Öldrun - 01.05.2008, Blaðsíða 24

2
www.oldrun.net ÖLDRUN – 27. árg. 1. tbl. 2008
geta valdið þjáningum og dregið úr kjarki til hreyfingar
(Ársæll Jónsson, Ingibjörg Bernhöft, Karin Bernhardsson
og Pálmi V. Jónsson, 2005). Þriðjungur þátttakenda hafði
orðið fyrir byltu fyrir innlögn. Tæpur þriðjungur þátt­
takenda hafði ekki farið út af ótta við að detta á síðustu
þremur mánuðum fyrir innlögn. Þetta er nokkuð hærra
hlutfall en kom fram í rannsókna Pálma V. Jónssonar o.fl.
(2003) en þar hafði um fimmtungur þátttakenda ekki farið
út af ótta við að detta. Niðurstöður ítalskrar rannsóknar
benda til þess að byltur séu sterkur áhættuþáttur hjá eldri
einstaklingum sem búa í heimahúsum fyrir flutningi á
hjúkrunarheimili. Bent er á að byltur geti verið einkenni
um hrumleika hjá einstaklingi sem þá þegar er í hættu á
flutningi á hjúkrunarheimili (Tinetti og Williams, 1997).
Vitræn færni (CPS)
Fyrir veikindi greindist um helmingur þátttakenda
með fulla vitræna færni (48%) og um fjórðungur (25%)
með litla vitræna skerðingu. Enginn þátttakandi greindist
með meira en meðal skerðingu eða stig 3 á CPS kvarð­
anum. Þetta er svipað niðurstöðum erlendra rannsókna.
Hlutfall þeirra sem greinast með enga eða litla skerðingu
á vitrænni færni við innlögn á sjúkrahús er yfirleitt á bilinu
70­80% (Bo o.fl., 2003, Boyd o.fl., 2005, Joray, Wietlisbach,
og Bula, 2004, Sands o.fl., 2003). Íslenskar rannsóknir
hafa sýnt að skerðing á vitrænni færni er stór áhættuþáttur
fyrir vistun á hjúkrunarheimili og að um 80% einstaklinga á
hjúkrunarheimilum er með vitræna skerðingu á einhverju
stigi (Oddur Ingimarsson o.fl, 2004b). Rannsóknir á eldri
einstaklingum í heimahúsum á Íslandi hafa sýnt að vitræn
færni þeirra er yfirleitt nokkuð góð (Hlíf Guðmundsdóttir,
2004; Pálmi V. Jónsson o.fl., 2003) og kemur það heim og
saman við þessar niðurstöður þar sem stærsti hluti þátt­
takenda bjó á eigin heimili fyrir veikindin.
Vitræn færni breyttist ekkert í kjölfar veikindanna hjá
miklum meirihluta þátttakenda (n=130, 83%). Þó greindust
um 5% þátttakenda í þremur efstu stigunum í bráðaveik­
indunum þ.e. með meðal til alvarlega skerðingu, mikla
skerðingu og mjög mikla skerðingu en enginn greindist
í þessum stigum fyrir veikindi. Hjá þeim þátttakendum
þar sem breyting varð á vitrænni færni var algengast að
um breytingu um eitt stig væri að ræða (11%), mest varð
breyting um fjögur stig (n=2, 1,3%). Ástæður fyrir skyndi­
legum breytingum á vitrænni færni við bráðaveikindi geta
verið mismunandi, eins og óráð, heilabilun og þunglyndi
og mikilvægt er að greina þær til að hægt sé að setja
inn rétta meðferð (Joray o.fl., 2004). Sands o.fl. (2003)
skoðuðu tengsl milli vitrænnar færni eldri einstaklinga
við innlögn á sjúkrahús og þess hversu vel sú skerðing á
færni sem varð við innlögnina gekk til baka. Niðurstöður
þeirrar rannsóknar sýndu að alvarleiki vitrænnar skerð­
ingar spáir fyrir um hversu mikið skerðing á færni gengur
til baka eftir bráðaveikindi. Því meiri sem vitræn skerðing
var við innlögn því minni voru líkur á að skerðing á færni
gengi til baka og meiri líkur á að einstaklingur flyttist á
hjúkrunarheimili. Á Spáni (Miralles o.fl., 2003) var gerð
rannsókn þar sem kannað var hvort hægt væri að greina
strax í upphafi þá er gætu útskrifast heim í óbreytt búsetu­
form. Leiddi rannsóknin í ljós að lítil eða engin skerð­
ing á vitrænni og líkamlegri færni ásamt góðum félags­
legum aðstæðum tengdust því hvert eldri einstaklingur
útskrifaðist.
