Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.2014, Blaðsíða 21

Fréttir 21Helgarblað 3.–6. október 2014
Gyða segir málið hins vegar
ekki alltaf svo einfalt því dæmi séu
um að foreldrar vilji ekki nýta sér
þjónustu túlka. „Sumir foreldrar,
jafnvel þótt þeir séu kannski ekki
alveg reiprennandi í íslensku, velja
að hafa ekki túlk. Ef það er túlkur
þá kemur einhver inn sem er óvið-
komandi og það er náttúrlega ver-
ið að fjalla um viðkvæmar upp-
lýsingar. Við virðum það ef fólk
vill helst ekki fá túlk, en auðvitað
verður fagfólk og foreldrar að skilja
hvert annað.“
En fleira spilar inn í. Víða er-
lendis er notast við „cultural medi-
ators,“ nokkurs konar menningar-
túlka sem geta aðstoðað fólk við
að komast yfir menningarlegar
hindranir í samskiptum. Viðkom-
andi einstaklingar hafa ef til vill
ekki forsendur til að skilja ákveðna
hluti í samskiptum, jafnvel þó
þeir skilji orðin. Íslendingur veit
kannski betur um hvað er verið að
tala þar sem hann hefur skilning á
samfélaginu, sem innflytjandi hef-
ur ekki tileinkað sér.
„Það þarf að stuðla að því að
fleiri útlendingar veljist til starfa
innan geðheilbrigðisþjónustunnar.
Þeir hafa bæði tungumálið og meiri
skilning á menningararfi hverr-
ar þjóðar,“ segir Anna Gunnhild-
ur Ólafsdóttir, framkvæmdastjóri
Geðhjálpar, og bendir á að hafið
hafi verið átak í nágrannaríkjum
okkar þar sem unnið er að því að
auka hlut fólks sem er af erlendu
bergi brotið og stuðla þannig að
hærra þjónustustigi. Fleiri viðmæl-
endur DV tala um þetta og vísa til
þess að langan tíma geti tekið að
fá starfsleyfi fyrir fólk í heilbrigðis-
geiranum, jafnvel nokkur ár.
Aðgengi að upplýsingum
Öllum viðmælendum DV ber
saman um að aðgengi að upplýs-
ingum sé stórlega ábótavant.
Margrét segist til að mynda
ekki hafa heyrt af því að það sé erf-
iðara fyrir innflytjendur en aðra að
fá tíma hjá geðlæknum eða sér-
fræðingum innan heilbrigðiskerf-
isins. Þar séu oft langir biðlist-
ar sem allir þurfa að eiga við. Það
geti þó komið fyrir að fólk viti ekki
hvert það á að leita eftir þjónust-
unni.
Sem dæmi má nefna að heima-
síða Heilsugæslu höfuðborgar-
svæðisins er einungis aðgengileg
á íslensku. Stutt könnun á helstu
vefsíðum er varða heilbrigðismál
og geðheilbrigðismál leiðir í ljós
að takmarkaðar upplýsingar er að
finna á erlendum tungumálum.
Yfirleitt er aðeins að finna afar ein-
föld yfirlit yfir helstu þjónustu og
hvert hana má sækja, en ítarlegri
upplýsingar eru allar óþýddar. Að-
gengið að upplýsingunum er því
mjög takmarkað fyrir þá sem vilja
kynna sér málin og möguleika
sína áður en þeir stíga næstu skref.
Þetta er þó ekki einsdæmi í félags-
og heilbrigðisþjónustu á Íslandi,
heldur er víðar pottur brotinn.
Dýrt að þýða
Þó svo að margir séu af vilja gerð-
ir til að takast á við vandamálin, þá
er skortur á fjármagni og mann-
skap mikið vandamál. Úrræðin
eru oft dýr og svara jafnvel ekki
kostnaði.
Anna Gunnhildur líkt og aðrir
viðmælendur DV bendir á að inn-
flytjendur og útlendingar þurfi að
treysta á almenna upplýsingamið-
lun, svo sem að leita eftir upplýs-
ingunum á netinu og að þær séu
skýrar og aðgengilegar.
Gyða segir erfitt að eiga við
þetta vandamál því jafnvel þó
að farið yrði í átak í því að þýða
lykilupplýsingar á heimasíðu
heilsugæslunnar þá þurfi einnig
að uppfæra upplýsingarnar reglu-
lega. „Það þarf að vera svigrúm
hvort tveggja hvað varðar tíma og
fjármagn til þess að viðhalda að-
gengi að upplýsingum,“ segir hún.
