Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.2011, Blaðsíða 10

10 | Fréttir 24. ágúst 2011 MIðvikudagur
Þ
ví miður þá eru fjöl-
mörg dæmi sem sýna að
Umhverfis stofnun stendur
ekki undir nafni og skyldum
þegar kemur að eftirliti með
mengandi fyrirtækjum,“ segir Bergur
Sigurðsson, framkvæmdastjóri þing-
flokks VG. Bændur í Kjósahreppi hafa
áhyggjur af því að ekki sé allt með
felldu þegar kemur að mengunareft-
irliti við álver Norðuráls á Grundar-
tanga. Benda margir þeirra á að erfitt
sé að treysta niðurstöðum úr meng-
unareftirliti þar sem álverið sjái sjálft
um mengunareftirlit. Samdóma álit
þeirra sem DV hefur rætt við og þekkja
til málsins er að eftirliti hér á landi
sé verulega ábótavant sé miðað við
samskonar eftirlit í nágrannalöndum.
DV ræddi nýlega við Sigurbjörn
Hjaltason, bónda á Kiðafelli og fyrr-
verandi sveitarstjóra Kjósahrepps, en
hann telur líkur á því að flúormengun
frá álverinu á Grundartanga hafi vald-
ið veikindum og dauða sauðkinda í
sinni eigu. Hann hefur farið fram á
að bein verði send í óháða rannsókn.
Hann segir að honum sé ómögulegt
að líta á mengunareftirlit Umhverf-
isstofnunar sem óháð eftirlit þar sem
álverið sjái sjálft um að ráða skoðun-
araðila. Samkvæmt umhverfisvöktun-
arskýrslu frá síðasta ári mælist sauðfé
frá einum tólf bæjum í Hvalfirði vel
yfir hættumörkum hvað flúormeng-
un varðar. RÚV fjallaði í vetur um mál
Ragnheiðar Þorgrímsdóttur, hrossa-
bónda við Kúludalsá í Hvalfirði, sem
telur að tengja megi dularfull veikindi
hesta hennar við flúormengun frá ál-
verinu. Mikil aukning flúormengunar
hefur orðið á svæðinu með tilkomu
álvers Norðuráls á Grundartanga.
Kristján Geirsson, deildarstjóri hjá
Umhverfisstofnun, segir eftirlit full-
nægjandi.
Mengunarvaldar velja
skoðunaraðila
Samkvæmt upplýsingum frá Um-
hverfisstofnun er umhverfiseftir-
liti með Norðuráli þannig háttað að
álverið sér sjálft um að semja við
skoðunaraðila. Það er svo í hönd-
um Umhverfisstofnunar að votta og
viðurkenna niðurstöður skoðunar-
aðilanna. Aðspurður hvort ekki sé
óheppilegt að fyrirtækið sjái sjálft um
að semja við þann aðila sem fenginn
sé til að sinna mengunareftirliti seg-
ir Kristján Geirsson, deildarstjóri hjá
Umhverfisstofnun, að það sé alvana-
legt. „Sko, mælingarnar eru sjálfvirk-
ar. Ég veit ekki hvort þeir gætu breytt
niðurstöðum með því að hakka sig
inn í tækin eða gera eitthvað, en ég sé
ekki að það sé hagur í því fyrir þá.“ Að-
spurður hvort ekki komi til greina að
breyta þessu fyrirkomulagi á einhvern
hátt, þannig að óháðir aðilar stýri
rannsóknum og eftirliti, segir Krist-
ján: „Þetta hefur verið til umræðu en
við höfum aldrei séð rök fyrir því að
breyta þessu.“
Kristján bendir enn fremur á að
samkeppnissjónarmið komi í veg fyr-
ir að ríkið stýri því hverjir geri úttektir
á fyrirtækjum, auk þess sem það gæti
orðið óhagstæðara fyrir fyrirtækin.