Athygli vekur að vitrænni færni þátttakenda í þessari
rannsókn fór fram fyrstu vikuna eftir bráðaveikindin sem
skýrist væntanlega af veikindum, tímabundinni versnun
eða óráði. Fimm mánuðum eftir bráðaveikindi og innlögn
á sjúkrahús hafði henni hins vegar hrakað að meðaltali og
var nú verri en við bráðaveikindin. Skammtímaminni þátt­
takenda hrakaði jafnt og þétt að meðaltali yfir þessi tíma­
bil og hæfni þeirra til að taka ákvarðanir fimm mánuðum
eftir bráðaveikindi var að meðaltali sú sama og hún var
við bráðaveikindi. Hins vegar jókst hlutfall þeirra sem var
sjálfbjarga við ákvarðanatöku eftir bráðaveikindin.
Athafnir daglegs lífs (ADL)
Færni þátttakenda við athafnir daglegs lífs (ADL)
fyrir veikindi var almennt nokkuð góð. Það var aðeins
við athöfnina böðun sem tæpur helmingur þátttakenda
þurfti aðstoð. Þetta eru sömu niðurstöður og koma fram
í íslenskum rannsóknum tengdum eldri einstaklingum
sem búa á eigin heimilum (Hlíf Guðmundsdóttir , 2004;
Pálmi V. Jónsson o.fl. 2003). Hjá þátttakendum kom fram
að fyrir utan þætti sem tengjast böðun þurftu þeir helst
aðstoð við athafnirnar að klæða sig og sjá um persónulegt
hreinlæti. Þetta er í samræmi við niðurstöður Morris o.fl.
(1999) en þeir skiptu athöfnum daglegs lífs upp eftir því
við hverjar þeirra einstaklingar þyrftu fyrst aðstoð við og
hverjar síðast. Þar kom fram að fyrst kæmi fram þörf fyrir
aðstoð við klæðnað og persónulegt hreinlæti en síðast við
hreyfingu í rúmi og að matast.
Færni þátttakenda við ADL breyttist mikið við bráða­
veikindi og innlögn á sjúkrahús, þá var aðeins um fimmt­
ungur sjálfbjarga við þessar athafnir. Tæplega helmingi
þátttakenda hafði versnað um fjögur stig á ADL kvarð­
anum. Í samræmi við skiptingu Morris o.fl. (1999) á ADL
athöfnum upp í þrjá flokka eftir því í hvaða tímaröð hæfni
til að framkvæma þær hverfur voru flestir sjálfbjarga við
hreyfifærni í rúmi og að matast. Í rannsókn Wilber, Blanda
og Gerson (2006) á færni eldri einstaklinga við innlögn á
bráðamóttöku kom fram að tæp 75% af 90 þátttakendum
upplifðu skerðingu á færni. Hjá þeirra þátttakendum varð
skerðingin oftast við klæðnað, flutning og göngufærni.
Viku eftir bráðainnlögn á sjúkrahús var um helmingur
þátttakenda orðinn sjálfbjarga við ADL, þó voru fæstir
sjálfbjarga við böðun og göngufærni innan herbergis og
á sömu hæð. Fimm mánuðum eftir innlögn var um fjórð­
ungur þátttakenda í þörf fyrir aðstoð við ADL. Mest var
þörfin fyrir aðstoð við böðun, klæðnað og við persónulegt
hreinlæti. Niðurstöður leiddu í ljós að hjá fimmtungi þátt­
takenda sem metnir voru fimm mánuðum eftir veikindi