Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.2014, Síða 12

12 Fréttir Vikublað 7.–9. október 2014
Ísland: sex árum eftir hrun
n Sex sérfræðingar meta stöðuna á Íslandi sex árum eftir hrun n Gjaldeyrishöft heftandi
Á
mánudag, 6. október, voru
sex ár liðin frá því neyðarlög
voru sett á Íslandi. Viku áður
hafði Glitnir verið tekinn yfir
af íslenska ríkinu og í kjölfar-
ið tók Fjármálaeftirlitið yfir rekstur
Landsbanka Íslands og Kaupþings.
Þetta er það sem Íslendingar kalla
í daglegu tali Hrunið. Flestir þekkja
framhaldið. Efnahagsvandi þjóðar-
innar var mikill og fáir sem fóru
varhluta af þrengingunum. Kaup-
máttur launa lækkaði hratt og vísi-
tala neysluverðs hækkaði á sama
tíma. Atvinnuleysi hafði aldrei
mælst meira og, það sem mest hef-
ur verið rætt um í seinni tíð, þá ruku
skuldir heimilanna upp úr öllu
valdi. En nú vilja margir meina að
búið sé að koma þjóðarskútunni
margumtöluðu aftur á réttan kjöl.
Í júlí 2009 leitaði DV til nokkurra
af helstu sérfræðingum Íslands og
bað þá um að koma með tillögur að
lausnum sem gætu leitt Ísland út úr
efnahagsvandanum. Margar góðar
tillögur komu fram. Nú þegar fimm
ár eru liðin er forvitnilegt að sjá
hvort afstaða þessara sérfræðinga
hafi breyst, hvernig þeim finnist
hafa tekist til að leiða Ísland úr efna-
hagsvandanum og hvaða mistök
þeim finnist hafa verið gerð. Einnig
voru þeir spurðir hvað þeim finn-
ist stjórnvöld eiga að leggja áherslu
á í dag. Sex sérfræðingar af þrettán
svöruðu fyrirspurn DV. Flestir leggja
áherslu á nauðsyn þess að losa um
gjaldeyrishöft, efla nýsköpun, taka
upp nýjan gjaldmiðil og að greiða
götu í sjávarútvegi og ferðaþjón-
ustu. n
Áslaug Karen Jóhannsdóttir
aslaug@dv.is
Eftirfarandi spurningar voru
lagðar til grundvallar:
1 Hefur afstaða þín breyst á síðastliðnum fimm árum? Ef já, að hvaða leyti?
2 Hvernig finnst þér Íslendingum hafa tekist til við að leiða Ísland úr efnahagsvandanum?
3 Hvaða jákvæðu skref hafa verið tekin? Hver eru stærstu mistökin sem gerð hafa verið að þínu mati?
4 Hvað eiga stjórnvöld að leggja áherslu á í dag?
Einblínum um of á fortíðina
Þóra Helgadóttir, hagfræðingur hjá The Office for Budget Responsibility í Bretlandi
Þóra Helgadóttir var hagfræðiráðgjafi hjá
Her Majesty's Revenue and Customs í Bret­
landi þegar DV hafði samband við hana
árið 2009 en hún er í dag hagfræðingur hjá
The Office for Budget Responsibility, sem
er hluti af fjármálaráðuneyti Bretlands.
1 Þær tillögur sem ég kom með árið 2009 eru að sjálfu sér enn gild­
ar. Ég tel að Íslendingar myndu hagnast af
því að innleiða rafbíla, það samfara frekari
samþjöppun byggðar í Reykjavík og auk­
inni notkun hjóla gæti dregið úr innflutn­
ingi eldsneytis og þar af leiðandi mengun.
Það er athyglisvert að sjá það að stórborg
eins og París hafi með góðum árangri náð
að innleiða leigukerfi með rafbíla, líkt og
hjólaleigukerfið í London. Og París hefur
ekki ódýra raforku líkt og við.
Hvað varðar flugsamgöngur þá er ljóst að
síðan árið 2009 hefur orðið sprenging í
ferðamannaiðnaðinum á Íslandi sem hefur
haft verulega jákvæð áhrif á hagkerfið.
