Öldrun - 01.05.2008, Blaðsíða 25

2
ÖLDRUN – 27. árg. 1. tbl. 2008 www.oldrun.net
breyttist færni við ADL ekkert þann tíma (n=31). Af þeim
sem hrakaði við ADL færni við veikindin náði tæplega
fjórðungur ekki fyrri færni (n=26). Rannsókn Covin­
skey o.fl. (2003) sýndi að meira en þriðjungur einstakl­
inga 70 ára og eldri hafði verri ADL færni við útskrift af
sjúkrahúsi en þeir höfðu fyrir veikindi. Rannsókn Marek,
Popejoy, Petroski og Rantz (2006) sýndi að þegar hrumir
eldri einstaklingar fengu hjúkrunarstýrða heimaþjónustu
skilaði það ekki marktækum árangri í færni þeirra fyrr
en þeir höfðu fengið þessa þjónustu í ár. Leiða má að því
líkum að eldri einstaklingar þurfi lengri meðferðartíma til
að ná upp fyrri færni.
Almennar athafnir daglegs lífs (IADL)
Færni þátttakenda við almennar athafnir daglegs lífs
(IADL) var áberandi skertari en önnur færni þátttakenda.
Sjálfsbjargargetan var minnst við heimilisstörf á öllum
tímabilum en mest við símanotkun. Þetta samrýmist að
mestu niðurstöðum rannsóknar Hlífar Guðmundsdóttur
(2004) á háöldruðum í heimahúsum en þátttakendur nú
eru heldur meira sjálfbjarga við IADL en þátttakendur í
rannsókn Pálma V. Jónssonar o.fl. (2003) sem var gerð
meðal aldraðra sem nutu heimaþjónustu heilsugæslunnar.
Það skýrist sjálfsagt af því að um þriðjungur þátttakenda í
þessari rannsókn kom frá heimili án utanaðkomandi þjón­
ustu. Fimm mánuðum eftir bráðaveikindi og innlögn á
sjúkrahús hafði hlutfall þátttakenda sem var sjálfbjarga
við fjóra þætti innan IADL kvarðans lækkað um meira
en fimmtán prósent. Það var að sjá um matargerð, fjár­
málastjórn, lyfjainntöku og ferðir utan göngufæris. Á þeim
tímapunkti var hópurinn farinn að líkjast meira hópnum
sem naut heimahjúkrunar (Pálmi V. Jónsson o.fl., 2003)
og niðurstöðum úr rannsókn Nourhashémi o.fl. (2001)
sem beindist að konum 75 ára og eldri í heimahúsum.
Lokaorð
Telja má að breyting verði á færni hjá stórum hópi
einstaklinga 75 ára og eldri við bráðaveikindi og innlögn
á sjúkrahús. Þátttakendur í þessari rannsókn voru við
þokkalega heilsu fyrir veikindi en urðu fyrir skerðingu á
færni og sjálfsbjörg varð þeim erfiðari. Heilbrigðisstarfs­
menn verða að vera sér meðvitaðir um hversu mikið sjálfs­
bjargargeta þessara einstaklinga getur skerst og hversu
mikilvægt það er að greina þessa skerðingu sem fyrst til
að setja raunhæf markmið um endurhæfingu. Breyting á
sjálfsbjargargetu eldri einstaklinga í bráðafasa getur leitt
til þess að þeir fái ekki nægilega hvatningu og örvun til
að viðhalda þeirri færni sem þeir höfðu fyrir. Þannig getur
fyrri færni glatast við dvöl á sjúkrahúsi.
Við bráðaveikindi sem leiða til innlagnar á sjúkrahús
virðist færni skerðast hvað mest á ADL kvarðanum við
að ganga, klæða sig, sjá um persónulegt hreinlæti og
salernisferðir fyrir utan böðun en þátttakendur þurftu
mesta aðstoð við böðun fyrir veikindi. Færni þátttakenda
við breytur á IADL kvarðanum skertist mikið við veik­
indin og var sú skerðing nokkuð jöfn yfir allar breyturnar.
