar.
Einn af rækjuveiðibátum Birn-
is, Valur ÍS, var settur á uppboð hjá
Sýslumanninum á Ísafirði þann 13.
júlí en krafan var dregin til baka eftir
kröfu gerðarþola. Á Val ÍS er skráður
um 700 tonna rækjukvóti.
Sé tekið mið af kaupverði Kampa
á rækjukvóta Bakkavíkur fer hvert
kíló af rækju á um 440 krónur.
Kampi keypti um 5,2 prósent afla-
heimilda í úthafsrækjukvóta og þar
með má reikna með að það hafi ver-
ið um 380 tonn.
Bækurnar bættar
Varanlegt markaðsvirði rækjukvóta
er talið vera um 150 krónur. Sé tek-
ið mið af því gæti eigið fé stofnun-
arinnar verið mun lægra, eða sem
nemur helmingi eða meira. Miðað
við markaðsverð hefði Kampi átt
að kaupa kvótann á um 70 milljón-
ir í stað 160. Því bendir flest til þess
að kvótinn sé verulega yfirveðsett-
ur, eða til jafngildis á við fisktegund-
ir eins og ufsa. Eigið fé Byggðastofn-
unar hefur því með öðrum orðum
verið mun rýrara en bækur hennar
segja til um vegna þessarar yfirveð-
setningar. Sé miðað við leiguverð
á kvóta er markaðsvirði aflaheim-
ilda jafnvel enn lægra, eða um sjötíu
krónur á hvert kíló.
Anna Kristín segir þetta ekki
samanburðarhæft í ljósi þess að
Byggðastofnun sjálf hafi ekki selt
rækjukvóta beint frá árinu 2007 og
að þau lán sem hafi verið veitt megi
rekja allt aftur til ársins 2003. Að-
spurð á hvaða verði Byggðastofnun
hafi selt kvótann á þá, segist Anna
Kristín ekki vita það og bendir á að
hún hafi ekki sest í stjórn stofnun-
arinnar fyrr en löngu síðar. „Þetta er
mjög sérstök fullyrðing með tilliti til
þess að það hefur ekki verið versl-
að með neinn kvóta í þessi ár,“ segir
Anna Kristín.
Margt bendir til þess að Byggða-
stofnun standi nú frammi fyrir veru-
legum fjárhagsvanda á nýjan leik,
en ríkissjóður þurfti að leggja stofn-
uninni til einn milljarð króna á fjár-
lögum ársins 2010 til að styrkja eigið
fé hennar. Þá hafði Byggðastofnun
fengið 2,6 milljarða króna á fjár-
aukalögum árið 2009.
Þarf líklega fjárhagsaðstoð
Um 57 prósent úthafsrækjukvótans
eru á hendi fimm sjávarútvegsfyrir-
tækja. Þar af leigja tvö þeirra út allan
kvótann. Það eru Samherji og Hrað-
frystihúsið Gunnvör. Þessi fyrirtæki
hafa samtals um 24 prósent kvótans
á sínum snærum.
Samkvæmt ársskýrslu Byggða-
stofnunar frá árinu 2009 var eigið fé
stofnunarinnar 22 milljarðar króna.
Þar af voru útlán 17 milljarðar króna.
Um 32 prósent þessara lána voru
veitt til fyrirtækja í sjávarútvegi.
Miklar líkur eru á því að eigið
fé stofnunarinnar rýrni svo mikið
vegna ákvörðunar sjávarútvegsráð-
herra að það fari undir átta pró-
senta lágmarkið sem kveðið er á
um í lögum. Anna Kristín segir skýrt
að ákvörðun sjávarútvegsráðherra
muni hafa neikvæð áhrif á eigin-
fjárstöðuna en tíminn verði að leiða
í ljós hversu slæm þau verði. Hún
segir að Byggðastofnun hafi kom-
ið því á framfæri við stjórnvöld að
stofnunin þyrfti hærri fjárframlög en
hún fékk á sínum tíma til að lagfæra
eiginfjárstöðuna. „Bankarnir fengu
miklu hærri framlög og var komið
upp í tólf til sextán prósenta eigin-
fjárhlutfall. Við hefðum viljað sitja
við sama borð og aðrar fjármála-
stofnanir,“ segir Anna Kristín.
Byggðastofnun áætlaði að hún gæti þurft að afskrifa 571 milljón króna vegna lána til fyrirtækja í rækjuút-gerð áður en Jón Bjarnason sjávarútvegsráðherra gaf veiðarnar frjálsar. Byggðastofnun hefur aðeins veð í kvóta hjá þeim fjórum útgerðum sem hún hefur lánað fé til. Raunverulegt virði útlána stofnunarinnar til rækjuútgerða er væntanlega mun lægra en bækur stofnunarinnar gefa til kynna og þar með eigið fé hennar.
Byggðastofnun
tekur ónýt veð
RóBeRt hlYnuR BalduRsson
blaðamaður skrifar: rhb@dv.is
hefur lánað 2,2 milljarða
króna til rækjuvinnsla og
útgerða Byggðastofnunáætl-
araðum700milljónirkróna
getitapastvegnaákvörðunar
sjávarútvegsráðherra.
aðeins veð í kvótanum DVhefur
heimildirfyrirþvíaðByggðastofnun
hafiaðeinsveðíkvótavegnaþeirra
lánasemhúnhefurveitttilrækjuút-
gerða.
tjáir sig ekki MagnúsHelgason,for-stöðumaðurrekstrarsviðsByggðastofn-unarogstaðgengillforstjóra,tjáirsigekkiumlánveitingarByggðastofnunar.
Við hefðum viljað sitja við sama borð og aðrar
fjármálastofnanir.
4. ágúst 2010