Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.2013, Blaðsíða 12

Sandkorn
U
ppgangur þjóðernishyggju
í kjölfar efnahagsþrenginga
er ekki nýlunda í löndum
heimsins. Eftir fyrri heims­
styrjöldina spiluðu margir
stjórnmálamenn í löndum Evrópu á
þann streng, meðal annars á Ítalíu og í
hinu stríðshrjáða Þýskalandi sem hafði
beðið ósigur og var gert að greiða háar
stríðsskaðabætur sem sliguðu landið.
Með alheimskreppunni í lok þriðja
áratugarins jókst þessi tilhneiging
enn frekar þar sem hver þjóð var talin
þurfa að hugsa um sig og sína: Þjóð
með þjóð. Tímabilið frá fyrra stríði, og í
gegnum alheimskreppuna, og fram að
seinna stríði var tími stigvaxandi þjóð­
ernishyggju í Evrópu sem endaði með
seinna stríði. Ástæðurnar voru meðal
annars áðurnefndir tveir atburðir og
efnahagsþrengingar í kjölfar þeirra:
Stríðið og hrunið á Wall Street 1929.
Eftir alþjóðlegu bankakreppuna
2008 hefur það sama gerst víða um
Evrópu. Sterkir, þjóðernissinnaðir leið­
togar og stjórnmálaflokkar hafa stig­
ið fram á sjónarsviðið og komist til
áhrifa í lýðræðislegum kosningum, til
að mynda Viktór Orbán í Ungverja­
landi og Gullin dögun í Grikklandi.
Hægri sinnaðir popúlistar nýta sér
þrengingarnar og erfiða stöðu fólks í
viðkomandi ríkjum og tala fyrir þjóð­
ernishyggju, samstöðu þjóðarinnar
og mikilvægi þess að hún láti engan
bilbug á sér finna gagnvart erlendum
aðilum og áhrifum. Tónninn í stefnu­
ræðu Sigmundar Davíðs Gunnlaugs­
sonar forsætisráðherra í síðustu viku
var á þennan veg. Framsóknarflokk­
urinn hefur nú þegar nýtt sér íslenska
efnahagshrunið, líkt og þjóðernissinn­
aðir flokkar gerðu í Evrópu á milli­
stríðsárunum, til að komast til valda
með óábyrgum kosningaloforðum
um skuldaniðurfellingar fyrir skuld­
setta landsmenn. Annað leiðarstef í
málflutningi flokksins er svo þjóð­
ernishyggjan sem álíka prímitíft er að
spila á og bjóða einhverjum ókeypis
pening.
Sitt sýnist hverjum um málflutn­
ing Framsóknarflokksins og Sigmund­
ar Davíðs. Sumir gagnrýna hann en
aðrir taka upp hanskann fyrir flokk­
inn, líkt og bloggarinn Guðmundur
Jónas Kristjánsson sem er gagnrýn­
inn á þá sem ekki eru sammála mál­
flutningi Sigmundar Davíðs, meðal
annars blaðamenn á DV. Í bloggpistli
fyrir nokkrum dögum sagði hann:
„Ánægjulegast er þó að horfa á að
hér er um ekkert íslenskt fyrirbæri
að ræða. Í kjölfar heimskreppunnar
hefur taumlaus alþjóðahyggja t.d. í
anda sósíaldemókrata beðið skip­
brot, og stjórnmálaöfl hlynnt aukinni
heilbrigðri þjóðhyggju verið í mikilli
sókn síðustu ár, sérstaklega í Evrópu.
Sú þróun á klárlega eftir að birtast í
íslenskum stjórnmálum fyrr en seinna
af enn meiri krafti en nokkru sinni fyrr.
Landi og þjóð til heilla!“
Þess þróun í átt þjóðernishyggju
sem Guðmundur er að lýsa hefur hins
vegar sannarlega birst á Íslandi, til að
mynda í aðdraganda síðustu kosninga
hjá Framsóknarflokknum og eins eftir
þær, og eru erlendir aðilar nú farnir að
taka eftir þessu. Í grein um Ísland sem
birtist í breska blaðinu The Guardian
á fimm ára afmæli íslenska efnahags­
hrunsins á sunnudaginn var fyrsta
málsgrein blaðamannsins Simon
Bowers: „Ný gerð af stoltri þjóðernis­
hyggju er byrjuð að koma fram á Ís­
landi eftir efnahagslega upprisu í kjöl­
far bankahrunsins sem reið yfir landið
fyrir nákvæmlega fimm árum. Sá
sem fer fyrir þessu aukna sjálfstrausti
þjóðarinnar er hinn 38 ára gamli for­
sætisráðherra, Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson, sem var kjörinn í apr­
íl á grundvelli loforða um skuldaleið­
réttingar handa hverjum landsmanni.“
Blaðamaðurinn benti einnig réttilega
á það að Sigmundur Davíð byggði upp
vinsældagrunn sinn á Íslandi í gegn­
um Icesave­málið, og andstöðu við
uppgreiðslu á þeim skuldbindingum,
á árunum fram að kosningunum í vor.
