Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 2
Hugleiðingar um útvarpsmál
í sumar var ég á ferð í Norður-Noregi og
hitti þá meðal annars ung hjón sem þar
búa. Konan er íslensk en maðurinn
norskur. Hann var við íslenskunám i
Háskóla íslands fyrir nokkrum árum og
talar íslensku prýðisvel. íslenska er töluð
á heimilinu og fjögurra ára sonur hjón-
anna orðinn jafnfær á íslensku og norsku.
Þegar fundum okkar bar saman var
fjölskyldan nýkomin heim eftir sumar-
leyfisdvöl á íslandi, og húsbóndinn hafði
sögu að segja. Hann kvaðst hafa hugsað
gott til þess að hlusta á útvarp meðan
hann dveldist hér til að styrkja sig í mál-
inu. Það hafði gefist honum vel - eins og
mörgum öðrum útlendingum - meðan
hann var hér við nám. En nú brá svo við,
þegar hann kveikti á útvarpi, að þar
heyrðist varla talað orð. Oftast var ekk-
ert að hafa nema tónlist af einhverju
tagi. Þetta var þó ríkisútvarpið, rás 1. Ég
lofaði að koma þessari athugasemd á
framfæri og geri það hér og nú.
Þegar Norðmaðurinn fór að kvarta
undan útvarpinu okkar bjóst ég við að
hann hefði allt annað í huga, ekki mál-
leysi þess, heldur málleysur sem við
erum sífellt að hneykslast á. Þó að sleppt
sé öllum smekkleysum, klaufaskap og
álitamálum verður því ekki neitað að í
útvarpi og sjónvarpi er allt of mikið um
ambögur sem varla verða kallaðar neitt
annað en málvillur. Ég nefni t.d. fram-
burðinn evstur fyrir efstur og rangbeyg-
ingu hundalgengra orða, svo sem fjórir,
hundrað og mánuður.
En það er til lítils að kveina og láta þar
við sitja. Öllum getur orðið á, og allir eiga
leiðréttingu orða sinna. Mér hefir dottið
tvennt í hug sem mætti reyna til úrbóta.
Þegar rangt er farið með staðreyndir í
fréttum, maður er rangfeðraður eða
ummæli ranghermd, þykir sjálfsögð
kurteisi að leiðrétta slíkt í fréttatíma.
Mistök geta alltaf orðið og ekki til-
tökumál nema úr hófi keyri. Sá sem leið-
réttir mistök sín vex af því. Hvers vegna
ná þá ekki leiðréttingar til glappaskota
sem málfarsráðunautur dæmir ótvíræðar
málvillur? Eiga ekki hlustendur heimt-
ingu á leiðréttingu, svo að ekki sé nú
minnst á íslenskukennara sérstaklega?
Ef starfsmaður í útvarpi eða sjónvarpi
leiðréttir sjálfur slík mistök við fyrsta
tækifæri verður hann maður að meiri, og
ég er sannfærður um að slíkar leiðrétt-
ingar vektu meiri athygli og hefðu meiri
áhrif en margendurteknar ábendingar
um sama atriði í þáttunum um daglegt
mál o.s.frv. Auk þess myndi slík leið-
réttingarskylda veita þvílíkt aðhald að
fljótlega drægi úr verstu málglöpum. En
auðvitað verður að gæta þess að ekki
verði annað leiðrétt en afdráttarlausar
og ótvíræðar villur. Ég minnist þess
raunar að slíkt hafi komið fyrir, en því
miður er þess miklu oftar þörf.
Hitt atriðið, sem mér dettur í hug að
gæti komið að gagni, er bundið við
sjónvarp. Þar mætti bregða upp einni
mynd á hverju kvöldi (eða sjaldnar), 20-
30 sek. í senn á besta sendingartíma, þar
sem veitt yrði fræðsla um eitt málfarslegt
atriði í einu, t.d. beygingu algengs orðs
(svo sem fjórir, hundrað, mánuður) eða
rétta meðferð á orðtaki sem oft er farið
rangt með. Hvernig væri að sjónvarps-
stöðvar hefðu samvinnu um þetta við
íslenska málstöð? Gæti hugsast að dag-
blöðin vildu vera með? - BJ
2