Jökull - 01.12.1961, Page 14

SIGURÐUR ÞÓRARI NSSON:
Vatnajökulsferðir Jöklarannsóknafélagsins 1961
The Vatnajökull Expeditions June and September 1961
VORFERÐIN
í júnímánuði 1961 var gerður leiðangur á
Vatnajökul, svo sem gert hefur verið nú vor
hvert síðan 1953. Var þetta því 9. vorleiðang-
urinn í röð.
Hlutverk þessa leiðangurs var margþætt. Eitt
aðalverkefnið var að hallamæla snið þvert yfir
jökulinn, frá Svíahnúk eystri á Grímsfjalli til
Kverkfjalla, um 40 km vegalengd. Fjórir áhuga-
samir menn höfðu tekið sig saman um að fram-
kvæma þetta erfiða verk. Fyrirliði þeirra fjór-
menninganna var Steingrímur Pálsson, land-
mælingamaður, en hinir þrír voru Páll Hafstað,
fulltrúi á Raforkumálaskrifstofunni og verk-
fræðingarnir Pétur Jökull Pálmason og Sig-
mundur Freysteinsson. Fyrir tveimur árum
mældu þeir Steingrímur og Sigmundur snið
milli Kerlinga og Pálsfjalls, og sömuleiðis snið
á Tungnárjökli frá jökuljaðrinum í Tungnár-
botnum 3 km inn á jökul. Þetta snið mældu
þeir nú aftur. Munu þeir gera grein fyrir mæl-
ingum sínum síðar í sérstakri grein í Jökli.
Er framtak þessara manna mjög virðingar-
vert og væri mjög æskilegt, að einhverjum
þeirra gæfist tækifæri til að halda þessum mæl-
ingum áfram næstu árin og fjölga sniðum, sem
hallamæld yrðu. Þessar mælingar gefa trausta
vitneskju um búskap jökulsins og sú vitneskja
er þýðingarmikil, ekki aðeins frá vísindalegu
sjónarmiði, heldur og ekki síður fyrir allar
ráðgerðir eða hugsanlegar framkvæmir um
vinnslu raforku úr jökulám þeim, er falla und-
an Vatnajökli. Það er nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því, hversu mikið af núverandi
rennsli jökulánna stafar af rýrnun jöklanna,
því ekki er hægt að treysta því, að sú rýrnun
haldi stöðugt áfram. Fyrr en varir getur bú-
skapur jöklanna orðið hallalaus að nýju og
þeir jafnvel farið að leggja fyrir, og getur þetta
valdið allmiklum breytingum á heildarrennsli
jökulvatna, ef talsverður hluti af vatnasviði
þeirra er jökli hulinn. Af vatnasviði Tungnár
12
eru um 690 km2 eða 20% jökli hulin, en af
vatnasviði Köldukvíslar 460 km2 eða 26%.
Þynning þessara jökulsvæða, sem næmi 1 m að
meðaltali á ári, rnundi því samsvara rennslis-
aukningu, sem næmi um 30 m3/sek árið um
kring. Líklegt má telja, að árlegt meðalrennsli
þessara vatnsfalla nú síðustu áratugina sé vegna
jöklarýrnunar svo miklu meira en á köldustu
áratugum síðustu aldar, að numið geti tugum
prósenta. Þess er og að geta, að undirlag
Tungnárjökuls er þannig, að vel gæti farið
svo, að mikil þynning hans leiddi til þess að
jökulsvæði, sem nú hafa afrennsli til Tungnár
fengi afrennsli til Skaftár.
I sambandi við hallamælingarnar var ákveð-
ið að framkvæma segulmælingar og þyngdar-
mælingar á Svíahnúks-Kverkfjalla línunni og
þverlínum á hana. Það verk annaðist Örn Garð-
arsson, verkfræðingur, sem var nýkominn heim
frá framhaldsnámi í Bandaríkjunum.
Þriðja hlutverk leiðangursins — en um það
sáu Sigurður Þórarinsson og Magnús Jóhanns-
son — var að framkvæma hinar árlegu mæling-
ar á snjókomu síðastliðins vetrar á vesturjökl-
inum, einkum Grímsvatnasvæðinu, og kanna
þær breytingar aðrar, sem kynnu að hafa orðið
á því svæði. Auk þess skyldi starfrækt pósthús
á Grímsfjalli eins og tvö undanfarin vor og
skyldi Grimur Sveinsson, póstmaður, annast
póstþjónustuna að vanda. Er það ærið verk að
stimpla og frímerkja þau mörgu þúsund bréfa,
sem því pósthúsi berast, en tekjurnar af þessu
eru Jöklarannsóknafélaginu mikilsverður fjár-
hagslegur stuðningur. Að þessu sinni bar svo
vel í veiði, að pósthúsið á Grímsfjalli var
opið 17. júní, er ný frímerki voru gefin út í
tilefni af 150 ára afmæli Jóns Sigurðssonar.
Voru þessi frímerki því notuð á flest bréfin
og þau stimpluð þann dag.
Báðir víslar Jöklarannsóknafélagsins voru
með í förinni og stýrðu þeim Haukur Hafliða-
son og Magnús Eyjólfsson, tveir af harðdugleg-