Það sem ber að passa núna er að hlúð sé
nægilega að náttúruperlum landsins, þær
gerðar aðgengilegar fyrir ferðamenn og
að öruggt sé að þeir sem koma til landsins
fari sáttir af landi brott. Því að það er alls
ekki öruggt að Ísland verði enn í tísku eftir
nokkur ár ef ekki er hugsað vandlega um
hvernig við tökum á móti ferðmönnunum.
Íslenska ríkið hefur tekið stór skref í átt að
því að ná aftur trausti erlendra fjárfesta,
sérstaklega með því að draga úr halla
á ríkisrekstri, og hefur tekist að gefa út
almenn skuldabréf erlendis. Græn skulda­
bréf eru þar af leiðandi kannski óþörf
hugmynd nú þegar traustið er að miklu
leyti endurheimt.
2 Nú hef ég ekki búið á Íslandi síðan 2007 og er fyrst til að viður­
kenna að ég er ekki með puttann á púlsin­
um hvað varðar framgang efnahagsmála.
En þar sem ég hef fylgst vel með fram­
vindu mála í Bretlandi og Evrópu get ég ef
til vill komið með smá innsýn utan frá.
Almennt held ég að Ís­
lendingar hafi tekið vel á
efnahagsvandanum.
Samstarfið við
Alþjóðagjaldeyris­
sjóðinn virðist
hafa gengið
vel, hagkerfið
er byrjað að
vaxa aftur,
atvinnuleysi
hefur minnkað
og skuldastaða
batnað. Þrátt
fyrir nánast algjört
hrun þá virðist hag­
kerfið hafa náð að vaxa
á ný með nýjar greinar í
fararbroddi, það er öfundsvert
og hér kemur sér vel að vera lítið,, sveigj­
anlegt hagkerfi með vel menntaða íbúa.
Auðvitað er skuldastaðan slæm og það er
áhyggjuefni en það að skuldirnar séu ekki
lengur að vaxa hratt, hallinn að minnka,
er lykilatriði. Ég hefði viljað sjá meiri fram­
gang í að ná að draga úr gjaldeyrishöftum.
Gjaldeyrishöftin skapa óvissu sem hefur
neikvæð áhrif á fjárfestingu, þau virðast
einnig hafa skapað bólu á innlendum
verðbréfamarkaði sem er áhyggjuefni. Því
fyrr sem þau fara því betra.
3 Mörg jákvæð skref hafa verið tekin. Búið er að snúa við, að mestu,
hallarekstri ríkisins. Það, ásamt jákvæðri
þróun hagkerfisins, hefur hjálpað til við að
endurheimta traust fjárfesta á Íslandi.
Það er frábært að sjá hversu vel Íslending­
um hefur tekist að byggja upp á stuttum
tíma gróðavænleg fyrirtæki í ferðamanna­
iðnaðinum. Það er líka flott að sjá vöxt í
tækniiðnaðinum. En í raun má segja að
hér sé það einkageirinn að aðlagast nýjum
aðstæðum og að nýta sér tækifæri. Það
skiptir sköpum að einkageirinn nái enn
sterkari fótfestu og hafi umhverfi til að
vaxa.
Ef mistök má kalla þá tel ég að
of mikil orka og einbeiting
hafi farið í fortíðina, í
að kryfja hrunið og
ástæður þess, í
stað þess að horfa
fram á við og
skoða tækifærin.
Heimurinn
er fljótur að
gleyma og því
held ég að það
væri betra ef við
værum ekki alltaf
að minna hann á
hvað gerðist. Mér var
hugsað til þessa í vikunni
þegar ég sá fréttir þess
efnis í Bretlandi að Virgin væri að
fara að selja hlutabréf í bankanum sínum
Virgin Money, sem áður hét Northern
Rock og Virgin keypti af ríkinu fyrir nokkru
síðan. Það virðist víst vera mikill áhugi fyrir
útboðinu og ljóst að Virgin mun græða
talsvert af kaupunum. Bretar virðast ekki
eins fastir í fortíðinni.
4 Að mínu mati eiga stjórnvöld að leggja áherslu að skapa umhverfi
fyrir einkageirann að vaxa og nýta þau
tækifæri sem eru til staðar. Hér er lykilat­
riði að finna leið til að losa gjaldeyrishöft­
in. Hér er mikilvægt að það sé gagnsæi
hvað varðar tímasetningu og aðferð.
Auk þess tel ég mikilvægt að stjórnvöld
hlúi að heilbrigðis­ og menntakerfinu.
