Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.2013, Blaðsíða 19

Menning 19Miðvikudagur 9. október 2013
Bylting í ljósmyndun
n Sýning á verkum Rússans Rodchenko
Þ
ann 5. október var opnuð yfir-
litssýning á verkum rússneska
listamannsins Alexanders
Rodchenko í Listasafni Reykja-
víkur en hann var einn áhrifamesti
listamaður Rússlands á fyrri hluta 20.
aldar. Sýningin hefur farið víða um
heim síðustu ár og mun standa yfir
hér á landi til 14. janúar.
Rodchenko hafði mikla trú á
áhrifamætti ljósmynda og langaði að
fá fólk til að virða ljósmyndun sem
listgrein. Hann vildi fá fólk til að líta
heiminn nýjum augum með mynd-
um sínum. Hann var einn lykilmanna
í hópi róttækra listamanna í Moskvu
sem kenndi sig við konstrúktívisma
og trúði því að listin væri tæki í þágu
samfélags og framfara auk þess sem
Rodchenko var brautryðjandi í mynd-
byggingu og notaði óvanalega vinkla
við myndatökur. Rodchenko var
fremstur í flokki listamanna þess tíma
ásamt El Lissitzky, Gustav Klutsis og
Stenberg-bræðrunum. Verk hans eru
samofin rússnesku byltingunni og
öðrum sviptingum í Rússlandi í upp-
hafi 20. aldar. Ástandið kallaði á nýja
sýn á listir og hlutverk þeirra í sam-
félaginu en Rodchenko skapaði nýtt
sjónrænt tungumál fyrir nýja tíma
með ljósmyndum sínum og grafískri
hönnun. n
Símon hættir
Símon Birgisson, fréttastjóri
menningar DV, hefur látið af störf-
um. Hann mun þó sem fyrr skrifa
gagnrýni í DV á sviði leiklistar og
bókmennta, ásamt Hlín Agnars-
dóttur. Honum er þökkuð sam-
leiðin undanfarna mánuði.
Kristjana Guðbrandsdóttir, um-
sjónarmaður helgarblaðs DV, tekur
við menningarumfjöllun blaðsins.
Fjölbreytt verk
á Háskóla-
tónleikum
Fyrstu tónleikarnir í árvissri tón-
leikaröð Háskólatónleika verða í
Hátíðarsal Háskóla Íslands mið-
vikudaginn 9. október og verður
það hinn Íslenski saxókvartett
sem spilar. Hljómsveitina skipa
Vigdís Klara Aradóttir sópran-
saxófónn, Sigurður Flosason alt-
saxófónn, Peter Tompkins ten-
órsaxófónn, og Guido Bäumer
barítónsaxófónn. Íslenski sax-
ófónkvartettinn er fyrsti og eini
starfandi klassíski saxófónkvar-
tettinn á Íslandi.
Á dagskránni eru tvö verk.
Hið fyrra er Lamentatio eftir
eistneska tónskáldið Erkki-Sven
Tüür en hið síðara er Saxófón-
kvartett eftir Philip Glass. Þetta
er frumflutningur beggja verka
hérlendis.
Alls verður boðið upp á sex
tónleika í Hátíðarsal og kapellu
aðalbyggingar HÍ í vetur. Tón-
leikarnir hefjast kl. 12.30 og er
ókeypis aðgangur.
Bylting og sviptingar Verk Rodchenko
eru samofin rússnesku byltingunni og öðrum
sviptingum í Rússlandi í upphafi 20. aldar.
Ljósmyndun sem listgrein Listamaðurinn
vildi efla vægi ljósmyndunar sem listgreinar.
Elí með
nýja bók
Elí Freysson, rúmlega þrítug-
ur Akureyringur, gefur út sína
þriðju skáldsögu, Kallið. Fyrsta
bók hans kallaðist Meistari hinna
blindu og á síðasta ári gaf hann
út bók sína Ógnarmána.
Elí vinnur í Nettó við vöru-
áfyllingar. Hann er með
Asperger-heilkenni og hefur síð-
an í barnæsku haft áhuga á bók-
menntum. Í fyrri bókum hafa
sterkar karlhetjur leitt sögur hans
en nú er aðalsöguhetjan valkyrj-
an Katya. „Ég kann einkar vel
við að skrifa um hana. Fjórða
bók mín kemur út á næsta ári og
verður líka um hana,“ segir Elí.
Kyrralífsmynd
af grimmum glæp
H
ver er eða eru sek í verki
Hrafnhildar Hagalín sem
Leikfélag Akureyrar frum-
sýndi um síðustu helgi? Er
það móðirin sem svíkur barn
sitt til að verja manninn sem hún á í
tryllingslegu ástar- og kynferðissam-
bandi við eða eru þau öll sek, hún og
faðir barnsins og meintur ástmaður?
