Dagblaðið Vísir - DV

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Tidligere udgivet som

Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2012, Qupperneq 18

Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2012, Qupperneq 18
18 Bækur 21. nóvember 2012 Miðvikudagur D V fjallaði um það í vikunni þegar þrír flóttamenn voru handteknir af íslensku lög­ reglunni og sendir úr landi. Einn mannanna hafði flúið Írak vegna þess að þar óttaðist hann um líf sitt. Allt bendir til þess að þangað verði hann sendur aft­ ur. Þetta er langt í frá fyrsta fréttin af slíkum brottvísunum en þær verða sífellt algengari hér á landi. Þær byggja á ákvörðunum Útlendinga­ stofnunar sem byggja á lagabókstöf­ um. Maður deilir ekki við lagabók­ stafinn, er það? Illska, ný skáldsaga Eiríks Arnar Norðdahl, á í beinni samræðu við fréttir sem þessar. Hún er skýrt sam­ tal við samtímann. Í henni er snert á óþægilegum sannleika um okkur sjálf. Einhverju sem við viljum helst ekki kannast við. Því sjáiði til, það er jú allt öðruvísi að senda mann aftur til Írak þar sem hann gæti átt yfir höfði sér pyndingar og dauða, held­ ur en að senda mann í „helförina.“ Það er ólíku saman að jafna, sjáiði ekki? Hvað gátum við gert? „Við getum ekki tekið á móti fólki sem er ólíkt okkur vegna þess að það er hottintottar sem skítur þar sem það étur.“ (185) Illska er hápólitískt verk og á því skilið að fá pólitískan bókadóm. „Er helförinni nokkurn tímann „ lokið“?“ (14) spyr Illska lesandann rétt við upphaf bókar og maður er hreint ekki viss. Við, þetta upplýsta og menntaða nútímafólk, getum nefnilega verið ísköld rétt eins og „illu nasistarnir“ sem vísuðu í laga­ bókstafi þegar þeir sendu gyðinga, sígauna og fatlaða í „hina einu sönnu helför.“ „Öðrunin segir minna um hvað aðrir eru ómerkilegir og meira um hvað við erum ógeðslega merkileg með okkur.“ (61) Við sendum flótta­ menn ítrekað aftur til síns heima á grundvelli lagabókstafa. Sumir þeirra deyja. Við ypptum öxlum. Hvað gátum við gert? „Við getum ekki tekið á móti fólki sem er ólíkt okkur vegna þess að það gerist afæt­ ur á samfélagi okkar, skapar glund­ roða sem verður þjóð okkar loks að falli.“ (185) Sögumaður með stæla Sögumaðurinn í Illsku er djarfur og ögrandi og stundum með helbera stæla eins og Eiríks er von og vísa. „Hér verður öllu líkt við Hitler, Þriðja ríkið og Nasista. Ekki til þess að gera lítið úr umræðunni, ekki til þess að láta hana hverfa á trúarlegar slóðir, heldur vegna þess að lögreglan ER einsog Gestapo …“ (40) Sögumað­ urinn er afar fyrirferðarmikill, sem getur verið kostur sem og löstur, en hann er líka kaldhæðinn og lifandi og hann leikur sér. Eiríkur er algjör stílsnillingur og það getur verið hrein unun að lesa sum textabrotin. Bókin er einmitt sett upp á nýstárlegan hátt, eða í litlum textabútum sem eru flestir á stærð við netfréttir. Þannig tekst þessari 540 síðna sögu að halda lesendum við efnið allan tímann, en það er aldrei dauður punktur í verkinu. „… Útlendingastofnun ER eins og RSHA, sjónvarpið ER eins og Göbbels, útvarpið ER einsog Gör­ ing, bókmenntirnar eru einsog Knut Hamsun og Sigur Rós er einsog Wagner.“ (40) Þú býrð í Nazistan Sumir bútarnir, sérstaklega þeir sem settir eru fram sem eins konar fróðleiksmolar inn á milli sögunnar sjálfrar, eiga það til að valda mögn­ uðum hugrenningatengslum, sem gerir það að verkum að bókin stækk­ ar sýn manns á heiminn. Opinberar eitthvað sem hefur verið þarna beint fyrir framan nefið á manni, en enginn hefur bent á fyrr en núna. „Þú býrð í Nazistan alveg sama hvar þú býrð.“ (40) Bókin fjallar líka um þá fjarlægð sem við virðumst stundum hafa við mannkynssöguna. Eins og við séum komin lengra en sagan, út fyrir hana einhvern veginn, og að voðaverk eins og helförin eigi bara heima í bókunum og bíómyndun­ um, en ekki í heiminum sem við búum í, ekki veruleikanum. „Helsta afrek nútímamannsins er nútíminn og í nútímanum gerast ekki svona hlutir. Hvorki nú né þá.“ (23) Í Illsku er mannkynssagan sprelllifandi og við erum þátttakendur í henni. Hún er að verða til í dag rétt eins og hún var í smíðum þegar helförin átti sér stað, og það er ennþá smá helför í gangi, eða hvað? Helförin í dag Hvað heitir annars það sem er að gerast á Gaza núna? gæti sögu­ maður Illsku hæglega spurt, svo ég ljái honum rödd í eigin bókardómi. Þá gæti einhver svarað, þið kannist við röddina: „Að líkja ástandinu á Gaza við helför gyðinga er móðgun við þær milljónir sem létu lífið í út­ rýmingarbúðum nasista.