Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2013, Qupperneq 10

10 Fréttir 11. febrúar 2013 Mánudagur
G
uðbergur Grétar Birkisson
og eiginkona hans, Anna
Grétars dóttir, eru ekki aðeins
fimm barna foreldrar heldur
hafa þau fóstrað fimmtán
börn á síðustu tíu árum. Um þess-
ar mundir eru hjá þeim fimm fóstur-
börn, tvö í langtímafóstri, eitt í styrktu
fóstri og tvö í skammtímafóstri. Hjón-
in taka á móti blaðamanni á heimili
sínu á Kjalarnesinu, við Esjurætur.
Anna hellir upp á kaffi og segir
á meðan að henni finnist leiðinlegt
að verða stundum vör við fordóma-
full viðhorf gagnvart fósturbörnum,
þegar þetta kemur til tals eigi fólk það
til að setja hana og þau hjónin á stall
eins og þau séu svo ægilega góð að
taka að sér þessi börn, „sem enginn
vill, það vantar bara að fólk segi það.
Ég er engin móðir Theresa þó að ég
hafi hjarta fyrir þessum börnum.“
Þriðja flokks viðhorf
Móðir Önnu var fósturbarn og upp-
lifði sig alltaf sem þriðja flokks barn.
„Þetta er viðhorf frá því í gamla daga,
frá því að börn fátækra og sjúkra voru
send á sveitina og kölluð fósturbörn.
Merkingin sem slík er rétt en þessari
hugsun fylgja fordómar. Það er litið
niður á þessi börn. Í dag eru fóstur-
börn ekkert endilega börn fátækra
sem send eru hingað og þangað.
Alls kyns aðstæður valda því að börn
neyðast til þess að fara í fóstur og það
þarf ekkert að flokka fólk, hvorki þessi
börn né aðra. En þau taka það auðvit-
að upp eftir okkur fullorðna fólkinu
og gera það ósjálfrátt sjálf. Þannig að
þegar það kemur einhver nýr í skól-
ann spyrja þau af hverju viðkomandi
sé hjá Önnu og Begga, hvort þau hafi
gert eitthvað af sér sjálf eða hvort for-
eldrar þeirra séu í neyslu. Þannig að
þetta heldur áfram og fósturbörnin
upplifa sig enn sem þriðja flokks börn,
alveg eins og mamma mín gerði.“
Guðbergur segir að það sé kannski
misjafnt hvernig fósturbörnin upp-
lifi sig en flest upplifi sig öðruvísi. „Ég
held að það sé erfitt að vera fóstur-
barn. Ég held að það sé erfitt að þurfa
að fara frá foreldrum sínum. Það eru
mikil átök þannig að þetta eru ofsa-
lega brotnir krakkar þegar þeir koma
til okkar. Það er draumur hvers barns
að eiga eðlilegt heimili og í raun eru
engin mamma eða pabbi svo slæm að
börnin vilji fara frá þeim. Þau ganga
alveg út í hið óendanlega til að vera
meðvirk með foreldrum sínum. Þau
vilja ekki gangast við vandanum.“
„Þú ert fósturbarn!“
Anna grípur orðið og segir að börnun-
um þyki allt í lagi að kalla þau fósturfor-
eldra en segja síður að þau séu fóstur-
börn eða í fóstri. Þau vilja það ekki.