Í þeirri baráttu Sigmundar Davíðs var
þjóðernishyggjan aldrei langt undan
enda deilumál sem snerist um hags­
muni Íslendinga annars vegar og hags­
muni útlendinga hins vegar, í með­
förum Sigmundar Davíðs. Skoðanir
Sigmundar Davíðs virðast eiga sér
hljómgrunn meðal stórs hluta þjóðar­
innar enda er þjóðernishyggja út­
breidd á Íslandi.
Í ljósi þeirra efnahagslegu og póli­
tísku hræringa sem eru afleiðingar
íslenska hrunsins, meðal annars
uppgangi þjóðrembu og einangrunar­
hyggju á Íslandi sem birtist ágætlega
í málflutningi Sigmundar Davíðs og
skrifum erlendra aðila um landið, þá
held ég að það sé tímabært að lands­
menn spyrji sig að því hvernig Íslandi
þeir vilji búa á í framtíðinni. Sigmund­
ur Davíð svaraði þessari spurningu fyr­
ir sitt leyti í síðustu viku með tali sínu
um „fyrirmyndarlandið“. Annaðhvort
eru landsmenn sammála honum eða
ekki en sjálfur metur Sigmundur Davíð
það sjálfsagt sem svo að fleiri séu sam­
mála honum þar sem forsætisráðherr­
ann er gjarn á að vilja segja það sem
hann heldur að kjósendur vilji heyra.
Svíar spyrja sig einnig gjarnan að
þessari spurningu í opinberri umræðu
þar í landi: Vilket Sverige vill vi ha?
Þegar upp koma vafasöm mál í Sví­
þjóð, eins og til dæmis nýlegar frétt­
ir um skráningu og þar af leiðandi
eftir lit sænsku lögreglunnar á Roma­
sígaunum og börnum þeirra um árabil
víða um landið sem tröllriðið hafa
opin berri umræðu í landinu síðustu
vikurnar, þá kemur þessi stóra spurn­
ing óhjákvæmilega upp hjá Svíunum.
„Fyrirmyndarlandið“ hjá Svíum er ekki
land þar sem Roma­sígaunar verða
fyrir rasisma af hendi hins opinbera og
eru undir eftirliti. Svíar eru sakbitnir
yfir þessum tíðindum enda er rasismi
fyrirlitinn í landinu af meirihluta
þjóðarinnar – að minnsta kosti opin­
berlega. Spurningin sem Íslendingar
ættu að spyrja sig er hvort þeir vilji búa
í landi þar sem þjóðernishyggja er ríkj­
andi og popúlískir stjórnmálaflokkar
spila á þessar einföldu kenndir hluta
kjósenda til að komast til valda. Roma­
málið lætur Svía líta út eins og rasista á
alþjóðavettvangi en Sigmundur Davíð
lætur Íslendinga líta út eins og þjóð­
ernissinna. n
Sunnlendingar í
bobba
n Það gustar um fréttaritar­
ann Magnús Hlyn Hreiðars-
son á Selfossi. Magnús var
lengi fréttaritari RÚV auk
þess að stýra Dagskránni
og fréttavef héraðsfrétta­
blaðsins. RÚV skar hann
niður og fékk hann þá inni
á Stöð 2 þar sem óhætt er
að segja að hann hafi far­
ið á kostum. Eigendur hér­
aðsfréttablaðsins voru þó
ekki ánægðir með að hann
skyldi vinna fyrir aðra miðla.
Magnús Hlynur sagði þá upp
og var daginn eftir farinn að
gera fréttir fyrir 365 í Reykja­
vík. Víst er að Suðurland fær
þar með minna vægi.
Nakinn á Patró
n Mikil gleði var á Patreks­
firði við lok
ráðstefnunn­
ar Fiskeldi í
köldum sjó.
Á Foss hóteli
þótti ein­
hverjum gest­
anna nóg um
gleðilætin þegar leið á nótt.
Steininn tók úr þegar einn
gestanna missti gjörsamlega
sjálfsstjórnina og barði að
öllum dyrum sem hann fann
og hljóp síðan nakinn niður
í móttöku. Stúlkan sem þar
stóð vaktina mun hafa fengið
vægt áfall við atganginn.