Þá er efni sem innflytjendur
fá í hendur frá Þroska- og hegð-
unarstöðinni yfirleitt á íslensku.
Gyða nefnir nærtækt dæmi: „Hér
fer fram nákvæm greiningarvinna
til að reyna að finna hver sé lík-
legasta orsökin fyrir vandanum.
Við skrifum nokkuð nákvæma
greinargerð sem foreldrar fá í
hendur og hún er skrifuð á ís-
lensku. Ef við ætluðum að þýða
allar svona skýrslur yfir á pólsku
eða önnur tungumál þá þyrfti að
leggja út í kostnað sem er ekki á
okkar valdi að mæta. Foreldrar fá
því skýrslu á íslensku og við setj-
umst niður með þeim ásamt túlki
og förum í gegnum skýrsluna eins
vel og hægt er. Kennarar og aðrir
sem vinna með barninu fá einnig
skýrsluna. En foreldrarnir fá ekk-
ert efni í hendur á sínu tungu-
máli,“ segir Gyða.
„One stop shop“
Svo virðist sem flestir séu af vilja
gerðir til þess að auðvelda inn-
flytjendum og erlendum ríkis-
borgurum aðgengi að geðheil-
brigðisþjónustu en skortur á
upplýsingum reynist sérstak-
lega hamlandi fyrir fólk sem ekki
skilur íslensku. Íslenskir sál-
fræðingar og túlkar eru vissulega
færir um að sinna þjónustunni,
en ef fólk veit ekki hvert það á að
snúa sér eða hvað er í boði geta
úrræðin reynst gagnslaus. Eins og
viðmælendur DV benda á er erfitt
að ræða andleg málefni í gegnum
þriðja aðila.
„Það vantar stað í Reykjavík
sem getur verið svona „one stop
shop“ fyrir innflytjendur,“ segir
Anna Gunnhildur Ólafsdóttir,
framkvæmdastjóri Geðhjálpar.
„Hér eru tveir þriðju hlutar allra
landsmanna og hærra hlutfall
innflytjenda. Þá vantar meira af
upplýsingum á erlendum tungu-
málum og það þarf að vera að-
gengilegt á vefnum og í bækling-
um,“ segir Anna. n
á íslensku
Reynsla starfsfólks
Landspítala með ágætum
Innflytjendum sem leita aðstoðar á
Landspítala vegna andlegra veikinda
er boðin túlkaþjónusta, að sögn Maríu
Einisdóttur, framkvæmdastjóra Geðsviðs.
„Eðli máls samkvæmt reynir slík þjónusta
á trúnaðarákvæði samninga við túlka á
sama hátt og þegar um aðra þjónustu við
innflytjendur á spítalanum ræðir. Samtöl
við heilbrigðisstarfsfólk eru einatt við-
kvæm en reynsla starfsfólks Landspítala
af túlkaþjónustu hefur verið með ágætum.
Fyrir kemur að sjúklingar neita þjónustu
túlka, en ekki hefur borist nein formleg
kvörtun vegna þessa,“ segir María. Engin
gögn frá Geðsviði eru þýdd skriflega heldur
aðstoða túlkar við að tryggja að sjúklingar
fái upplýsingar sem þeir þurfa.
Aðspurð hvort bæta megi aðgengi
innflytjenda að geðheilbrigðiskerfinu hér
á landi segir María: „Við teljum mikilvæg-
ast að þjónusta við þennan hóp verði
áfram með sama hætti, það er að þeim
bjóðist sama þjónusta og öðrum þegnum
landsins.“
Börnin mæta til að túlka
Mikill fjöldi innflytjenda nýtir sér túlkaþjón-
ustu á Íslandi, sú þjónusta er algjör forsenda
fyrir því að margir geti átt samskipti við
opinbera aðila hér á landi.
Skýrsla velferðarráðuneytisins frá 2011
um túlkaþjónustu fyrir innflytjendur gefur
greinargóða lýsingu á þeim vandamálum
sem geta komið upp í tengslum við notkun
túlka. Þar kemur meðal annars fram að
almennt sé ekki að finna á opinberum stofn-
unum hér á landi verklagsreglur varðandi
túlkun.
