Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.2011, Blaðsíða 23

Viðtal | 23Miðvikudagur 9. mars 2011
Við þekkjum lykilinn
Bryndís segir að á bak
við undraverða hluti liggi
þrautseigja, gríðarleg vinna
og bjargföst trú. „Leikskóla-
kennarar, þroskaþjálfar og
sérkennarar þekkja lykilinn
að framfarakenningum um
heilann. Við nefnilega notum
hann á hverjum degi.“
MYND SIGTRYGGUR ARI
Læknar gáfu enga von
Yngri bróðir Bryndísar, Jón Víg-
lundsson, varð fyrir því óláni fyrir
nokkrum árum að slagæðargúlpur
sprakk í heilanum. Slíkt leiðir oft til
dauða en í tilfelli Jóns varð honum
margt til láns og innan fárra mín-
útna var hann kominn á sjúkrahús
og gekkst undir uppskurð þar sem
reynt var að lágmarka skaðann.
Þegar Jón komst til meðvit-
undar eftir aðgerðina gáfu læknar
ekki mikla von um lífsgæði. Hann
var lamaður og hafði misst málið.
Bryndís segir eðlilegt að læknar séu
svo varfærnir eftir svo mikið áfall en
ákvað með sjálfri sér að hún hefði
aðra trú á lokaútkomunni. „Ég skil
vel að læknar gefi fólki ekki falskar
vonir, þetta eru viðkvæm mál. Ég
ákvað hins vegar strax að hafa trú
á því að Jóni gæti batnað. Það gerði
eiginkona hans líka þannig að hann
hafði styrka stoð frá upphafi.“
Vinátta og traust mikilvægt
Bryndís segir mikilvægt að byrja á
byrjuninni og hóf þjálfun bróður
síns á upprifjun á grunnhreyfing-
um og útskýrir fyrir blaðamanni að
þannig verði að byggja upp færnina
frá grunni rétt eins og þroski og
hreyfingar barnsins þróast í takt.
„Enginn taugasérfræðingur getur
útskýrt nákvæmlega hvað á sér stað
en hreyfing og uppbygging heilans
helst í hendur. Þetta tengist þró-
un mannsins sem hefur alltaf verið
á hreyfingu. Eftir heilablóðfall eru
ákveðnir vefir heilans skemmdir og
það þarf að byggja heilann upp að
nýju. Heilinn getur endurnýjað sig
eða endurskapað færni sína annars
staðar en það þarf að þjálfa hann
til þess. Beina þekkingunni á réttar
brautir. Það er gert með hreyfinga-
ræfingum og markvissum æfingum.
Til þess að ná góðum árangri þarf
síðan að ríkja traust og vinátta milli
þess sem þjálfar og þess sem vinnur
í því að ná bata.“
Náði fullum bata
Aðferðir Bryndísar virkuðu vel og í
dag hefur Jón náð fullri færni í máli
og hreyfingum. „Hann er eitt þess-
ara kraftaverka, en eins og ég hef
áður sagt þá er hið ómögulega alltaf
að gerast. Hann teflir í dag og hefur
náð fullri færni. Heilavefurinn hef-
ur aðlagað sig þessu stóra áfalli og
ég er viss um að slíkt er mögulegt í
fleiri tilfellum en við teljum mögu-
legt með því að hafa traust og kær-
leika í fyrirrúmi. Og trú, við verð-
um að viðurkenna að þetta sé hægt
og trúa því. Ef við tryðum því öll, þá
hefði slík trú ótrúleg áhrif á skóla-
kerfið okkar og samfélagið allt.“
Endalausir möguleikar
Saga Bryndísar samræmist eins og
áður sagði nýjustu kenningum um
heilann og vísindamenn hafa upp-
götvað ýmislegt um þetta líffæri sem
allir ættu að vita. Vísindin geta sagt
okkur margt um hvaða aðferðum
er best að beita í því skyni að kom-
ast yfir heilaskaða og áföll, læra nýja
hluti og laða það besta fram í sjálf-
um okkur og börnum okkar.
Möguleikarnir virðast endalaus-
ir og eins og Bryndís minnir á þarf
að hafa bjargfasta trú á því að hið
ómögulega sé mögulegt til þess að
ná árangri. Þetta veit sameindalíf-
fræðingurinn John Medina, en ný-
lega þýddi Hallur Hallsson heims-
fræga bók Medina, Heilareglur og
heilræði, sem styður að mörgu leyti
þá þekkingu sem sérskólakennarar
og þroskaþjálfar hafa byggt upp ára-
tugum saman.