Eða erum við kannski öll sek, samfé-
lagið sjálft þegar brotið er á börnum
kynferðislega? Nýjasta verk Hrafn-
hildar Hagalín, Sek, spyr allra þessara
spurninga. Það er gjörólíkt fyrri verk-
um hennar, bæði að innihaldi og formi
en hún sækir efni þess í gamalt dóms-
mál frá öndverðri nítjándu öld til að
fjalla um áleitnar spurningar í svipuð-
um málum sem upp hafa komið á okk-
ar tímum. Það eru spurningar um sekt
í kynferðisbrotum gagnvart börnum
og þá helst um sekt mæðranna sem
vita af brotunum en kjósa af einhverj-
um ástæðum að þegja um þau og verja
gerandann ef hann er, eins og í þessu
tiltekna máli, „ástmaður“ móðurinnar.
Dýrslegar hvatir mannsins
Texti Hrafnhildar er sóttur beint í
dómskjölin í áðurnefndu máli en hún
segist hafa heillast af kjarnyrtu og oft
ljóðrænu orðfæri persónanna sem
áttu í hlut. Hér verður ekki fjallað um
bókmenntafræðilegt gildi textans sem
er fullur af táknsæi um grimmd mann-
eskjunnar sem spegluð er í ríku mynd-
og líkingamáli.
Til að segja sögu þeirra fjögurra
einstaklinga sem leiktextinn fjall-
ar um, er ekki farin hefðbundin leið
með raunsærri persónusköpun og
dramatískri framvindu í réttri tíma-
röð. Í stað þess eru persónum verks-
ins léðar raddir sem Hrafnhildur
fléttar saman í nokkurs konar ljóða-
hring, einn samfelldan seið sem hnit-
ar stanslausa hringi þar til hann kem-
ur að aðalkjarna verksins, glæpnum
ógurlega gagnvart stúlkubarninu Guð-
rúnu. Endurtekið og taktfast hring-
sólið er leitt áfram af sögumanni, sem
er fimmta röddin. Við lestur verksins
og ekki síst flutninginn kom norska
leikskáldið Jon Fosse upp í hugann,
en hann hefur skapað sér sérstöðu
fyrir ljóðræn leikritaskrif sem líða fram
eins og tónlist, efnistök hans einkenn-
ast af samspili manneskju og náttúru í
afskekktum byggðum Noregs eins og
reyndin er í þessu verki Hrafnhildar,
en sögusvið þess er votlendi Melrakka-
sléttu þar sem dýrslegar hvatir manns-
ins, losti og hömlulausar fýsnir leiða til
kynferðisglæps gagnvart barni.
Fallegt myndlistarverk
Það er ekki létt verk fyrir leikstjóra
eða leikara að koma texta sem þess-
um til skila eða öllu heldur setja hann
á svið, holdgera þær frumstæðu hvatir
og fýsnir sem liggja í leyni í textanum.
Hér er ekkert fyrirfram gefið, engar
leiklýsingar, engar frekari útskýringar
um sviðsetningu eða útfærslu, aðeins
knappur og tálgaður leiktexti sem jafn-
vel minnir á óperulibretto enda glittir
í óperuraddirnar í hljóðmynd verksins
sem Þorvaldur Örn Davíðsson er höf-
undur að. Persónur verksins eru eins
og tákn um frumefnin fjögur og að
vissu leyti mátti skynja það í uppsetn-
ingunni og allri ytri umgjörð hennar.
Stella Önnudóttir og Sigurgeirsdóttir
gerir hér sína fyrstu leikmynd og tekur
mið af lónum og vötnum sléttunnar
enda koma þau oft við sögu í text-
anum. Hún fyllir leiksviðið af lifandi
vatni sem leikararnir speglast í allt frá
upphafi sýningarinnar og á baksviði
hefur hún byggt stóran vegg úr ótal
bárujárnsplötum á ýmsum stigum
ryðgunar sem minna okkur á fátæktar-
hokrið í afskekktum sveitum norður-
hjarans og dulmagnast svo og dýpka í
flottri lýsingu Jóhanns Bjarna Pálma-
sonar. Reyndar er lýsing hans eitt af
afrekum uppfærslunnar og á stóran
þátt í að gera sýninguna að því fal-
lega myndlistarverki sem hún sannar-
lega er, nokkurs konar kyrralífsmynd
af grimmum glæp. Sýningin leið áfram
hæg en taktföst í sinni óræðu fegurð.
