Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.2011, Blaðsíða 30

E
r nema von manni fallist
stundum hendur?
Nú er frá því greint í
fréttum á Íslandi að dæmd-
ur ofbeldismaður og yfirlýstur
handrukkari sé meðal þeirra sem
harðast beita sér gegn Icesave-
samningnum á Facebook á þeirri
forsendu að hann vilji ekki sjá að
borga skuldir sem hann hefur ekki
stofnað til.
Og hann vitnar til Halldórs Lax-
ness, máli sínu til stuðnings.
Ég segi nú ekki annað en mikið
er ég feginn að Halldór skuli ekki
hafa þurft að upplifa þetta sjálfur!
En þið fyrirgefið þó ég segi það,
en ef annað eins og þetta gerðist í
einhverju öðru landi, myndum við
þá ekki hneigjast til að líta á það
sem hálfgert skrípaland?
Alveg burtséð frá því náttúrlega,
hvaða skoðun við kunnum að hafa
á Icesave-samningnum!
En þessi pistill á ekki að fjalla
um Icesave.
Hann á að fjalla um Bjart í Sum-
arhúsum.
Bjartur í Sumarhúsum er nefni-
lega nefndur til sögu í áróðri fyrr-
nefnds baráttumanns gegn Icesave.
Og vitnað til hans með velþóknun.
Ömurlegur einstaklingur!
Ég verð að viðurkenna að það fer
alltaf hrollur um mig þegar ég sé fólk
vitna til Bjarts í Sumarhúsum í viður-
kenningarskyni.
Ástæðan er sú að Bjartur í Sum-
arhúsum er svo forkastanlega öm-
urlegur einstaklingur að það er eig-
inlega hálfgerð hneisa ef menn
koma ekki auga á það, heldur halda
kannski þvert á móti að hann sé hinn
merkasti maður og spekingur.
Og þegar sumir vilja meira að
segja sjálfviljugur taka á sig hjúp
hans – og lýsa því yfir ótilneyddir að
þeir séu alveg eins og Bjartur í Sum-
arhúsum, eða hugsi alveg eins og
hann, eða eitthvað, þá hneigist ég til
að hrista höfuðið sorgmæddur.
Og hugsa: Vesalings fólkið, vesa-
lings fólkið.
En líka, í aðra röndina: Það er
kannski öruggast að vara sig á þessu
fólki.
Ef það samsamar sig svo mjög
þessu skrímsli sem Bjartur í Sumar-
húsum var.
Í ágúst fyrir tæpum tveimur árum,
þá skrifaði ég langa grein um Bjart í
Sumarhúsum í Helgarblað DV, af því
þá hafði bóndi nokkur gert þau leiðu
mistök að líkja sér við Bjart í opin-
beru viðtali.
Ég sá það í gær, þegar ég fletti upp
þessari grein um Bjart, að þá hafði
Icesave-málið náttúrlega verið á döf-
inni, aldrei þessu vant, og andstæð-
ingar Icesave greinilega verið að leita
til Bjarts í von um stuðning. (Og Jóns
Sigurðssonar líka, en það er önnur
saga.)
En ég ætla að leyfa mér að draga
hér fram fáeinar af niðurstöðum
mínum úr þessari tveggja ára gömlu
grein um Bjart, ef ske kynni að menn
vildu berja á andstæðingum sínum í
Icesave-málinu með Bjarti.
Því er löngum haldið fram að sag-
an um Bjart sé fyrst og fremst saga
um mann sem er að reyna að halda
sjálfsvirðingu sinni, standa í lappirn-
ar, leita frelsis og sjálfstæðis.
Furðulegustu menn hafa fallið í
þá gryfju að taka undir það.
Að Bjartur sé fyrst og fremst tákn-
gervingur frelsisþrárinnar.
Skrímsli og ekkert annað en
skrímsli!
Kannski hélt ég það m.a.s. sjálfur á
tímabili, þegar ég var ungur og glám-
skyggn og hafði ekki lesið bókina
nema svona tvisvar.
Að þó Bjartur væri kannski svolít-
ið þvermóðskufullur á stundum, þá
beri honum mikil virðing fyrir óaflát-
anlega hvöt sína til að standa á eigin
fótum, halda virðingu sinni einn og
óstuddur.
Já, var hann ekki bara hinn eilífi
Íslendingur, hin rammíslenska sjálf-
stæðishetja?
En svo varð mér það með tíman-
um svo grátlega, svo hörmulega ljóst
að Bjartur var ekki svolítið gallaður
en þó góður og ærlegur kall inn við
beinið.
Nei, hann var skrímsli, og ekkert
annað.