Auðvitað var nauðsynlegt að koma reglu
á ríkisfjármálin eftir hrunið, en það má
ekki gerast það hratt að það hafi verulega
neikvæð áhrif á þær stofnanir sem halda
hagkerfinu gangandi. Það er nánast
ómögulegt fyrir hagkerfi að ná góðum
árangri til langs tíma (kannski til skamms
tíma) án þess að hafa vel starfandi heil­
brigðis­ og menntakerfi. Spurning hvort
að ríkið hafi haft rétta forgangsröðun frá
byrjun og hana beri ekki að endurskoða.
Tímasetning skuldaniður­
fellingar stærstu mistökin
Auðbjörg Ólafsdóttir, sérfræðingur í fjárfestatengslum hjá Marel
Auðbjörg Ólafsdóttir var hagfræðingur
hjá greiningardeild Íslandsbanka þegar
DV hafði samband við hana árið 2009
en starfar í dag sem sérfræðingur í
fjárfestatengslum hjá fyrirtækinu Marel.
Hún stakk upp á því árið 2009 að Ísland
yrði fyrsta landið í heiminum sem myndi
eingöngu nota umhverfisvæn
samgöngutæki. Þá sagði hún
gríðarleg tækifæri vera
á sviði heilsutengdrar
ferðaþjónustu.
1 1. Já. Afstaða
mín hefur
breyst. Mikilvægi
þessara tveggja
verkefna hefur
aukist fremur en
hitt. Læknaflótti
undanfarinna ára
sýnir glögglega hvernig
okkur hefur mistekist að
búa þeim samkeppnishæft
umhverfi. Heilsutengd ferðaþjónusta
hefði haldið fleiri læknum á landinu og
skapað ný tækifæri á þessu spennandi
sviði.
Umskiptin yfir í rafdrifnar samgöngur
hefur gengið hægt en hraðinn er smám
saman að aukast. Það sem þarf núna er
að stórir aðilar taki sig saman og rafvæði
bílaflota sína ásamt því að kraftmiklir
frumkvöðlar komi á fót skyndibílaleigum
á borð við ZipCar.
2 2. Gengisfall krónunnar gerði útflutningnum og ferðaþjónust­
unni kleift að verða dráttarklár okkar úr
hörðustu efnahagskreppunni. Það eru
ennþá mörg erfið og óleyst verkefni en
það er mikill árangur sem hefur náðst.
3 3. Það er gott að stjórnvöld séu búin að eyða fjárlagahallanum
en það þarf einnig að byrja að greiða
niður skuldir til þess að lækka þessar
miklu afborganir af lánum sem eru á
meðal stærstu fjárlagaliðanna. Stærstu
mistökin eru tímasetningin á skuldaniður­
fellingunni. Hefði verið gripið
í taumana strax árin
2009 og 2010 og þær
aðgerðir sem nú eru
framundan verið
framkvæmd­
ar þá þegar
einkaneyslan
var að dragast
hratt saman,
atvinnuleysið
var hvað mest
og við vorum
hvað svartsýnust,
hefði hún haft
gríðarleg jákvæð
áhrif á efnahagskerfið á
ögurstundu. Núna hitar hún
hagkerfi sem þegar er komið vel á veg
og getur valdið þenslu og verðbólgu.
4 4. Mckinsey­skýrslan og tillögur Samráðsvettvangsins eru
mjög gott veganesti og væri frábært að
sjá ríkisstjórnina nýta þá góðu vinnu bet­
ur. Reyndar væri gott ef forsætisráðherra
væri spurður oftar hvernig gangi að vinna
úr tillögum hópsins. Ríkisstjórnin þarf
nú að leggja fram skýra framtíðarsýn.
Hér eru frábær tækifæri til þess að auka
rafræna stjórnsýslu eins og hefur gefist
svo vel í Eistlandi. Vinna með atvinnulíf­
inu að skapa hér frjósaman jarðveg þar
sem hugvitsamt og duglegt fólk getur
og vill byggja upp sín fyrirtæki. Til þess
að allt þetta skili árangri þá þurfum við
að losa um gjaldeyrishöft og finna okkur
framtíðargjaldmiðil.
Sex ár frá hruni
Sex sérfræðingar
meta stöðuna á
Íslandi sex árum eftir
hrun. Mynd StefÁn KarlSSon