Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 7

gefi rétta mynd af talmálinu, virðist svo
sem flestar nýmyndanir hafi verið
byggðar á íslenskum grunni 1982. íslensk
orð fá oft nýja merkingu: skakkur er
maður sem er undir áhrifum vímuefnis
(d. skœv). Menn eru á skallanum, þegar
þeir eru fullir o.s.frv. Önnur orð eru
erlend, en það er athyglisvert að dönsk
orð eru ekki miklu færri en ensk. Dæmi
um ensk orð eru sjúr ‘viss, öruggur’ (e.
sure), sjœna ‘fægja’ (e. shine), en dönsk
orð eru t.a.m. sjarmera ‘heilla’ (d.
charmere), sjarmur/sjarmör ‘kvennagull’
(d. charmör). Það er því varla hægt að
segja að ensk áhrif á orðaforðann séu
enn orðin yfirþyrmandi árið 1982. En við
skulum muna að orðabókin er samin fyrir
sex árum - og fyrir fjölmiðlabyltinguna
miklu.
Erlend áhrif eru kannski ekki síst
fólgin í ummyndun merkingarkerfisins,
þegar erlend hugtök eru þýdd yfir á
íslensku. Mörgum finnst t.a.m. orðið
ferðamannaiðnaður, sem er bein þýðing
á erlenda hugtakinu tourist industry,
hálfhjákátlegt. íslenska orðið iðnaður
merkir eiginlega ‘framleiðsla á ein-
hverjum hlutum’, nánast ‘handverk’ (svo
notuð sé dönskusletta). Stáliðnaður og
ferðamannaiðnaður hlið við hlið geta
vakið ögn af kátínu. Samkvæmt orðanna
hljóðan ætti ferðamannaiðnaður að taka
ferðamenn og búa til úr þeim eitthvað
nýtilegt. Ellegar mætti hugsa sér, í
samanburði við heimilisiðnað, að láta
ferðamennina grípa í verk og framleiða
eitthvað nýtilegt, úr því þeir eru hér á
annað borð.
En svona hártoganir verða stundum
lítið annað en aulafyndni, og það má í
rauninni segja, að allar tæknigreinar,
sem leggja sig í líma við að búa til íslensk
orð um hvaðeina í sínum fræðum, séu að
flytja erlent merkingarkerfi inn í málið.
Þetta er nánast óhjákvæmilegt, en oft
virðist vera leitað langt yfir skammt
þegar bannað er að nota hefðbundin
íslensk orð um hlutina, af því að
merking þeirra er ekki nógu „nákvæm“
eða samsvarar ekki algerlega þeirri
erlendu. Mörgum finnst að viðliðurinn
vœðast sé ofnotaður, þegar talað er um
að bændur tankvæðist ef þeir fá sér
mjólkurtanka til að setja mjólkina í
beint úr kúnum.
í rauninni má segja að kerfisbundin
nýyrðasmíð, eins og sú sem tíðkast í
ýmsum fræðigreinum, feli í sér þröngvun
framandi merkingarkerfis upp á íslensk-
una. Sumum finnst það heldur auvirðileg
iðja að „klæða erlenda hugsun í íslensk
orð“. íslendingum væri nær að hugsa
sjálfstætt. En varla þurfum við að hugsa
svo sjálfstætt að við megum ekki tileinka
okkur þær framfarir í tækni og vísindum
sem aðrir menn hafa staðið fyrir. Það er
nóg að finna hjólið upp einu sinni.
Ef við lítum á setningakerfi nútímaís-
lenskunnar, þá held ég að segja megi að
þar séu ekki sjáanleg nein stórkostleg
áhrif í líkingu við það sem sést í vestur-
íslensku. En einhver merki sjást þó um
þetta. Til að mynda má gera ráð fyrir að
orðasambandið talandi um e-ð sé þýðing
á enska orðasambandinu talking about
something. Önnur orðasambönd, sem oft
eru sögð vera ensk, s.s. vera fœddur í
stað fœðast, geta átt rætur sínar í danska
orðasambandinu blive födt alveg eins og
því enska be born.
Ýmsir telja að það færist nú í vöxt að
setja eignarfornafnið fyrir framan nafn-
orðið og segja mitt vandamál, okkarfull-
trúar í stað vandamál mitt, fulltrúar
okkar og kenna það enskum áhrifum.
Vera má að enska komi hér eitthvað við
sögu, en það er þó engan veginn víst.
Benda má á að íslenska (ásamt færeysku
og ýmsum norskum mállýskum) er sér-
stök meðal Vestur-Evrópumála að því
leyti að hún hefur gjarna eignarfornafnið
eða eigandann á eftir nafnorðinu sem
það stendur með. Eins og í öðrum
Evrópumálum er meginreglan annars sú
í íslensku að hafa einkunn í nafnlið á
undan kjarnanum. Við segjum t.a.m.
7