Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.2014, Qupperneq 24

Vikublað 23.–25. september 201424 Neytendur
Krabbameinsvaldur í
hverjum krók og kima
n Skaðleg eldvarnarefni mælast í sláandi mæli í börnum n Finnast í ryki sem þú andar að þér
B
andaríski þrýstihópurinn
Environmental Working
Group (EWG) lét á dögun-
um framkvæma rannsókn í
samstarfi við vísindamenn
við hinn virta Duke-háskóla í Banda-
ríkjunum þar sem magn eldvarnar-
efna í líkama barna og mæðra þeirra
var mælt. Rannsóknir voru gerðar
á 22 mæðrum og 26 börnum og var
niðurstaðan sú að í þvagi allra mæld-
ist eldvarnarefnið TDCIPP. Það er
krabbameinsvaldandi eldvarnarefni
sem notað er í margvíslegar vöru-
tegundir sem er að finna á hverju
heimili. Í börnunum mældist meðal-
talsgildi TDCIPP, eftir að það brotnar
niður, nærri fimm sinnum hærra en
hjá mæðrunum. Í versta dæminu var
magnið í barninu 23 sinnum hærra
en í móðurinni.
Úr einu skaðlegu efni yfir í annað
Fyrir um áratug fóru Umhverfis-
verndarstofnun Bandaríkjanna og
heilbrigðisyfirvöld í Bandaríkjun-
um í herferð til að þvinga svoköll-
uð brómuð eldvarnarefni (PBDE)
af markaði. Brómuð eldvarnarefni
er samheiti yfir fjölda efna sem not-
uð eru til að eldverja allt frá rafbún-
aði, til einangrunarefna úr plasti og
vefnaðarvöru hvers kyns. Einföld
PBDE-efni eru mjög eitruð lífverum
í vatni og mörg þessara efna brotna
lítið niður í náttúrunni. Því safnast
þau saman í bæði mönnum og dýr-
um og valda skaða. Sum þessara
PBDE-efna geta valdið lifrarskaða,
raskað hormónajafnvægi, minnk-
að frjósemi, skaðað fóstur og valdið
skemmdum á taugakerfinu þótt lítið
sé vitað um langtímaverkun þessara
efna samkvæmt upplýsingum frá
Umhverfisstofnun á Íslandi. Barátt-
an í Bandaríkjunum varð til þess að
framleiðendur hættu í eins miklum
mæli að nota þessi efni en EWG lék
forvitni á að vita hvort þeir hafi snúið
sér að öruggari efnum eða hreinlega
skipt úr einu algengu eiturefni yfir í
annað vegna umræðunnar. Það varð
til þess að rannsóknin var gerð með
framangreindum niðurstöðum.
Þessi TDCIPP-efni er almennt að
finna í úretani, eða gerviefnum, sem
notuð eru við framleiðslu á bólstruð-
um húsgögnum, sófaáklæði, sessum
í bifreiðar og barnavörum á borð við
skiptiborð og brjóstagjafarpúða.
Svona berast efnin í þig
En hvernig berast þessi eldvarnar-
efni í líkama okkar? Samkvæmt
skýrslu EWG er algengasta leiðin sú
að þau losna úr margvíslegum vör-
um og blandast við ryk sem við síð-
an öndum að okkur og gleypum. Til
að útskýra hvers vegna magn þessara
efna er hærra í ungbörnum en full-
orðnum hafa vísindamenn bent á að
börn eyða löngum stundum á gólf-
inu þar sem ryk safnast saman og
eru því í beinni snertingu við efn-
in og nærri uppsprettunni. Vísinda-
menn við Duke-háskólann gerðu
rannsókn á PBDE-efnum árið 2012
þar sem niðurstaðan var að bein
tengsl væru á milli þess magns af
efnum sem fundust á höndum barna
og þess mældist í blóði þeirra og
renndi það stoðum undir kenningar
um hlutverk smits milli handar og
munns enda börn mikið með hend-
urnar uppi í sér.