Karl á brauðfótum
n Athafnamaðurinn Karl
Wernersson gengur nú í
gegnum erfiða tíma. Þrota­
bú Mile­
stone, hans
gamla stór­
veldis, kref­
ur Aurláka,
eignarhalds­
félag hans,
um 970 millj­
ónir króna eftir krókaleiðum.
Helsta eign þess félags er Lyf
og heilsa. Auður Karls stóð á
gömlum merg en faðir hans,
Werner Rasmussen var einn
auðugasti Íslendingurinn á
sinni tíð. Nú riðar veldið til
falls eftir ævintýralegar fjár­
festingar Karls og Steingríms
bróður hans.
Samhljómur
n Enn liggur ekkert fyrir
um það hvernig Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson forsætis­
ráðherra ætlar að standa
við loforðin um að bjarga
skuldsettum heimilum. Inn­
an Sjálfstæðisflokksins sjá
menn ekki til hvaða töfra­
bragða formaður Fram­
sóknar ætlar að grípa og
skoða því aðra möguleika á
samstarfi. Eftir því er tekið
að Sjálfstæðismenn og VG
eru í mörgum málum sam­
mála. Þetta kom sterkt fram
í Bítinu á Bylgjunni þar sem
Brynjar Níelsson og Ögmund-
ur Jónasson voru mættir og
samhljómurinn nær algjör.
Í dag verð ég
boðin upp
Auðvitað er Guð til.
Bara ekki í alvöru
Hrefna Sætran lagði átakinu Bleiku slaufunni lið. – Facebook Hugleikur Dagsson aðspurður um Guð. – DV
Uppgangur þjóðernishyggju„Roma-málið lætur
Svía líta út eins og
rasista á alþjóðavettvangi
en Sigmundur Davíð lætur
Íslendinga líta út eins og
þjóðernissinna.
Sérstakur skorinn
F
átt ófyrirsjáanlegt gerist í heimi ís­
lenskra stjórnmála þessa dagana
nema hvað veruleikinn er senni­
lega heldur ýktari en svæsnustu
sviðsmyndir ímyndunaraflsins voru sl.
sumar þegar ríkisstjórnin tók við völdum.
Flestir bjuggust við …
Flestir bjuggust við skattkerfisbreyting­
um. En engan hefði órað fyrir að byrjað
yrði á því að afleggja auðlegðarskatt sem
gaf ríkissjóði sex milljarða í tekjur 2012
og hefði sennilega gefið þremur milljörð­
um betur á næsta ári.
Flestir bjuggust við að hafist yrði
handa við að einkavæða heilbrigðiskerf­
ið. En að byrjað yrði á því að rukka sjúk­
linga sem leggjast inn á spítala landsins
óraði fáa fyrir.
Flestir bjuggust við að ekki yrði að
fullu staðið við fyrirheit um endurnýjun
tækjabúnaðar spítalanna. En að fyrirhug­
aðar fjárfestingar yrðu þurrkaðar út óraði
engan fyrir.
Flestir bjuggust við að reynt yrði að
hlífa útgerðinni við gjaldtöku. En fáa
óraði fyrir að afnumin yrðu milljarða­
gjöld rétt áður en sömu útgerðarfyrirtæki
greiddu eigendum sínum milljarða í arð.
Flestir bjuggust við að amast yrði
við vísindum og rannsóknum. Þó töldu
margir að hugsanlega yrðu þessum fram­
tíðarsprotum vaxtar hlíft. Svo reyndist
ekki.
Flestir bjuggust við því að stuðning­
ur við græn verkefni ætti ekki upp á pall­
borðið, en að þau yrðu þurrkuð út óraði
fáa fyrir.
Flestir bjuggust við að ný náttúru­
verndarlög yrðu ekki höfð í hávegum en
að yfir þau yrði strokað og ekki staðið við
umsamda gildistöku laganna hafði fáa
órað fyrir.
Flestir bjuggust við að almennings­
samgöngur myndu ekki eiga upp á pall­
borðið hjá nýrri ríkisstjórn. En að strax
í fyrstu fjárlögum yrði gengið þvert á
undirritaðan uppbyggingarsamning
milli ríkis og sveitarfélaga hafði fáa órað
fyrir.
Flestir bjuggust við að þrengt yrði að
almennum framkvæmdum í samgöngu­
kerfinu. En að skorið yrði niður um 750
milljónir til almennra framkvæmda og
boðuð einkaeign á höfnum, flugvöllum
og vegum hafði fáa órað fyrir.
Flestir bjuggust við því að byrjað yrði
að þrengja að sérstökum saksóknara, en
að skorið yrði niður til embættisins um
mörg hundruð milljónir, hafði fáa órað
fyrir.