Hann lætur múta sér til að taka að
sér ólétta vinnukonu, það er nú allt
„sjálfstæðið“. Og hann getur ekki einu
sinni farið skikkanlega með hana eða
verið þakklátur, nei, hann hegðar sér
eins og versti ruddi, þrautþjálfaður
andlegur ofbeldismaður gagnvart
henni, og hann bar að lokum ábyrgð
á skelfilegum dauðdaga hennar.
Ekki lærði hann sína lexíu, heldur
varð sér úti um aðra konu og fór með
hana af sömu fúlmennskunni.
Og hann var vondur við börnin.
Hann var viðurstyggilegur við
börnin sín.
Hver sá sem vill gangast við því
að vera Bjartur í Sumarhúsum hlýtur
að loka augunum fyrir því að Bjartur
var ógeðlegur (já, það er rétta orðið!)
í viðmóti við allar sínar konur og öll
sín börn.
Vék aldrei góðu að neinum!
Hann vék aldrei góðu að nokkrum
manni, heldur níddist á börnum sín-
um á allan mögulegan hátt. Því mið-
ur er stílsnilld Halldórs Laxness slík
að sumir ímynda sér að það sé eitt-
hvað fagurt við samskipti Bjarts við
Ástu Sóllilju dóttur sína, en sé þeirri
stílsnilld svipt burt, þá er ekkert eftir
nema hryllingurinn einn.
Bjartur í Sumarhúsum segir aldrei
neitt fallegt við nokkra sál, hann
hugsar aldrei um neitt nema sjálfan
sig, hann kúgar og kvelur alla í kring-
um sig, hann er ekki einu sinni góður
við hundinn sinn.
Og svo á maður að dást að þessari
persónu fyrir hvað Bjartur heldur vel
sjálfsvirðingu sinni (alltaf á kostn-
að annarra), hvað hann stendur vel
í lappirnar (en treður alltaf aðra í
svaðið).
Og allt fólkið í kringum verður
sorglegt samsafn af svívirtum lú-
börðum einstaklingum.
Fyrir nú utan að allt sem hann
tekur sér fyrir hendur misheppnast
gjörsamlega.
Bjartur var ömurlegur kotbóndi
sem gat ekki komið undir sig fótun-
um þótt keypt væri undir hann kot,
hann gat ekki séð fyrir sér og sín-
um, og hugmyndin um að hann hafi
aldrei skuldað neinum neitt – hún er
meira að segja vitleysa.
Því strax og það hófst „góðæri“ í
samfélaginu, og allir fengu lán sem
vildu, þá var Bjartur snöggur að
steypa sér í skuldir og reisa sér allt-
of stóran bæ, sem hann réði ekkert
við.
Ekki með honum!
Örlög Bjarts minna að sumu leyti
á feril útrásarvíkinganna sem líka
gengu af göflunum á lánamarkaðn-
um.
Og eins og þeir kenndu láns-
fjárkreppunni um, þá kenndi hann
heimsstyrjöldinni um sínar ófarir.
Ekki náttúrlega sjálfum sér.
Nei, gott fólk, við skulum rífast
um Icesave alveg fram á síðustu
stund. Við skulum sofna með Ice-
save á vörunum og vakna dreym-
andi um Icesave, og við skulum
aldrei aldrei aldrei ljúka þessu máli
– sem við erum háð eins og næsta
fixi.
En við skulum í guðs bænum ekki
ferðast um samfélagið í fylgd Bjarts
í Sumarhúsum. Hann var vondur
maður.
Og vistin hjá honum ill og leiðin-
leg og kvöl hverri frjálsri sál.
Ekki Bjartur í Sumar-
húsum, takk!
Þ ar sem ég labbaði heim niður-rigndur í slabbi eftir að strætis-vagninn hafði ælt mér út víðs-
fjarri heimili mínu þar sem ég hafði
„týnst“ á leiðinni heim úr vinnunni
áttaði ég mig á því að sú ákvörðun
mín að losa mig við bílinn og nota
almenningssamgöngur Reykjavíkur-
borgar ætlaði ekki að reynast sá
útóp íski blauti draumur sem hún átti
að vera.
Þ essi draumur var á fyrsta degi eftir sölu bílsins. Ég hafði þurft að „skjótast“ í verslun eftir
vinnu sem setti allt úr skorðum hjá
mér. Á tveimur jafnfljótum áttaði ég
mig á því að ég þurfti að koma við í
matarbúð í nágrenni við heimili mitt.