Fyrirtæki sem vöktuð eru af Umhverf-
isstofnun senda árlega frá sér svokall-
að „Grænt bókhald“ sem unnið er af
ráðgjafarfyrirtæki sem fyrirtækin sjálf
velja sér. Eftirlitsaðilar á vegum stofn-
unarinnar gera ekki úttektir í fyrir-
tækjum óumbeðnir en Umhverfis-
stofnun hefur eingöngu farið fjórum
sinnum í óundirbúið eftirlit á síðustu
sex árum. Í öll skiptin vegna utanað-
komandi ábendinga en aldrei að eigin
frumkvæði. Stofnunin hefur eftirlits-
skyldu með 120 fyrirtækjum í landinu
sem flest hver eru stærri verksmiðjur
eða iðnaðarfyrirtæki þar sem unnið
er með mengandi eða hættuleg efni.
Þá hefur stofnunin framselt hluta þess
eftirlits til heilbrigðiseftirlitsstofnana
landsins.
Lítið traust
„Hún gat ekki nærst lengur og drapst
að lokum úr hor,“ sagði Sigurbjörn
Hjaltason í samtali við DV á dögun-
um. Hann tók eftir því síðasta vetur
að óeðlilega mikið af kindum dróg-
ust upp og áttu erfitt með að nærast.
Við nánari skoðun kom í ljós að þær
voru margar hverjar með mikil þykk-
ildi og bólgur í kjálkabeinunum. Að
lokum fór svo að ein þeirra drapst úr
hungri en hann geymir hauskúpu
hennar sem hann vonast til að fari í
óháða rannsókn í haust. Sigurbjörn
telur líkur á því að flúormengun frá
álverinu á Grundartanga hafi valdið
veikindum kindanna. Hann bendir
meðal annars á að kindin sem drapst
hafi verið fædd árið 2006, en sama
ár varð mengunarslys í álverinu með
þeim afleiðingum að mikið magn
flúors slapp út í umhverfið.
Samkvæmt upplýsingum frá Um-
hverfisstofnun tvöfaldaðist magn
flúors í sauðfé og öðrum langlífum
dýrum í kjölfar slyssins. Sigurbjörn
sagðist allt eins búast við því að sömu
örlög biðu fleiri kinda sem nú eru
uppi á fjöllum. Aðspurður hvort hann
telji að rannsókn á hauskúpunni
muni leiða í ljós að flúormengun hafi
grandað kindinni sagði Sigurbjörn:
„Ég veit það ekki, einhvern veginn
treystir maður ekki þeim rannsóknum
sem gerðar eru á vegum iðjuveranna
sjálfra. Betra væri að bíða þess að um-
hverfisvöktunin fari úr þeirra hönd-
um til óhlutdrægs aðila á vegum um-
hverfisráðuneytisins eins og ég held
að vilji umhverfisráðherra sé. Það er
auðvitað bara della að láta álverið sjá
um rannsókn á sjálfu sér.“
Veldur ekki hlutverki sínu
„Eftirlit Umhverfisstofnunar hefur alla
tíð verið frekar lélegt,“ segir Bergur Sig-
urðsson í samtali við DV og tekur fram
að undanfarin misseri hafi komið upp
mál sem benda til þess að eftirliti hjá
stofnuninni sé ábótavant. Í mars fjöll-
uðu fjölmiðlar til að mynda mikið
um að gögn og sýni úr aflþynnuverk-
smiðju Becromal á Krossanesi við Ak-
ureyri hafi sýnt að mun meira magn af
vítissótamenguðu vatni færi í sjóinn
en starfsleyfi verksmiðjunnar gerði
ráð fyrir. Þetta viðgekkst til lengri tíma
án athugasemda frá Umhverfisstofn-
un. Verksmiðja Becromal tók til starfa
í ágúst 2009 en Gauti Hallsson, fram-
kvæmdastjóri Becromal á Íslandi,
staðfesti að umframlosunin hefði átt
sér stað allar götur síðan.