„Þau vilja ekki skilgreina sig þannig,“
útskýrir Guðbergur. „Sú yngsta í hús-
inu er tólf ára í dag. Hún kom hingað
fyrir rúmum tveimur árum þegar hún
var búin að fara á milli heimila og var
strax tekin í langvarandi fóstur. Hún
vill ekki láta kalla sig fósturbarn. Hún
kallar okkur mömmu og pabba og
hefur gert það síðan hún kom. Það má
ekki kalla hana fósturbarn.“
Anna hlær og segir að það versta
sem sú stutta geti sagt þegar hún
reiðist hinum krökkunum er „Þú ert
fósturbarn!“
Önnur sem er hjá þeim í varan-
legu fóstri hefur verið þar í tæp fjögur
ár. „Hún kom til okkar sem ung dama
sem átti mjög erfitt og var búin að taka
marga slagi. Við tókum hana að okk-
ur þar til hún verður átján ára. Stund-
um er það þannig að foreldrarnir
treysta sér ekki í meiri pakka og afsala
sér forræðinu sem fer þá yfir á barna-
verndarnefnd sem reynir að finna
þessum börnum stað.“
Stóð ein í strætóskýlinu
Tilviljun réð því að þau fóru út í þenn-
an bransa, ef bransa skal kalla. Þau
voru fimm barna foreldrar og börn-
unum þeirra fylgdu fleiri börn. Þegar
þau fréttu hins vegar af því að þrett-
án ára stúlka sem þau þekktu væri
komin aftur á götuna gátu þau ekki
á sér setið. „Hún var ein í strætóskýli
í Reykjavík með Bónuspokana, kom-
in á götuna eina ferðina enn. Þannig
að við hringdum í hana og sögðu-
mst ætla að koma að sækja hana, hún
kæmi bara til okkar,“ útskýrir Guð-
bergur.
Markmiðið var að reyna að sætta
sjónarmið og að hún færi bara aftur
heim. Eftir þrjá mánuði var orðið út-
séð með að það tækist. „Þá ákváðum
við að tala við barnaverndarnefnd. Í
framhaldinu var ákveðið að hún yrði
vistuð hjá okkur í ár. Þá fórum við á
námskeið hjá Barnaverndarstofu og
þar með fór þetta af stað. Í kjölfar-
ið vorum við beðin um að taka ann-
að barn.
Í raun er það sem við erum alltaf
að glíma við í grunninn alltaf það
sama. Þau eru óttaslegin og meidd á
sálinni. Sum eru alltaf á flótta, alltaf í
lyginni og óheiðarleikanum en óháð
því þá eru þetta tilfinningar sem við
erum alltaf að díla við, þessi ótti og
þessi reiði sem þau vita ekkert hvaðan
kemur eða hvað þau eiga að gera við.
Flest hafa verið annars staðar í
fóstri áður en þau koma til okkar eða
inni á stofnun í einhvern tíma. Það
hefur æxlast þannig að við höfum tek-
ið erfiðari mál.“
Var sjálfur vandræðagemsi
Það hjálpar að hafa gengið í gegn-
um eitt og annað í lífinu. Guðbergur
fór sjálfur í meðferð þegar hann var
aðeins 23 ára og hafði þá klárað sinn
pakka. Anna var ekki í neinni neyslu
en gekk með honum í gegnum þetta
ferli og segist hafa verið frekar baldin.
„Ég var ekkert að velta hlutunum of
mikið fyrir mér. Við vorum ekki nema
sextán og sautján ára þegar við byrj-
uðum saman. Þegar ég var 22 ára fór
ég í Al-Anon þar sem ég var í mörg ár.
Það var mikilvægur grunnur því þar
lærði ég að taka á meðvirkninni.
Það hjálpar mér að hafa þennan
bakgrunn því þá á ég auðveldara
með að átta mig á ýmsu sem aðrir sjá
ekki. Þetta eru bara krakkar, sumir
eru óþekkir, en það er líka hægt að sjá
spaugilegu hliðina á því, þetta er ekki
eintóm alvara. Þetta getur líka verið
mjög gaman og gefandi.“
En þetta er ekkert auðvelt. Þvert á
móti, þá getur þetta verið mjög krefj-
andi. „Það er bara þannig,“ segir Guð-
bergur: „Við erum að takast á við þessi
börn eins og þau væru börnin okkar.