Ég kippti með mér mjólk og öðrum
nauðsynjum til að brúa bilið milli
skipulagðra stórinnkaupaferða sem
verða að vera útúrpældar tveggja
manna aðgerðir þegar menn eiga
ekki einkabíl til að snattast á. Við af-
greiðsluborðið var mér boðinn plast-
poki undir innkaupin. Það skvabbaði
í skónum mínum þar sem ég stóð,
illa búinn til útivistar, fyrir framan
afgreiðslumanninn og muldraði:
„Neibb. Ég er með minn eigin.“ Um
leið og ég dró plastpokann upp, sem
ég hafði komið með í töskunni minni
undir núðlunestið mitt, rann mér
kalt vatn milli skinns og hörunds og
það rann upp fyrir mér: „Ég er orðinn
einn af þeim.“
Það hljómar kannski fordóma-fullt, en það verður hver heilvita maður að viðurkenna að í strætó
í Reykjavík sér maður ýmsa kyn-
lega kvisti. Hlemmararnir, fólkið sem
ferðast um með lífið sitt í plastpokum
og svo þeir sem sitja gráir, guggnir og
glugga gjörsamlega bugaðir af lífinu
út um rúður strætisvagnanna. Það
eru auðvitað fordómar að líta á far-
þega vagnanna sem bugaða fátæk-
linga sem orðið hafa undir í lífinu. En
það er einhvern veginn myndin sem
maður getur auðveldlega fengið þeg-
ar maður situr þarna um stund. Og á
úlfgrámyglulegum rigningardegi þar
sem ég bölvaði hverju fótspori upp-
lifði ég sjálfan mig sem einn þeirra. Í
sjálfsvorkunn minni fannst mér það
hræðilegt.
É g hef oft verið sakaður um að vera eilítill nurlari og nískupúki þrátt fyrir óflekkaðan feril minn
í stórkostlega vanhugsuðum fjár-
festingarverkefnum við einkaneyslu
mína þar sem færa má fyrir því góð
rök að ég hafi hreinlega kveikt í hrúgu
af seðlum, sem ég hef oftar en ekki
fengið að láni með óhagstæðasta
móti. Ein slík fjárfesting var bíllinn
sem ég hafði nú loksins kvatt.
Þ að var ekki fyrr en í vikunni sem leið, í brakandi fersku vor-veðri í borginni, eldsnemma
um morguninn áður en erill umferð-
arþungans skall á götunum, sem ég
varð fyrir opinberun. Nískupúkinn
trompaði fátæklinginn og hagsýnin
vann Íslendinginn.
P yngja mín léttist ekki um tug-þúsundir um hver mánaða-mót. Nískupúkinn kann að
meta það. Tugþúsundir sem fóru í að
greiða ósanngjörn lán og ógeðslega
dýrt bensín renna nú inn á sparnað-
arreikninginn á meðan ég hverf inn í
eigin hugarheim á ferðalagi um göt-
ur borgarinnar í yndislegri kyrrð vor-
morgnanna með minn eigin „chauf-
feur“ og tónlistina í eyrunum. Þrátt
fyrir að allsherjarendurskoðun á
stórum þáttum lífs míns þurfi að eiga
sér stað þar sem áður sjálfsagðar at-
hafnir eins og að „skreppa út í búð“
hafa þurft að víkja fyrir leiðakerfi
gulu risaeðlanna í samgöngum sem
jafnast á við kínverskar vatnspynt-
ingar er ég að læra að lifa með þessu
og njóta þess.
Augu mín hafa sömuleiðis opn-ast. Fordómajárntjaldið er fall-ið og við er tekin nýfundin virð-
ing fyrir meðreiðarsveinum mínum
í almenningssamgöngukerfinu. Við
erum ekki hinir buguðu fátæklingar
sem einkabílabósarnir sem fram hjá
okkur aka á stoppistöðvum borgar-
innar kunna að telja okkur.
E f eitthvað er ættu þeir að öf-unda okkur eilítið þar sem við erum sannarlega frjáls. Þó ann-
ars eðlis sé. Myntkörfulánaklafinn
beygir ekki bök okkar um hver mán-
aðamót og þó við ferðumst með líf
okkar í plastpokum erum við hóp-
urinn sem yfirvöld eiga að elska og
vernda, ekki refsa. Á meðan bensín-
verð og allt annað í sóunarsamfélag-
inu hækkar á að mæta því með styrk-
ingu almenningssamgangna. Það er
ekkert frelsi í því að eyða bróðurparti
tekna sinna í rekstur einkabíls. Hið
sanna frelsi er í valkostum. Valkost-
urinn að eiga ekki einkabíl þarfnast
viðleitni til að efla almenningssam-
göngur. Kostnaðurinn við niður-
skurð er of mikill fyrir samfélagið.
30 | Umræða 8.–10. apríl 2011 Helgarblað
Helgarpistill
Sigurður Mikael
Jónsson
Trésmiðjan
Illugi
Jökulsson
Þegar ég varð
„fátæklingur“
„Örlög Bjarts minna
að sumu leyti á
feril útrásarvíkinganna
sem líka gengu af göflun-
um á lánamarkaðnum.