Þá vakti annað mengunarmál mikla
athygli í vetur þegar díoxínmengun
sem upprunnin var frá sorpbrennslu-
stöðinni Funa á Ísafirði mældist í
mjólkursýni. Matvælastofnun stöðv-
aði í kjölfarið sölu búfjárafurða, bæði
mjólkur og kjöts, frá Engidal þegar
þrávirk aðskotaefni greindust yfir leyfi-
legum viðmiðunarmörkum í mjólkur-
sýni frá bænum. Brennslustöðin var í
sjö ár undanþegin reglum um losun
eiturefnisins. Díoxín er krabbameins-
valdandi og getur valdið sjúkdómum í
fólki. Fyrirspurnir íbúa á Ísafirði urðu
til þess að Mjólkursamsalan (MS) á
staðnum réðst í að gera mælingu á
þrávirkum aðskotaefnum í afurðum.
Umhverfisstofnun var í kjölfarið gagn-
rýnd harðlega fyrir að hafa ekki sinnt
eftirlitshlutverki sínu. Í kjölfarið gaf
ríkisendurskoðun út skýrslu þar sem
fram kom að Umhverfisstofnun hefði
ekki valdið hlutverki sínu að fullu og
brotið reglugerðir ítrekað er varða eft-
irlit með sorpbrennslustöðvum.
Lélegt eftirlit á stefnuskrá
Fyrr í vetur sagðist Umhverfisstofnun
stefna á heildstæða úttekt og skoðun
á því hvort og þá við hvaða aðstæður
gætti skaðlegra áhrifa flúormengunar.
RÚV hefur fjallað um Ragnheiði Þor-
grímsdóttur í Hvalfirði sem sendi Um-
hverfisstofnun erindi vegna óþekktra
veikinda sem hrjáðu hross hennar.
Taldi hún að mikið magn flúors í bein-
um hrossanna væri ástæða þess að
hrossin virtust finna fyrir verkjum í fót-
um og vera með hnúða og stirðleika í
makka. Konan hafði gert samanburð á
flúormagni í sínum hrossum og hross-
um á Norðurlandi sem sýndi fram á að
flúormagn í þeim fyrrnefndu mældist
mun meira. Það tók Umhverfisstofnun
tvö ár að komast að þeirri niðurstöðu
að veikindi hrossanna samræmdust
ekki skaða af flúormengun. Var sú nið-
urstaða fengin frá sérgreiningarlækni
hrossasjúkdóma hjá Matvælastofnun.
Í bæklingnum „Lowest energy pri-
ces“ (Lægsta orkuverðið) sem gefinn
var út af markaðsdeild iðnaðarráðu-
neytis og Landsvirkjunar árið 1995 og
sendur á erlend stórfyrirtæki var með-
al annars tekið fram að starfsleyfi fyrir
stóriðju hérlendis væri vanalega sam-
þykkt með lágmarkskröfum til um-
hverfismála (e. the operating licence
is usually granted with a minimum of
environmental red tape). Þeir sem DV
hefur rætt við og þekkja vel til meng-
unareftirlits hér á landi eru sammála
um það að opinber stefna hér á landi
hafi orðið til þess að eftirlit með stór-
iðju og mengandi fyrirtækjum hér á
landi er eins aftarlega á merinni og
raun ber vitni.
Svandís Svavarsdóttir, núverandi
umhverfisráðherra, hefur sagt að hún
telji að eftirlitskerfi umhverfismála hér
á landi þarfnist skoðunar rétt eins og
eftirlitskerfi fjármálamarkaðarins.
n Bændur í Kjósahreppi eru uggandi yfir flúormengun n Álverið stýrir því hver sér
um eftirlitið n Bóndi segir ómögulegt að líta á slíkt mengunareftirlit sem óháð
Jón Bjarki Magnússon
blaðamaður skrifar jonbjarki@dv.is
Álver velja sér
skoðunarmenn
Lélegt eftirlit „Eftirlit Umhverfisstofn-
unar hefur alla tíð verið frekar lélegt,“ segir
Bergur Sigurðsson í samtali við DV.
Mengunarslys Ærin sem drapst fæddist sama ár og gríðarlegt magn flúors slapp út í nær-
liggjandi umhverfi, en þá voru fyrstu jaxlar hennar á viðkvæmu þroskastigi.
Semur við skoðunaraðila Samkvæmt upplýsingum frá Um-
hverfisstofnun er umhverfiseftirliti með Norðuráli þannig háttað
að álverið sér sjálft um að semja við skoðunaraðila.