Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 8

gamall maður, gamli maðurinn fremur
en maður gamall eða maðurinn gamli.
Pessi tilhneiging - að setja eignarfor-
nafnið á undan - getur stafað af
almennum áhrifum frá erlendum málum
(hér áður fyrr var þetta stundum kennt
dönsku), eða verið áhrifsbreyting innan
íslenskunnar, þar sem kæmi fram til-
hneiging til að gera þá reglu víðtækari að
hafa einkunnina á undan.
Enn má telja að ensku áhrifin séu mun
greinilegri í vesturíslensku. Par koma
fyrir setningar eins og t.a.m. í fyrstu við
brúkuðum hunda, og svo hesta, þar sem
orðaröðin er ensk; í íslensku er megin-
reglan sú að sögnin sé ekki síðar en næst-
fyrsti liður í setningunni.
Þótt sjá megi ýmsar tilhneigingar til
breytinga eða óreglu í íslenska beyging-
arkerfinu, þá er hæpið að rekja það til
enskra áhrifa, þar sem ensk beyging er
svo ólík þeirri íslensku, og ekki er enn
komið að því að einfalda íslenska beyg-
ingarkerfið eins mikið og gerst hefur í
ensku.
Hvað hljóðkerfinu viðvíkur, þá er
e.t.v. ekki við því að búast að stórkost-
leg áhrif hafi enn átt sér stað, því gera
má ráð fyrir að áður en þau verði þurfi
sambýli málanna að verða enn nánara en
það er nú milli ensku og íslensku. Það er
ekki bara nauðsynlegt að menn séu tví-
tyngdir, heldur þarf nánast að gera ráð
fyrir að menn læri málið, sem áhrifunum
veldur, sem fyrsta mál.
Hljóðkerfið eða framburðurinn er
nefnilega oft það sem situr fastast í
mönnum þegar þeir tala annað tungumál
en sitt eigið; menn tala með hreim sem
kallað er.
Það er því varla að vænta neinna
almennra enskra áhrifa á íslenskan fram-
burð meðan samkrull tungnanna er ekki
meira en það þó er enn sem komið er.
Þess eru dæmi að íslensk börn, sem eiga
íslendinga að báðum foreldrum, læri
ensku nánast sem fyrsta mál, meðan for-
eldrar þeirra eru t.a.m. við nám erlend-
is. Þetta er þó varla svo algengt að lík-
legt sé að það hafi nein almenn áhrif á
íslenskan framburð.
Hitt er hugsanlegt að erlendur tal-
hreimur geti breiðst út frá einstakling-
um, sérstaklega ef þeir njóta einhverrar
virðingar. Ég þykist hafa tekið eftir því
að það komi fyrir að dægurlagasöngv-
arar temji sér framburð sem líkir eftir
enskum hreim. Þannig bera sumir tann-
hljóðið t fram framar í munni en eðlilegt
er samkvæmt íslenskri málvenju. Hinn
hefðbundni íslenski framburður er að t-
ið sé tannbergshljóð, en enski framburð-
urinn er meira í átt við að vera tann-
mæltur. Einnig hefur verið bent á að
sumir temji sér framburð á hljóðasam-
bandinu dj sem er nær því að vera hálf-
lokhljóð eins og í enska orðinu judge,
þannig að menn segi eitthvað í áttina við
dsjöfullinn í stað djöfullinn.
Eins hefur verið bent á sérkennilegan
framburð á s, sem enn minnir á þann
enska. Þar er um að ræða að bera s-ið
fram sem tannhljóð eða millitannahljóð
frekar en tannbergs-blísturshljóð. Þetta
var eitt sinn kallað ungmeyjar-5, því það
virtist vera algengara meðal ungra stúlkna
en annarra félagshópa. Því miður hafa
ekki farið fram á þessu neinar kerfis-
bundnar athuganir, þannig að erfitt er að
henda reiður á því hvert ástandið er
nákvæmlega.
Enn ein hljóðkerfisleg nýjung, sem
nefna mætti í þessu sambandi, er fram-
burðurinn ks fyrir xs í orðum eins og
kex. Þetta er fyrirbrigði sem athugað er í
könnun á íslensku nútímamáli sem ég,
Höskuldur Þráinsson og fleiri hafa geng-
ist fyrir. Þar kemur það fram að þetta er
mjög áberandi meðal unglinga, en svo til
óþekkt meðal eldra fólks. (Sjá t.a.m.
grein eftir Höskuld Þráinsson og Kristján
Árnason í tímaritinu íslenskt mál 8,
1986.). Það mætti spyrja hvort það sé
hrein tilviljun að þessi nýjung í fram-
burði fellur saman við enskan framburð.
(Hér er þó rétt að taka það fram að mörg
8