“ Og það er alveg rétt jánkum við skömmustu­ lega, þó að íbúarnir á Gaza búi í gettói og það sé verið að drepa börnin þeirra með klasasprengjum, þá er það auðvitað engin „helför“. Og þannig höldum við áfram inn í nýjan dag. „Og svo munum við eftir ... uuuuh ... til dæmis Írak: kannski 650 þúsund [látist] frá innrás fram til júní 2006 – ekki það við vitum það.“ (89) Illska er sífellt að taka mann úr svartri fortíð og inn í samtíð það­ an sem hún dregur mann aftur til baka. Á meðan maður les bókina finnur maður sterkt fyrir því að sem áhorfandi er maður þátttakandi. Við sjáum fórnarlömb árásanna á Face­ book, og ólíkt Þjóðverjum sem stigu fram með skilti í kjölfar helfararinn­ ar og sögðu „Við vissum ekki“ (87) getum við ekki skýlt okkur á bak við neinn frípassa. Við vitum. Við sjáum. Flæði illskunnar Bókin fjallar í afar stuttu máli um (hina góðu) litháísku Agnes Lukau­ skaite sem elskar (hinn auma) og áttavillta íslenskufræðing Ómar. Agnes sem er með helfararblæti fellur síðar fyrir (hinum sterka) nýnasista Arnóri svo úr verð­ ur merkilegur ástarþríhyrning­ ur. Bókin fjallar einnig um forfeður Agnesar, langafa hennar í þorpinu Jurbarkas í Litháen sumarið 1941, þar sem annar þeirra, nasistinn, í hlutverki (hins illa), skaut hinn, fórnarlambið, (þann góða). Annars er hið góða og illa alls enginn óhreyfanlegur fasti í verkinu. Illskan er miklu frekar allt í kringum sögupersónurnar einsog á sveimi og brýst fram í öllum við ákveðnar að­ stæður. Það er meginstef bókarinn­ ar. Afarnir, nasistinn og gyðingur­ inn, voru báðir „venjulegir menn“ sem elskuðu börnin sín, en annar drap hinn. Þannig hegða menn sér stundum, þeir drepa aðra menn. Með vísan í lagabókstaf eða ekki. Þá og nú. Um þetta fjallar Illska og svo miklu miklu meira. Við upphaf verksins er Agnes (hin góða) upplýsta konan sem hitt­ ir (hinn vonda) nýnasista Arnór. Ómar er hins vegar áttavilltur, og minnir kannski einna helst á pöp­ ullinn í lýðræðissamfélagi sem veit ekki hvern hann á að kjósa. Þessi hlutverk hins góða og hins vonda riðlast síðan jafnóðum eftir því sem lesandinn kynnist persónunum betur og manni verður ljóst að illt og gott er ekki í sitthvoru hólfinu. Upphaf samræðu Eiríkur Örn spennir bogann hátt í Illsku og honum tekst almennt mjög vel til. Bókin er þó ekki án allra ann­ marka. Þannig má til dæmis setja út á persónusköpunina en ég átti á stundum erfitt með að finna til samúðar með aðalsögupersónun­ um. Það er aldrei gott ef lesandan­ um er sama um örlög sögupersón­ anna. Einna helst náði ég tengingu við Arnór þegar farið var í gegn­ um uppeldissögu hans á Ísafirði en sú saga var einkar vel heppnuð, allt í senn meinfyndin og tragísk. Verr finnst mér hafa tekist upp við persónusköpun forfeðra Agnesar í Jurbarkas en þar verða nöfnin mörg og persónurnar aðeins of fjarlægar. Hins vegar mætti segja að Illska væri á engan hátt bók sem byggir allt sitt á söguþræði eða persónusköpun. Þetta er fyrst og fremst pólitískt verk og það á í beinskeyttri samræðu við nútímann um samfélagið sem það sprettur úr, eins og það er, en ekki eins og vildum að það væri. Í Illsku er orðum komið að hlutum sem við sem samfélag höfum verið allt of hrædd við að orða hingað til. Og kannski höfum við hreinlega ekki haft hæfileikann til þess fyrr en nú? Þegar Eiríkur Örn Norðdahl hefur loksins rofið þögnina. Sem pólitískt verk er Illska hreint stórvirki. Hún talar inn í kjarnann á þjóð sem hneigist til að forðast sannleikann um sjálfa sig. Allir þeir sem vilja horfast í augu við sann­ leikann um Ísland og heiminn sem er allt í kring verða hreinlega að lesa. Eftir það getum við byrjað að tala saman. n Helförin fyrir framan okkur Illska Höfundur: Eiríkur Örn Norðdahl Útgefandi: Mál og menning 540 blaðsíður Jón Bjarki Magnússon jonbjarki@dv.is Bækur „Eiríkur er algjör stílsnillingur og það getur verið hrein unun að lesa sum texta- brotin. Stórvirki Illska, ný skáldsaga Eiríks Arnar Norðdahl, er gríðarlega stórt verk sem spannar stóran hluta tuttugustu aldarinnar og teygir anga sína um alla Evrópu.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.