Ungur leikstjóri
Leikstjórinn Ingibjörg Huld Haralds-
dóttir er ung að árum eins og leikara-
áhöfnin öll að undanskildum aldurs-
forsetanum Þráni Karlssyni sem er
hér í hlutverki sögumanns. Leikar-
arnir flytja textann fremur en líkamna
hann, þeir eru lifandi strengjabrúður
eins og í leikhúsi belgíska leikhús-
mannsins Maeterlincks, fremur á valdi
höfundarins sem flytur okkur sögu
þeirra og örlög, en á valdi innri til-
finningalegra átaka. Heildaryfirbragð
sýningarinnar ber öll þessi merki,
það er statískt og kyrrt og myndar
þannig visst mótvægi við undirliggj-
andi grimmdina sem felst í textanum.
Það er fátt sem kemur á óvart þegar
líða tekur á flutninginn, áhorfandinn
venst smám saman hægum takti
endurtekningarinnar sem drífur verk-
ið áfram ekki aðeins í textanum, held-
ur líka í hreyfimunstri og siglingunni
um vatnasviðið. Stundum varð þessi
aðferð leikstjórans full eintóna í fram-
setningu, uppstillingar og fastmótað-
ar myndir á leiksviðinu langdregnar
og möguleikar sem gáfust til uppbrota
ekki alltaf nýttir.
Vandratað einstigi
Að sjálfsögðu er það álitamál hversu
langt er hægt að ganga í raunsæislegri
leiktúlkun þegar ljóðrænn textinn er
annars vegar og því áttu leikararnir
ekki margra kosta völ. Hlutverkin
krefjast ákveðinnar stærðar og reynslu
af þeim sem eiga að hafa þau á valdi
sínu, líkt og stór sönghlutverk í óperu.
Aðalviðfangsefni þeirra er að koma
skáldlegum textanum til skila ekki síst
raddlega, textinn þarf að flæða sterk-
ur en þó áreynslulaust til áhorfenda
líkt og þau innri og ytri öfl sem stjórna
hvötum persónanna. Þar reyndi einna
mest á Aðalbjörgu Árnadóttur í hlut-
verki móðurinnar Jórunnar sem hvíldi
ekki alltaf alveg örugg í túlkun sinni og
átti stundum í erfiðleikum með radd-
beitinguna. Hilmir Jensson í hlutverki
ástmannsins Friðfinns er þokkafullur
á sviði, en skorti þann nauðsynlega
sviðsþunga sem þarf til að líkamna
ógnvekjandi aflið sem býr í persónu
Friðfinns. Það var vandratað einstig-
ið milli kvalalosta og nautnar, sjálf-
spyntingar og ofbeldis, þáttanna sem
einkenna kynferðissamband Jórunnar
og Friðfinns. Hannes Óli Ágústsson
var í hlutverki Jóns og gerði margt vel
sem niðurlægður eiginmaður og faðir.
Hann fær útrás fyrir bældar hvatir sín-
ar og óra í átökum við dýr og náttúru
og er jarðsambandið í verkinu ásamt
dótturinni ungu sem Embla Björk
Jónsdóttir lék á frumsýningu af ein-
lægni og yfirvegun. Utan um þessi
fjögur andlit úr söguþokunni fléttaði
Þráinn Karlsson síðan streng sögu-
mannsins af sinni alkunnu leikni og
reynslu.
Konur halda um alla tauma
Það fer ekki milli mála að það ligg-
ur mikill listrænn metnaður og leik-
hússkáldskapur bak við uppsetningu
Leikfélags Akureyrar á Sek og þrátt fyr-
ir einstaka veikleika er hún öllum að-
standendum til sóma, ekki síst kon-
unum sem halda hér um alla tauma
og setja á svið viðkvæmt efni um sekt
í kynferðisbrotum gagnvart börnum
af frumleika og dirfsku. Þessi sýning
krefst ekki einungis mikils af leikur-
um sínum, heldur einnig hlustunar og
íhugunar af áhorfendum. n
Sek
Höfundur: Hrafnhildi Hagalín
Leikstjóri: Ingibjörg Huld Haraldsdóttir
Aðalleikarar: Aðalbjörg Árnadóttir, Hannes
Óli Ágústsson, Hilmir Jensson, Þráinn Karlsson,
Embla Björk Jónsdóttir og Særún Elma
Jakobsdóttir.
Leikmynd og búningar: Stella Önnudóttir
Sigurgeirsdóttir
Tónlist: Þorvaldur Örn Davíðsson, nemandi í
tónsmíðadeild Listaháskóla Íslands
Sýnt í Leikfélagi Akureyrar
Leiklist
Hlín Agnarsdóttir
skrifar
„Leikararnir flytja
textann fremur en
líkamna hann, þeir eru
lifandi strengjabrúður.
Til sóma „Þrátt fyrir einstaka veikleika er sýn-
ingin öllum aðstandendum til sóma, ekki síst
konunum sem halda hér um alla tauma og setja
á svið viðkvæmt efni um sekt í kynferðisbrotum
gagnvart börnum af frumleika og dirfsku.“