Stöldrum við sérstakan saksóknara
Þessari upptalningu má enn áfram
halda. En staðnæmumst við síðasta at­
riðið. Hvers vegna mátti búast við því að
að farið yrði að þrengja að embætti sér­
staks saksóknara?
Sem kunnugt er var embættið sett á
laggirnar til að rannsaka efnahagsbrot
sem áttu þátt í efnahagshruninu árið
2008.
Fljótlega eftir að mynduð hafði verið
ríkisstjórn VG og Samfylkingar var boð­
ið hingað til lands Evu Joly, sem unnið
hafði sér til frægðar í Frakklandi og víð­
ar, hugdjarfa framgöngu við rannsókn
efnahagsbrota og pólitískrar spillingar.
Heimsókn hennar og ráðgjöf varð án efa
til þess að greiða götu rannsóknar efna­
hagsbrota hér á landi því farið var að
hennar ráðum og sett verulegt fjármagn
til slíkra rannsókna á vegum embættis
sérstaks saksóknara.
Ég hef áður rifjað það upp hvað Eva
Joly sagði þegar hún kom hingað til
lands, þáverandi ríkisstjórn til ráðgjafar.
Það var eitthvað á þessa leið: „Þegar á líð­
ur verður margt gert til að torvelda rann­
sókn mála; gera rannsakendur tortryggi­
lega, aðferðir þeirra og framgangsmáta,
jafnvel þá sem persónur. Reynt verður að
fjársvelta rannsóknarvinnuna.“
Eins og Eva Joly varaði við
Þetta gekk eftir. Þegar hilla tók undir
niðurstöður í dómsmálum fóru að heyr­
ast hljóð úr horni. Rannsóknaraðferðir
voru gagnrýndar á þeirri forsendu að
friðhelgi manna væri vanvirt þegar við­
skipti og bankafærslur væru skoðaðar,
símar hleraðir og töluvpóstur haldlagð­
ur. Slík gagnrýni kom jafnvel frá sömu
mönnum og harðast höfðu gengið
fram í því að tala fyrir auknum rann­
sóknarheimildum lögreglu, til eftirlits
og hlerana gagnvart öðrum en hvítflibb­
unum.
Eins og einhverja kann að reka minni
til stóð ég jafnan mjög ákveðið gegn kröf­
um þeirra aðila innan stjórnmálanna og
löggæslunnar sem langt vildu ganga í
þessum efnum. Vildi ég setja slíku rann­
sóknarstarfi strangar skorður í lögum.
Þegar hins vegar rökstuddur grunur
væri um alvarlegt ofbeldi, mansal eða
þegar rökstuddur grunur væri á stórfelld­
um brotum sem valdið hefðu einstak­
lingum, hópum eða jafnvel samfélaginu
öllu miklum skaða – eins og óneitanlega
gerðist með sviksamlegum aðgerðum
í fjármálakerfi okkar – þá gætu rann­
sóknarhagsmunir að mínu mati réttlætt
inngrip, alltaf þó með skýrri skírskotun
til laga og reglna og samkvæmt dómsúr­
skurði.
Unnið af trúmennsku
Sem áður segir, fóru andmæli gegn hvít­
flibbarannsóknum vaxandi, eftir því sem
betur miðaði í rannsóknum sérstaks sak­
sóknara og komu þau einkum úr innstu
röðum Sjálfstæðisflokksins – hinum fag­
lega og pólitíska armi hans. Sérstakur
saksóknari og hans ágæta samstarfsfólk
hélt hins vegar, að því er best varð séð,
sínu striki við að rækja af trúmennsku
það hlutverk sem Alþingi hafði falið
embættinu.
En fyrst hótanir dugðu ekki, hvað var
þá til ráða? Það má nú öllum ljóst vera.
Ráðið er að draga úr fjárveitingum til
embættisins, skrúfa fyrir súrefnið. Þannig
verður starfsemin máttlausari og fjarar
að lokum út.
Ábyrgðin er stjórnarmeirihlutans
Sérstakur saksóknari mætti í Spegil RÚV
sl. mánudag. Mæltist honum ágætlega
nema hvað mér þótti hann fara óþarflega
mildum orðum um sama fjárveitingar­
vald og nú hefur tekið hann kyrkingar­
taki.
Ábyrgðin er hins vegar ekki embættis
sérstaks saksóknara heldur ríkisstjórnar­
innar og þess meirihluta sem hún styðst
við á Alþingi. n
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason Ritstjóri: Reynir Traustason (rt@dv.is) Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Fréttastjóri menningar: Símon
Birgisson (simonb@dv.is) Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjónarmaður helgarblaðs og innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri og
vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: www.dv.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
12 9. október 2013 Miðvikudagur
Kjallari
Ögmundur
Jónasson