Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 25

Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 25
1880. Þær kynslóðir, sem áttu bernsku að hinum eldra, þjóðlega hætti, ólust upp í félagi með fullorðnum á öllum aldri og við skemmtun af upplestri margs- konar bókmennta og söng og kveðandi, til dæmis rímna. Þetta fólk ólst upp við það sem skemmtun að skilja það sem torskilið kunni að vera, t.d. kenningar í rímum, og það gekk síðan götuna fram eftir ævi sinni með því hugarfari að sækj- ast eftir því að vita og skilja. Hjá þeim sem síðar komu varð þetta ekki á sama veg, og á allra síðustu áratugum er svo komið að manninum er það forsenda þess að lifa bærilegu andlegu lífi og vera hann sjálfur að kunna að verja sig og hafna þeim andlegu áreitingarefnum sem borin eru sleitulaust að vitum honum. Þannig er aldarfarið á öld aug- lýsinga og rafeindatækni. Uppi á hvítri töflu hugarins í hverjum manni blasir enn við myndin af forngöf- ugri íslenskri tungu og sú forskrift fyrir nútímann sem segir meðal annars: ljóst og létt skal málið vera. Létt verður í slíku samhengi skilið í merkingunni auð- skilið, þ.e. líka fljótskilið, það sem maður þarf ekki að leggja sig í h'ma við, að því leyti eins og auglýsing verður að vera. Þeim sem ekki bera í sjálfum sér ódrepandi forvitni og þann leik að vera sífellt að læra, verður nú við falli hætt. Þeim hlýtur nú að hætta til þess að dæma í reynd hverja ræðu eða rit óverðugt athygli sinnar sem ekki rennur „ljóst og létt“, þ.e. fyrirhafnarlaust inn í skilning- arvit þeirra. Þeir eru ekki ákafir né einu sinni reiðubúnir að leggja sig í raun átaks til þess að skilja, þótt vera mætti að þeir yrðu vitrari af. Enda eru þeir nú staddir í veröld þar sem þeir verða sífellt að verjast áreitingum til þess að fá að vera þeir sjálfir. Með þeirri þróun, sem hér er gripið á, erum við komin að venjulegum Jónum og Gunnum, morgunblaðsneytendum (til þess að segja ekki lesendum) 1988. I umræðu síðustu ára um málið og menninguna, og um það hvort málið sé statt í þeirri hættu að deyja út, er vita- skuld mjög aðkallandi að gera sér grein fyrir aðalþáttum flókinna aðstæðna. Þessi grein hér er lítil tilraun til þess. Tunga, notuð af fámennu samfélagi, verður vissulega alltaf í einhverri hættu þegar flóð erlendrar menningar skellur yfir. Þá sem þetta lesa hef ég reynt að fá til að beina athyglinni sérstaklega að tveimur þáttum sem saman verða að mínu áliti að hættulegum veikleika. Þessir þættir eru: Andvaraleysið og sú breyting á gerð íslenskrar menningar að munnmenntirnar hafa að verulegu leyti dáið út. Þessi blanda tel ég að geri veik- leikann. Spurningunni um það, hvort hún sé baneitruð, er ekki reynt að svara hér, en þó er óhætt að fullyrða að mikil hætta er á ferðum. Með skírskotun til þeirrar aðstöðu nú- tímamannsins, sem áðan var vikið að, vil ég hafa orð á því að greinarkornið er orðið til í þeirri viðleitni að reyna að gera sjálfum mér sem ólygnasta grein fyrir aðalatriðum og hversu þau beri að meta. Greinin þarf því að vera ljós, en hún stefnir alls ekki að því að vera létt- meti í þeim skilningi sem áðan var talað um. Skást tekst hún ef til vill ef lesandi hnýtur um nógu margt og torvelt til þess að hann reki sjálfan sig síðan til að hugsa út frá því, en fleyti ekki aðeins augna- kerlingar yfir prentmynd textans á ein- hvers konar hundavaði (eins og hann væri Morgunblaðið), svo að ég leyfi mér að láta sundurbrotnu, þverstöllóttu og fráleitu myndmáli bregða hér fyrir sam- kvæmt tískuanda tímans. Greinilegt er að nú er tími útúrsnúnings, fjarstæðu eða jafnvel smekkleysu til þess að ná áhrifum, skera sig úr, auglýsa sig, selja sig. Dæmi um velheppnaðan útúr- eða umsnúning er „Með lögum skal land byggja“ frá Steinari nokkrum sem selur hljóðamagn, enda líklega ekki fjarri að æskufólk þessa lands gæti fengist til að trúa því að hljómframleiðsla væri undir- 25

x

Málfregnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Málfregnir
https://timarit.is/publication/1146

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.