Það sem getur hjálpað er ef for-
eldrar eru duglegir við að þvo börn-
unum um hendurnar. Fyrr á þessu
ári komust vísindamenn að þeirri
niðurstöðu að börn sem þvegin eru
um hendurnar að minnsta kosti
fimm sinnum á dag mældust með
30–50 prósent minna magn af skað-
legum eldvarnarefnum í sér en börn
sem ekki voru þvegin jafnoft.
Krabbameinsvaldur í sófasettinu
En hvar finnur þú helst eldvarnarefni
á heimilinu? Árið 2012 var gerð rann-
sókn á 102 sýnum af úretanfroðu úr
sófasessum. Í 85 prósentum þeirra
fannst að minnsta kosti eitt eldvarn-
arefni. Brómaða eldvarnarefnið
PBDE var algengasta eldvarnarefnið
sem fannst í sófum sem keyptir voru
fyrir árið 2005 í Bandaríkjunum áður
en notkun þess var hætt. Í sófum
sem keyptir voru eftir 2005 innihéldu
52 prósent þeirra TDCIPP og 18 pró-
sent innihéldu efni úr Firemaster
550-eldvarnarefninu, bæði eru flokk-
uð sem krabbameinsvaldar. Notkun
á krabbameinsvaldandi eldvarnar-
efnum var því að aukast því 93 pró-
sent sófa sem keyptir voru árið 2005
innihéldu eldvarnarefni samanbor-
ið við 76 prósent sófa fyrir árið 2005.
Rannsókn á barnavörum sýndi sam-
bærilega þróun. 80 prósent sýna úr
101 barnavöru sem rannsökuð var,
þar á meðal barnasætum, barnabíl-
stólum og færanlegum dýnum inni-
héldu eldvarnarefni. Þar af fannst
TDCIPP í 36 prósentum sýnanna og
efni úr Firemaster 550 í 17 prósent-
um.
Mörg eldvarnarefni eru viðbót-
arefni sem þýðir að þeim er bland-
að saman við önnur innihaldsefni
en ekki bundin þeim með efnahvörf-
um. Það verður þess valdandi að þau
eiga greiða leið úr vörunni sem inni-
heldur þau og berast þannig í menn
og dýr.
Heimilisryk ekki skaðlaust
Gerð var rannsókn á heimilisryki í
Kaliforníu árið 2006 og 2011 þar sem
fannst 41 mismunandi eldvarnar-
efni í að minnsta kosti helmingi
allra sýna. EWG bendir á að magn
TDCIPP í heimilisryki margra húsa
hafi farið langt yfir skilgreind heilsu-
verndarmörk Bandarísku umhverfis-
verndarstofnunarinnar.
Neytendaverndarráð Bandaríkj-
anna (Consumer Product Safety
Comission) áætlaði í skýrslu árið
2006 að börn þar í landi kæmust í
snertingu við fimmfalt það magn
af TDCIPP sem ásættanlegt gæti
talist og að það hefði í för með sér
krabbameinshættu sem væri langt
yfir ásættanlegum mörkum – eða
eitt barn af hverri milljón á fyrstu
tveimur árum ævinnar. Rannsóknir
sem gerðar hafa verið á fólki, það er
á blóðsýnum, þvagi og brjóstamjólk,
sýna iðulega ummerki eldvarnarefna
í fólki.
Krefjast úrbóta
Í skýrslu sinni vegna rannsóknar-
innar hefur Environmental Working
Group lagt fram kröfur í nokkrum
liðum þar sem úrbóta er krafist,
neytendum til hagsbóta.
„Bandarísk stjórnvöld verða að
endurskoða regluverkið sem leyfir
það að skaðlegum efnum á borð
við brómuð eldvarnarefni sé skipt
út fyrir önnur sambærileg efni sem
kunna að vera ekki síður eitruð.
Gögn þessarar rannsóknar sýna að
börn verða fyrir mun meiri áhrif-
um og komast meira í snertingu
við þessi skaðlegu efni en fullorðn-
ir. Það eitt að heilsu barna sé stefnt
í voða ætti að vera næg ástæða til
skjótra aðgerða,“ segir í niðurlagi
skýrslunnar.
EWG leggur síðan meðal annars
til að allar vörur sem innihalda
eldvarnarefni verði greinilega
merktar svo neytendur geti tekið
upplýsta ákvörðun. Þá verði að taka
fram hvaða tilteknu eldvarnarefni
varan innihaldi.
