Öldrun - 01.05.2008, Qupperneq 6


www.oldrun.net ÖLDRUN – 27. árg. 1. tbl. 2008
krónískar, samhverfar bólgur í útlimaliðum og í háls­
hrygg. Einnig geta komið fram einkenni sem afleiðing
bólgu í öðrum líffærakerfum t.d. í augum, lungum og
húð. Alvarleiki sjúkdómsins spannar vítt svið, allt frá því
að vera vægur til þess að vera alvarlegur sjúkdómur, sem
hefur mikil áhrif á lífsgæði, færni og starfsorku. Um 10%
sjúklinga með iktsýki fá varanlegt eða nær varanlegt sjúk­
dómshlé. Hjá 15­30% einkennist sjúkdómsgangurinn af
breytilegri sjúkdómsvirkni með mislöngum sjúkdóms­
hléum. Í um 60% tilfella er sjúkdómsvirknin stöðug2.
Vefjagigt (fibromyalgia) lýsir sér sem langvarandi,
útbreiddir stoðkerfisverkir. Ekki er hægt að greina
vefjagigtina með rannsóknum svo sem í blóðrannsókn
eða röntgenmyndatöku heldur er stuðst við skoðun og
sögu. Greiningin byggir á sögu um dreifða verki í öllum
„fjórðungum“ líkamans, þ.e. fyrir ofan og neðan mitti, og
hægra og vinstra megin í a.m.k. 3 mánuði og sársauka,
ekki eymsli, í a.m.k. 11 af 18 fyrirfram ákveðnum eymsla­
punktum. Einnig lýsir fólk mjög oft svefntruflunum,
þreytu og mjög skertu úthaldi til allra starfa. Engar rann­
sóknir staðfesta vefjagigtargreininguna en hins vegar þarf
gjarnan að framkvæma rannsóknir til að útiloka að um
aðra sjúkdóma, sem líkjast vefjagigt, sé að ræða. Einkenni
sjúkdómsins koma oftast fram milli tvítugs og fertugs en
greiningin er oft staðfest mun seinna, eða á aldrinum 34­
53 ára. Um 90% þeirra sem fá vefjagigt eru konur.
Hryggikt (spondylitis ankylopoietica)er langvinnur gigt­
arsjúkdómur sem veldur stirðleika og verkjum í baki,
hálsliðum og brjóstkassa og stundum einnig í útlima­
liðum. Algengi hennar er um 1% og einkenni hefjast oft á
aldrinum 20–30 ára.
Fjölvöðvagigt (polymyalgia rheumatica) greinist helst hjá
eldra fólki. Aðaleinkenni eru verkir í kringum axlagrind
og mjaðmagrind og mikill stirðleiki á morgnana og eftir
hvíld. Einkennin byrja oftast skyndilega en geta þó líka
komið smám saman.
Þvagsýrugigt (gout) byrjar oftast skyndilega sem verkir
og bólga, oftast í einum lið og þá einna helst í fremsta lið
stóru táar. Líkurnar á því að fá þvagsýrugigt aukast með
aldrinum.
Sjúkraþjálfun
Sjúkraþjálfun gigtarfólks er alltaf einstaklingsmiðuð.
Mikill munur getur verið á tveimur einstaklingum með
sama sjúkdóm og því óraunhæft að veita meðferð í sjúkra­
þjálfun útfrá greiningu.
Við komu er tekin nákvæm sjúkrasaga þar sem meðal
annars er spurt hversu lengi einkennin / sjúkdómurinn
hafa staðið, helstu verkja­ og bólgusvæði staðsett, spurt
er nákvæmlega út í hegðan verkja, stirðleika, starfræna
getu, lyfjanotkun, rannsóknir, heimilisaðstæður og fleira.
Almenn líkamsstaða er metin og síðan er lagt mat á
bólgur, aflaganir, liðferla og vöðvastyrk. Sértækari próf
eru síðan notuð eftir því sem þörf er á. Sem dæmi má
nefna að í hryggikt eru framkvæmdar einfaldar mælingar
á hreyfigetu í hrygg sem gefa vísbendingu um hreyfi­
skerðingu sem fylgir virkum eða langt gengnum sjúk­
dómi. Í vefjagigt er þrýst á ákveðna punkta víðsvegar um
líkamann, en ákveðið hlutfall þeirra þarf að sýna jákvæða
verkjasvörun til að staðfesta greiningu. Einnig er gjarnan
þörf á að mæla úthald gigtarfólks sem er oft mjög skert.
Eftir skoðunina eru sett meðferðarmarkmið og leiðir
að þeim. Meðferðarmarkmið þurfa að vera raunsæ þar
sem sjúkdómurinn er oft langt genginn og óraunhæft að
gera ráð fyrir að einkenni hverfi alveg. Einnig er gott að
fara yfir hvernig árangur meðferðar má meta á ýmsan hátt,
til dæmis með meiri virkni, betri svefni, auknu úthaldi og
minni verkjalyfjanotkun svo að fátt eitt sé nefnt.
Til þess að komast í sjúkraþjálfun þarf beiðni frá heim­
ilislækni eða sérfræðilækni. Á stór­Reykjavíkursvæðinu er
aðgengi að sjúkraþjálfun gott. Fjöldi sjúkraþjálfunarstöðva
er einnig starfræktur á landsbyggðinni en þar er oft lengri
bið eftir meðferð. Annar möguleiki er heimasjúkraþjálfun.
Hana þarf að sækja um sérstaklega til Tryggingastofnunar
og er hún eingöngu ætluð þeim sem eiga í verulegum
erfiðleikum með að sækja þessa þjónustu að heiman.
Verkir
Eitt aðalumkvörtunarefni þeirra sem leita í sjúkra­
þjálfun vegna gigtsjúkdóma eru verkir.
Til þess að slá á verkina beita sjúkraþjálfarar ýmsum
aðferðum og má þar nefna mjúkvefjameðferð, liðlosun,
nálastungur, ísbakstra og heita bakstra, rafmagnsmeð­
ferð ýmiss konar svo sem TNS (Transcutaneous Nerve
Stimulation), laser, hljóðbylgjur, stuttbylgjur og bland­
straum og síðast en ekki síst eru æfingar notaðar sem
verkjastjórnun.
Hreyfing
Eins og áður sagði eru algengustu einkenni flestra
gigtsjúkdóma verkir, stirðleiki og þreyta. Það er því ekki
að undra að flestir gigtsjúklingar hreyfi sig lítið.
Gjarnan er ríkjandi hræðsla við að hreyfing auki á verki
og skemmi jafnvel liði. Auk þess er stöðug, yfirþyrmandi
þreyta gjarnan áberandi þáttur í daglegu lífi gigtarfólks og
þá er mjög erfitt að fara af stað.
Í nýrri rannsóknum hefur hins vegar ekki verið sýnt
fram á aukningu liðskemmda við æfingar, jafnvel ekki
meðalþungar til þungar æfingar. Lýsti fólk mikilli þreytu
minnkaði hún gjarnan eftir því sem þol og úthald jókst.
Einnig minnkuðu verkir3,4,5,6,7,8,9,10.
Árin 2005–2007 var gerð rannsókn í 21 landi á tíðni
æfinga hjá iktsjúkum. Í rannsókninni voru 5235 manns
með iktsýki spurðir um tíðni reglulegra æfinga að
lágmarki 30 mínútur í senn. Þar kom í ljós að einungis
13,8% þátttakenda æfðu sig 3 sinnum í viku eða oftar og
að langstærsti hluti þátttakenda stundaði enga reglulega
hreyfingu11.