Stundum líður manni eins og maður
sé ekki að ná neinum árangri. Eins og
þegar við missum einhvern í neyslu
sem hefur verið að standa sig vel. Ég
hef nánast verið gráti nær, ég tek það
svo nærri mér.“
Hasar á heimilinu
Nóg hefur gengið á og oft hefur þurft
að kalla lögregluna til. „Þetta getur
verið rosa hasar. Það er búið að stela
af okkur hérna heima, það er búið
að stela bílunum okkar og klessu-
keyra þá. Í fyrra stal ein bílnum okk-
ar og rétt drap sig, náðist á 140 kíló-
metra hraða í hálku. Vélin sveif út úr
bílnum. Ég var hræddur um að hún
myndi skaða sig og aðra en sem betur
fer slapp hún ómeidd. Auðvitað geng-
ur þetta oft fram af manni,“ segir hann
og bætir því við að þau séu ekki endi-
lega hræddust við krakkana sjálfa
heldur það sem fylgir þeim, ef þau eru
í neyslu er það oft ansi mikið. „Enda
höfum við lent í illa í því, hótunum,
árásum og öllu mögulegu.“
Anna tekur undir það. „Við höfum
þurft að fara niður í bæ og ná í þau í
alls kyns aðstæður. Orðaforðinn er
kostulegur, þegar þau koma er það
bara fuck út í eitt. Svo strjúka þau. Það
kemur alltaf á óvart, maður er aldrei
almennilega undir það búinn.
En það þýðir ekkert að dvelja of
lengi við erfiðleikana, þá gætum við
hætt þessu strax, því það er það sem
þau kunna. Þau kunna alveg að varpa
sprengjum í allar áttir. “
Gera ekki greinarmun á börnunum
Guðbergur segir að fyrstu þrír
mánuðir í fóstri fari yfirleitt í það að
kanna hvar mörkin liggja. „Þegar þau
koma hingað byrja þau alltaf með
fullt hús stiga og hundrað prósent
traust. Það er allt opið. En þau reyna
gjarna að sprengja þessi fósturheim-
ili. Þau vilja sjá hversu langt þau geta
komist, hvar mörkin liggja. Sum eru
ósátt við að vera í fóstri þannig að við
þurfum að byggja upp traust og vinna
trúnað þeirra. Það er ekkert einfalt að
ná til einstaklings sem hefur ákveðið
það fyrirfram að líka illa við þig og er
mættur með horn og hala, tilbúinn í
slag. Síðan sjá þau að það er allt í lagi
með okkur en þá vilja þau líka vita
hvað þau geta fengið.
Ramminn þarf að vera skýr, þau
mega stundum fara í bæinn og þau
mega hafa símann sinn, þau mega
reykja úti en þau mega hvorki drekka
né neyta annarra vímuefna. Það er
ekki í boði á þessu heimili. Ef þau
fara út fyrir þennan ramma þá missa
þau réttinn til þess. Við refsum þeim
annars ekki og erum seinþreytt til
þess að gefast upp á þeim. Á endan-
um er það það sem brýtur niður múr-
ana. Þau vilja heldur ekki missa þetta
frelsi þannig að þau gangast fljótt
undir þennan ramma.
Hér mega þau vera þau sjálf, fara í
fýlu, vera örg og gröm, en það er ekki í
boði að beita ofbeldi.
Við göngum alltaf út frá því að
þegar þau eru komin hingað þá sé
þetta þeirra heimili til jafns við okk-
ur. Við byrjum á að innrétta herbergið
þeirra út frá þeirra óskum þannig að
þau fá að gera það að sínu og fá strax
þá tilfinningu að þetta sé þeirra heim-
ili. Ef börnin okkar fá gjafir fá fóstur-
börnin líka gjafir. Stundum fer það
í taugarnar á börnunum okkar sem
finnst þau eiga að hafa einhver sér-
réttindi. En þau hafa sama rétt og við.
Ef við förum til útlanda þá tökum við
þau öll með,“ segir Guðbergur, sem er
óvenju sólbrúnn miðað við árstíma
Hafa fóstrað fimmtán börn
n „Þú þarft að elska þessa krakka“ n Heilmikill hasar á heimilinu n Oft þurft að kalla til lögreglu n Erfitt en gefandi n Með fjársjóð í höndunum
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Fósturbörn-
in upplifa
sig enn sem þriðja
flokks börn, alveg
eins og mamma
mín gerði.
Samhent hjón Guðbergur Grétar og
Anna þurfa að vera ansi samhent það til
þess að allt gangi upp á svona stóru heim-
ili þar sem mikið gengur á. Mynd SiGtryGGur ari