Hreyfing er holl fyrir heilann
John Medina er sameindalíffræð-
ingur og prófessor í líffræði við há-
skólann í Washington. Hann er einn
helsti ráðgjafi Bandaríkjastjórn-
ar um hugann og er jafnframt for-
stöðumaður rannsóknarseturs um
nám og huga. Í bókinni má fræðast
um möguleika okkar til þróunar og
þroska. Hallur segir að þó margt í
þróunarsögu mannkyns sé óljóst
séu mannfræðingar sammála um að
forfeður okkar voru á stöðugri hreyf-
ingu. „Þegar regnskógar létu undan
síga neyddust forfeður okkar til þess
að fara út á gresjuna í leit að mat. Í
stað þess að klífa tré, gengu þeir um
gresjurnar. „Karlar ættu að ganga
10 til 20 kílómetra á dag og konur
helming þeirrar vegalengdar,“ segir
Richard Wrangham, annar mann-
fræðingur, um samband heilbrigði
og heila því að mannsheilinn þróað-
ist og þroskaðist þegar við vorum á
göngu eða á mikilli hreyfingu.
„Forfeður okkar unnu ótrúleg af-
rek. Þeir tókust á við óblíð náttúru-
öfl meðan nútímamaðurinn situr
kyrr allan daginn. Heili mannsins
þróaðist og þroskaðist við hreyfingu
og það er rökrétt að álykta að hreyf-
ing sé allra meina bót og kyrrseta og
hreyfingarleysi leiði til hrörnunar,“
segir Hallur og bendir á að Medina
boði þetta með sterkum rökstuðn-
ingi: Hreyfing er holl fyrir heilann.
Saga Bens Hogan
Hallur bendir blaðamanni á sögu
sem svipar til sögu systkinanna
Bryndísar og Jóns og finna má í bók
Medina. Þar segir af golfaranum
Ben Hogan er hafði unnið banda-
ríska PGA-mótið og verið útnefndur
besti golfleikari ársins þegar hann
ásamt konu sinni lenti í skelfilegu
bílslysi.
Það má segja að við árekstur-
inn hafi Ben orðið eins illa úti og
mögulegt er. Hann braut nærri því
hvert einasta bein sem einhverju
máli skiptir fyrir golfara. Hann fékk
einnig lífshættulegan blóðtappa og
læknar sögðu við Ben að hann gæti
ekki gengið framar. Hvað þá leikið
golf.
Þeir höfðu á röngu að standa því
ellefu mánuðum eftir slysið vann
hann US Open-golfmótið. Þrem-
ur árum síðar vann hann fimm af
sex stórmótum sem hann tók þátt
í – þar af þrjá stórtitla. Löngu síðar,
þegar hann ræddi um endurkomu
sína, sagði hann: „Fólk einblíndi
á veikleika mína fremur en styrk-
leika.“ Ben Hogan studdist við hug-
araflið og hafði á sér bjargfasta trú.
„Hann átti inni mikinn styrk and-
legrar heilsu vegna þess hve mikið
hann hafði hreyft sig um ævina og
þann styrk notaði hann til að takast
á við erfiðleika sína,“ segir Hallur og
bendir blaðamanni á enn aðra sögu
Medina.
Ný þekking ætti að
vera á allra vitorði
„Önnur dæmisaga Medina er af
manni sem missti málið og lamaðist
líkt og Jón gerði. Pedro Bach-y-Rita
fékk heilablóðfall, lamaðist og missti
málið. Synir hans, annar læknir og
hinn sálfræðingur, kenndu honum
að öðlast færni með því að byrja á
algjörum byrjunarreit líkt og Brynd-
ís systir Jóns gerði. Þeir byrjuðu á að
kenna honum að skríða og ganga
og þá að tala. Þeir unnu með föður
sinn í þroskaferli barnsins og náðu
svo góðum árangri að áratug síðar
þegar hann dó var hann ekki örvasa
gamalmenni á sjúkrabeði heldur í
fjallgöngu á hæsta tindi Kólumbíu í
Suður-Ameríku. Lík gamla manns-
ins var sent til San Francisco og
þar var það krufið. Þá kom í ljós að
97% af málstöðvunum höfðu eyði-
lagst. Heilinn hafði byggt upp nýjar
málstöðvar. Þessar sögur, íslensk-
ar sem erlendar, sýna okkur hversu
mikinn hæfileika heilinn hefur til
að endurnýja sig. Hann hefur eigin
stofnfrumur og er plasmi, eða breyt-
anlegt efni. Þessi nýja þekking um
heilann ætti að vera á allra vitorði,“
bætir Hallur við.
