Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Síða 135

Ýmsar tilgátur hafa verið settar fram um eðli dýrafórna eins og þær eru
þekktar frá fornu fari. í grískum heimildum er gleggst greint frá slíkum
fórnum í frásögum af hátíðarfórnum tengdum Ólympus dýrkuninni.7 Þar
kemur fram að tiltölulega fáum hlutum fórnarinnar er brennt (fórnað)
handa guðinum eða guðunum. Lærleggir, hali, mör og gallblaðra eru sett á
bál en aðra hluti dýrsins taka fórnfærendur handa sjálfum sér.8 í ljósi þessa
hefir því verið haldið fram að fórnin snúist hvorki um fórnina sem slíka (til
guðanna) né samfélag við þá heldur aftökuna, „sacrifice is ritual killing“
eins og Walter Burkert heldur fram.9 Athöfnin (fórnarhátíðin) opinberar
allt í senn: fögnuð, óhugnað dauðans og þá hugmynd að fórnardýrið sé
sjálft ábyrgt fyrir dauða sínum.10 Manneskjan er að þessum skilningi fyllt
óhug vegna aftökunnar en kaupir sér frið í sálinni með því að flytja sökina
yfir á fórnardýrið; óhugurinn leysist þá í fögnuð yfir bráðinni (sem seður
mannlega þörf hungursins).11
Aðrar forsendur fórnfæringa byggja til að mynda á hugmyndum um
mannlega þrá. Ofbeldið að baki fórnfæringum er skýrt á þá leið að það
eigi sér rætur í nokkurs konar samkeppni milli tveggja einstaklinga til að
verða eins og andstæðingur sinn. Ofbeldi er hápunktur hermiþrárinnar
7 Guðirnir sem kenndir eru við Ölympus fjall í grískum trúarbrögðum eru: Seifur, Hera, Aþena, Dýónýsus,
Hermes, Afródíte, Hefaestus, Demeter, Apollon, Artemis. Ares og Póseidon. Sjá t.d. Jon D. Mikalson, Ancient
Greek Religion 2005, s. 38. Mikalson segir frekar um þessa guði að þeir hafi hver og einn haft til að bera nokk-
urs konar tvöfalda tilhöfðun, „a panhellenic type in Iiterature but also probably in every city-state, a local
form, with its own individual cult, myth, ritual, and sometimes even function," (ibid.).
8 Itarlega lýsingu á fórnarathöfnum í rómversku samhengi má finna t.d. í John Scheid, An Introduction to Rom-
an Religion 2003 [1998]), s. 79-110. Scheid telur fórnfæringar í rómverksu samhengi einkum hafa einkennst
af „sameiginlegri máltið“ (s. 94). Lýsingu á fórnarathöfnum í grísku samhengi má t.d. finna í Mikalson, Anci-
ent Greek Religion, s. 23-29. Mikalson heldur fram þeirri kenningu um fórnfæringar Grikkja sem einkennist
af „gjöfum til guðanna," (s. 23). Um þessar kenningar um fórnardýrkun sjá frekar neðanmálsgrein 11 hér að
neðan.
9 Sjá Burkert, Lessons ofMyth and Ritual, s. 11.
10 Ibid., s. 12.
11 Sjá frekar um kenningu Burkert um þörfrna að baki aftökunni í verki hans, Homo Necans: The Anthropology
of Ancient Greek Sacriftcial Ritual and Myth 1983 [1972], s. 1-82; sbr. Burton L. Mack, „Introduction,“ í
Robert G. Hamerton-Kelly ritstj., Violent Origins: Walter Burkert, René Girard, and Jonathan Z. Smith on
Ritual Killing and Cultural Formation 1987, s. 22-32.
133