Sú staða hafi til dæmis komið upp í
viðtölum að túlkur hafi ekki skilið orð og ekki
faghugtök sem notuð eru í viðtölum og því
komist innihald viðtalsins ekki allt til skila til
viðkomandi einstaklings og hugsanlega geti
komið upp misskilningur. Þá séu sumir túlkar
einfaldlega ekki hæfir til að túlka í heilbrigð-
isþjónustunni. Listi yfir hæfa túlka þyrfti að
vera til eða að þeir sæki námskeið til að læra
að túlka, til dæmis í heilbrigðisþjónustunni.
Þá er einnig fjallað um mikilvægi þess að
þýða fræðsluefni á önnur tungumál, til
dæmis pólsku. Slíkt myndi spara mikið fé.
Í skýrslunni er einnig talað um að börn
hafi stundum komið með foreldrum sínum
til að túlka og vilji foreldrarnir það oft og
tíðum. Einnig hafi eiginmenn komið með
konum sínum til að túlka fyrir þær. Slíkt sé
ekki ásættanlegt í heilbrigðisþjónustunni.
Nokkrir viðmælenda í skýrslunni bentu á að
takmarka ætti rétt til túlkunar við dvalar-
tíma á landinu, til dæmis þrjú ár. Er það
meðal annars rökstutt með því að það hvetji
fólk til að læra tungumálið. Jafnvel virðist
á ýmsum heilbrigðisstofnunum viðhöfð sú
regla að kalla ekki til túlk ef um er að ræða
einstakling sem búið hefur hér á landi í
tiltekinn árafjölda. Í skýrslunni er tekið fram
að þetta verklag standist hins vegar ekki
gildandi lög um réttindi sjúklinga. Engu að
síður virðist þetta vera viðhorf einhverra
fagaðila sem starfa með innflytjendum.
„Ég er að læra á kerfið sjálf“
Alls eru rúmlega 23 þúsund erlendir ríkis-
borgarar búsettir hér á landi. Undanskildir í
þessari tölu eru þeir innflytjendur sem þegar
hafa fengið ríkisborgararétt. Rúmlega sjö
prósent allra landsmanna eru erlendir ríkis-
borgarar og fer þetta hlutfall vaxandi ár frá
ári. Af einstaka ríkjum koma flestir erlendir
ríkisborgarar frá Póllandi, eða um 44 pró-
sent allra erlendra ríkisborgara á Íslandi.
Michalina Joanna Skiba er eini
pólskumælandi sálfræðingurinn á Íslandi.
Fjölmargir sálfræðingar veita þjónustu bæði
á íslensku og ensku auk þess sem nokkuð
margir veita þjónustu á dönsku, norsku,
sænsku og þýsku. Tveir tala frönsku og
spænsku. Michalina segist vera hissa á því
að ekki fleiri sálfræðingar séu starfandi með
starfsleyfi sem geti þjónað þessum hópum
á sínu eigin tungumáli.
„Ég hef búið á Íslandi í rúm þrjú ár, en hef
starfað sem sálfræðingur í eitt og hálft. Eins
og staðan er núna get ég ekki verið í fullu
starfi sem sálfræðingur en ég vinn að því
að koma mér á framfæri. Það tók mig mjög
langan tíma að fá starfsleyfi, alltof langan
tíma,“ segir hún. Hún hefur unnið að því að
hafa samband við félagasamtök, sveitar-
félög, Vinnumálastofnun, aðila í heilbrigð-
iskerfinu svo sem ljósmæður og félagsþjón-
ustur. Hún hefur því komið á sambandi við
ansi marga aðila sem vísa á hana fyrir fólk
sem talar pólsku og þarf á sálfræðiþjónustu
að halda. „Ég er að læra á kerfið sjálf,“ segir
hún. Hún ferðast einnig um landið og fór
meðal annars til Ísafjarðar í byrjun árs vegna
starfsins. „Margir vita ekki hvaða réttindi
þeir hafa varðandi geðheilbrigðismál. Það
þarf að laga,“ segir hún.
Vita ekki hvar hjálpina er
að finna Allir geta leitað til
sálfræðinga og á geðdeild, en ef
fólk veit ekki hvert það á að leita
eftir þjónustu þá getur það ekki
fengið aðstoð.
Lengi að fá leyfi Það tók
Michalinu eitt og hálft ár að fá
starfsleyfi á Íslandi.