Læknirinn Paul Bach-y-Rita varð
einn fremsti heilasérfræðingur 20.
aldar. Hann þróaði svokallað Brain-
port; tæki sem færir blindum sýn.
Nemi er settur á tungu hins blinda.
Boðin fara til sjónstöðva sem túlka
myndina svo hinn blindi sér í bók-
staflegri merkingu, svo ótrúlegt sem
það kann að virðast.
Heilinn getur lagað nánast
hvað sem er
„Hvort sem er í námi eða vinnu
höfum við hætt að hreyfa okkur
líkt og forfeður okkar,“ segir Hall-
ur. „Hreyfing styrkir ónæmiskerfið
og vinnur gegn skaðlegum áhrif-
um streitu. Í rannsókn við Pitts-
burgh-háskóla kom á daginn að
minni fólks yfir sextugu sem gekk
40 mínútur þrisvar í viku batnaði.
Drekinn sem geymir minni stækk-
aði meðan dreki fólks í samanburð-
arhóp minnkaði. Á göngu verður
til svokallað BDNF-prótein sem er
líkt og áburður á griplur sem tengja
taugafrumur. Þegar aldur færist yfir
fólk gefa griplurnar eftir. Við veltum
gjarnan fyrir okkur áhrifum líkams-
ræktar á líkamann en áhrifin eru
ekki síður dramatísk á heilann.
Heilinn getur lagað nánast hvað
sem er og við eigum möguleika á að
vinna til baka áföll sem við verðum
fyrir með ákveðnum aðferðum eins
og fagfólk sem annast börn og fatl-
aða hefur fyrir löngu gert sér grein
fyrir. Enginn heldur því fram að með
þessu sé komin lausn á alvarlegum
sjúkdómum svo sem heilabilun og
Alzheimer – þó nýjustu rannsókn-
ir gefi fögur fyrirheit líkt og heyra
mátti í fréttum um daginn. En við
höfum greinilega fleiri möguleika
en við teljum sjálf og þýðingu þess
getum við nýtt okkur í uppeldi
barna og í raun í því að hafa á okkur
sjálfum óbilandi trú. Við getum lært
nýja hluti og komist yfir áföll með
þrautseigju. Ný þekking gefur okkur
ómetanleg tækifæri. Við þurfum að
vera klók og fljót að færa hana okkur
í nyt samfélaginu og okkur til góðs.“
kristjana@dv.is
„Heili
manns-
ins þróaðist og
þroskaðist við
hreyfingu og
það er rökrétt að
álykta að hreyf-
ing sé allra meina
bót og kyrrseta
og hreyfingarleysi
leiði til hrörnunar.
Möguleikarnir eru miklir Hallur þýddi bók sameindalíffræðingsins Johns Medina, Heilareglur og heilræði, þar sem kynnt er framfara-
þekking á heilanum og þýðing hennar fyrir venjulegt fólk. Niðurstaðan er í fáum dráttum: Hreyfing er hollari en nokkur hafði talið áður og
þrautseigja og ástríki vinnur þrautir flestar. MYND RÓBERT REYNISSON
Engin landamæri? Í heilanum eru stofnfrumur sem gera það að verkum að skemmd
svæði geta að einhverju leyti endurskapað sig. Skemmist málstöð getur hún byggt sig upp
aftur á öðrum stað í heilanum.
4 ráð Joh Medina:
Viltu öflugri heila?
1. Farðu í göngutúr
Ganga styrkir og stækkar drekann
sem bætir minni og hálftíma göngutúr
þrisvar í viku hefur öflug áhrif.

2. Fáðu þér blund
20 mínútna hádegisblundur bætir
skilvirkni og hæfni geimfara um 34%,
samkvæmt rannsókn NASA.
3. Ekki gera of margt í einu
Heilinn ræður ekki við mörg verkefni í
einu. Heilinn velur úr þau verkefni sem
höfða helst til áhugasviðs og hvata.
Þess vegna er það að tala í farsíma
eins og að keyra undir áhrifum áfengis.
Ef þú vilt ná árangri í starfi skaltu vera
meðvitaður um þessa staðreynd.
4. Notaðu myndir
Við munum eftir myndum. Ef þú
meðtekur upplýsingar úr ræðu eða riti
ertu líklegur til að muna 10% þeirra
þremur dögum seinna.
Tengdu mynd við upplýsingarnar og þú
manst 65%.