Leggja samtökin til að notk-
un eldvarnarefna í vöru sem ætluð
er ungum börnum verði bönnuð.
„Sum þessara efna sýna merki þess
að raska hormónastarfsemi og/eða
eru krabbameinsvaldandi. Það ætti
að forðast að börn komist í tæri við
slík efni á frumbernskuskeiðinu.“ n
Sigurður Mikael Jónsson
mikael@dv.is
Börnin í meiri hættu Heimilisrykið getur verið smekkfullt af skaðlegum eldvarnarefnum sem losna úr húsgögnum, vefnaðarvöru, rafbún-
aði og einangrunarefnum úr plasti. Börn eyða löngum stundum á gólfinu innan um rykið og mælist styrkur þessara efna því hærri í þeim en
fullorðnum. Þau eru talin krabbameinsvaldandi. Mynd SHutterStocK
Lærðu að lesa upplýsingarnar og láttu ekki glansmyndina blekkja þig
Þ
að ætti að vera öllum ljóst að þú
getur ekki treyst því að morgun-
kornið sem þú kaupir úti í búð
sé jafn heilnæmt og hollt og
framleiðandinn vill telja þér trú um
framan á kassanum. Þú þarft að rýna
í upplýsingarnar og afrugla blekkj-
andi yfirlýsingar á kassanum. DV tók
saman nokkur góð ráð sem gott er að
hafa í huga þegar þú velur morgun-
korn fyrir þig eða fjölskyldu þína.
n Lestu lengra en fyrsta
innihaldsefnið
Á innihaldslýsingunni færðu upplýs-
ingar um það magn sem er af hverju
innihaldsefni. Það sem er talið upp
fyrst er veigamest, svo koll af kolli.
Þar finnur þú upplýsingar um fitu-
innihald, gerviefni og önnur auka-
og viðbótarefni. Hafðu í huga að
heilkorna þýðir ekki alltaf að varan
sé trefjarík. Gerðu kröfu um minnst
fimm grömm af trefjum.
n Gættu þín á sykrinum
Heilsusamlega konan með Colgate-
brosið á kassanum þýðir ekki endi-
lega að þú sért að fara að skafa af
þér kílóin með því að borða þetta
morgun korn. Sykur er gefinn upp
í áðurnefndri innihaldslýsingu en
gættu þín að sykur getur heitið ýms-
um nöfnum. Púðursykur, hrásykur,
karamella (caramel) og hunang. Svo
eru það gervisætuefnin sem eru víst
engu skárri. Consumer Reports mæl-
ir með að þú takmarkir sykurmagn-
ið við 8 grömm á skammt. Morgun-
kornið á myndinni inniheldur sykur,
hunang og gervisætuefnin sucralose
og acesulfame potassium.
n Hver er uppspretta trefjanna?
Á morgunkorninu á myndinni er
heilkorn fyrsta innihaldsefnið, sem
er gott. En það er engin leið að vita
hversu mikið af trefjum þess koma úr
heilkorni. Sannleikurinn er sá að það
inniheldur viðbættar trefjar úr með-
al annars inúlín og baunatrefjum.
Viðbættar trefjar eru kannski ekki
jafnhollar og heilkornatrefjar. Lestu
þér til um hvort morgunkornið inni-
haldið viðbættar trefjar.
n Skammtastærð
Það getur reynst þrautin þyngra að
bera saman næringarupplýsingar
milli morgunkornskassa því eðlis-
munur kann að vera á innihaldi þeirra
og skammtastærðir af öllum toga.
Viðmið bandaríska matvælaeftirlits-
ins (FDA) er að skammtastærð sé
það hlutfall af bolla sem næst kemst
15, 30 og 55 grömmum eftir eðlis-
þyngd morgunkornsins. Skammtur af
granóla getur því verið hálfur bolli en
heill bolli fyrir maísflögur. n
mikael@dv.is
Lærðu að lesa
á kassann Það
er gott að vita eftir
hverju skal leita á
kassanum þegar
kemur að vali á
morgunkorni.
Fjögur atriði til að athuga á morgunkornskassanum