Minnst skertist færni til að nota síma. Færni þátttakenda
við breytur á vitræna kvarðanum breyttist minna. Þó er
athyglisvert að skammtímaminni skertist jafnt og þétt á
fimm mánaða tímabili á meðan færni við aðrar breytur
jókst eftir bráðaveikindin. Á fimm mánaða tímabili frá
bráðaveikindum og innlögn á sjúkrahús náðu þátttak­
endur ekki fyrri færni að meðaltali við neina breytu á
færnikvörðunum þremur. Samt voru 77,6% þátttakenda
með sömu vitrænu færni fimm mánuðum eftir veikindi og
innlögn á sjúkrahús og þeir höfðu fyrir veikindin, 81,1%
þátttakenda með sömu færni við ADL en aðeins 32,2%
þátttakenda með sömu færni við IADL og þeir höfðu fyrir
veikindi.
Í þessari grein var lýst breytingum á færni sem urðu
hjá þeim einstaklingum 75 ára og eldri, sem veiktust og
voru lagðir skyndilega inn á bráðavakt á lyflækningadeild
LSH í Fossvogi á tímabilinu maí til desember 2001 og
samþykktu að vera með í þessari rannsókn. Eins og fram
kom áður er rannsókn þessi hluti af samnorrænni rann­
sókn. Á Íslandi voru ábyrgðamenn rannsóknarinnar Anna
Birna Jensdóttir og Pálmi V. Jónsson og matsaðilar tveir,
höfundur og Ólafur H. Samúelsson. Leiðbeinendur við
meistaraverkefnið voru Kristín Björnsdóttir prófessor við
Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands og Almar Halldórs­
son við Námsmatssofnun sem leiðbeindi við tölfræðina.
Rannsóknin hlaut styrk úr B­hluta vísindasjóðs Félags
íslenskra hjúkrunarfræðinga, Vísindasjóði LSH og frá
Vísindasjóði Öldrunarfræðafélags Íslands.
Heimildalisti
Aditya, B. S., Sharma, J. C., Allen, S. C., og Vassallo, M. (2003). Predictors
of a nursing home placement from a non­acute geriatric hospital. Clinical
Rehabilitation, 17(1), 108­113.
Aminzadeh, F., og Dalziel, W. B. (2002). Older adults in the emergency
department: A systematic review of patterns of use, adverse outcomes,
and effectiveness of interventions. Annals of Emergency Medicine, 39(3),
238­247.
Ársæll Jónsson, Ingibjörg Bernhöft, Karin Bernhardsson, og Pálmi V. Jóns­
son. (2005). Afturvirk rannsókn á heilsufarsbreytum heimilismanna á
Droplaugarstöðum árin 1983­2002. Læknablaðið, 91(2), 153­160.
Bernick, L. (2004). Caring for older adults: Practice guided by Watson’s
caring­healing model. Nursing Science Quarterly, 17(2), 128­134.
Bo, M., Massaia, M., Raspo, S., Bosco, F., Cena, P., Molaschi, M., og Fabris, F.
(2003). Predictive factors of in­hospital mortality in older patients admit­
ted to a medical intensive care unit. Journal of the American Geriatrics
Society, 51(4), 529­533.
Boyd, C. M., Xue, Q. L., Guralnik, J. M., og Fried, L. P. (2005). Hospitalization
and development of dependence in activities of daily living in a cohort of
disabled older women: The women’s health and aging study I. Journals
of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 60(7),
888­893.
Buchner, D. M., og Wagner, E. H. (1992). Preventing frail health. Clinics in
Geriatric Medicine, 8(1), 1­17.
Campbell, S. E., Seymour, D. G., og Primrose, W. R. (2004). A systematic
literature review of factors affecting outcome in older medical patients
admitted to hospital. Age and Ageing, 33(2), 110­115.
Caplan, G. A., Williams, A. J., Daly, B., og Abraham, K. (2004). A randomized,
controlled trial of comprehensive geriatric assessment and multidiscipl­
inary intervention after discharge of elderly from the emergency depart­
ment­­the DEED II study. Journal of the American Geriatrics Society,
52(9), 1417­1423.
Carlson, J. E., Zocchi, K. A., Bettencourt, D. M., Gambrel, M. L., Freeman,
J. L., Zhang, D., og Goodwin, J. S. (1998). Measuring frailty in the hospit­