Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 15

m, 9 greinar af alls 15 greinum laganna,
en meginstefnan kemur fram í 6. grein
(Stjórnartíðindi 1913 A, bls. 94):
Nú vill maður, sem fæddur er á Islandi, taka
upp kenningarnafn eða ættarnafn hjer á landi
eða breyta eldra ættarnafni, og skal hann þá
senda stjórnarráði fslands beiðni um það, og
láta henni fylgja skírnarvottorð sitt eða þau
vottorð, er samkvæmt gildandi lögum koma í
þess stað. Sje umsækjandi yngri en 16 ára,
verður hann að láta beiðninni fylgja sam-
þykki þess foreldranna, er foreldraráð hefir
yfir honum.
Hjón geta, meðan hjónabandinu er ekki
slitið með lögum, því að eins fengið heimild
til nýs ættarnafns, að þau sjeu því bæði
samþykk.
Systkin mega í sameiningu sækja um sam-
eiginlegt ættarnafn, og verður þá að fylgja
umsókninni skírnarvottorð þeirra, er hið nýja
nafn á að ná til eða það vottorð, er löglega
kemur í þess stað.
Eigi umsækjandi börn á lífi, er lögum sam-
kvæmt bera nafn hans, skal nafnbreytingin
einnig ná til þeirra, ef þau eru yngri en 16 ára
og hann hefir foreldraráð yfir þeim. Sjeu þau
eldri en 16 ára, má nafntakan eða nafnbreyt-
ingin einnig ná til þeirra, ef umsækjandi hefir
haft foreldraráð yfir þeim innan 16 ára
aldurs, og þau sjálf samþykkja.
Nú eru framangreind skilyrði fyrir hendi,
og geta þá einnig faðir eða móðir fengið
heimild til ættarnafnstöku eða ættarnafns-
breytingar fyrir börn sín, þótt þau sjálf breyti
ekki ættarnafni sínu ...
Mannanafnanefndin 1914-1915
í 8. grein laganna var tekið fram að
semja skyldi skrá yfir orð og hluti, sem
væru til þess fallin að hafa að ættarnöfn-
um, og skrá yfir góð, íslensk, forn og ný
eiginheiti karla og kvenna. Stjórnarráðið
skipaði þriggja manna nefnd til þess að
semja þessar skrár, en í henni sátu Einar
Hjörleifsson (síðar Kvaran), Guðmundur
Finnbogason og Pálmi Pálsson mennta-
skólakennari. Nefnd þessi lauk störfum
árið 1915, og birtust skrárnar í bæklingi
sem nefndist íslenzk mannanöfn. Lög,
nefndarálit og nafnaskrár.
í áliti nefndarinnar um eiginheiti karla
og kvenna var gerð grein fyrir vali nafna
í meðfylgjandi skrá. Þar segir m.a. (bls.
50);
Starf vort var nú fyrst og fremst í því fólgið að
velja úr heimildunum öll þau nöfn, er oss
þóttu með nokkuru móti hæf eiginheiti karla
og kvenna. Er auðsætt, að slíkt vefður aldrei
gert svo, að öllum líki, því að einn telur það
hæfilegt nafn, sem öðrum þykir óhæfilegt.
Kemur þar margt til greina. Sum nöfn virðast
vera ógeðfeldrar merkingar, svo sem Illugi,
en sagan og málvenjan hafa brugðið huliðs-
hjálmi yfir frummerkinguna, svo að nöfnin
þykja góð og gild. Mörg villidýra og víganöfn
þykja jafnvel nafna fegurst. Hins vegar hefir
sagan og málvenjan stundum gert góð nöfn
að brennimarki, sem enginn mundi setja á
barn sitt. Svo er t.d. um nafnið Hrappur, sem
bæði er upphaflega góðrar merkingar og
hljómar vel.
Athyglisverðast við nefndarálitið og eigin-
heitaskrána er hvaða aðferðum nefndar-
menn beita til þess að mynda karlntanns-
nöfn af kvenmannsnöfnum og öfugt, en
þær áttu að auðvelda mönnum val nafna
þegar þeir vildu láta börn heita í höfuðið
á eða eftir skyldmennum.
í áðurnefndum bæklingi er einnig
nefndarálit um ættarnöfn, og bendir
nefndin á fjórar leiðir til þess að mynda
ný ættarnöfn. í fyrsta lagi gátu menn
kennt sig við foreldri sitt þannig að sá
sem átti t.d. Bárð að föður gat kallað sig
Bárðan eða Bárðar. í öðru lagi gátu
menn kennt sig við staði, t.d. við bæi.
Þessi nýju ættarnöfn voru þá oft mynduð
með viðskeytunum -an eða -on, eins og
Balan af bæjarnafninu Bali og Blandon
af árheitinu Blanda. Einnig voru notuð
viðskeytin -star, -fer og -mann, t.d.
Bergstar af Bergstaðir, Axfer af Axar-
fjörður og Búðmann af Búðir. í þriðja
lagi gátu menn tekið upp gömul heiti
eins og Hellberg af nafnorðinu hellu-
bjarg, og í fjórða lagi gátu menn tekið
upp nöfn nokkurra fornmanna eins og
Bjólan af viðurnefni Helga bjólans og
Kvaran af viðurnefni Ólafs konungs
kvarans. Sum þeirra ættarnafna, sem
15