Jökull - 01.12.1961, Blaðsíða 24

FJALLAMENN
Jóhannes Áskelsson t
jarðfræðingur
Hann andaðst snögglega 16. janúar 1961 að
heimili sínu, Sólvallagötu 22 í Reykjavík.
Þar eigum við enn á bak að sjá mætum
manni úr hópi íslenzkra náttúrufræðinga.
Jóhannes var fæddur í Austari-Krókum í
Fnjóskadal 3. ágúst 1902, lauk stúdentsprófi í
stærðfræðideild Menntaskólans í Rvk 1925 og
lagði því næst stund á jarðfræði og skyldar
námsgreinir um sex ára skeið við háskólann í
Kaupmannahöfn. Að því búnu tókst hann á
hendur kennslustörf í náttúrufræði við Mennta-
skólann og var þar yfirkennari frá 1950. Við
fleiri skóla kenndi hann jafnframt og hafði oft-
ast ótrúlega langan vinnudag. Jafnframt vann
hann öllum stundum að jarðfræðirannsóknum,
einkum móbergi og steingervingum. „Öll hans
vísindastörf bera einkenni þeirrar natni, vand-
virkni og samvizkusemi, sem ætíð var hans
aðal“, segir dr. S. Þórarinsson í minningargrein
um hann látinn.
Á námsárunum fór J. Á. í rannsóknaferðir til
Islands 1 sumarleyfum, stundum í samfloti við
erlenda fræðimenn, og á þeim árum vandist
hann erfiðum ferðalögum og fjallgöngum.
I þessu riti og í hópi jöklamanna verður
J. Á. einkum minnzt vegna rannsóknaferða hans
um Vatnajökul á árunum 1934—1945. Þegar eld-
gos hófst í Grímsvötnum í marzlok 1934, brugðu
þeir við Jóhannes og Guðmundur frá Miðdal
og brutust þangað við mjög erfiðar aðstæður,
meðan gosið stóð sem hæst. Tveir sænskir menn
höfðu fundið Grímsvötn 15 árum áður. Þeir
J. Á. og G. E. urðu fyrstir Islendinga þangað.
Þegar Jóhannes kom úr þeirri för, hitti hann
dr. Niels Nielsen frá Kmhöfn, sem hafði tekið
sig upp til að skoða Grímsvatnagosið. Hann
þurfti mjög á leiðsögumanni að halda, og réðst
J. Á. þegar til ferðar með honum. Sumarið
eftir fór J. Á. tvær ferðir til Grímsvatna, fyrst
með dr. Trausta Einarssyni, og lögðu þeir leið
sína upp eftir Skeiðarárjökli. I þeirri ferð gerði
Trausti ágætan uppdrátt af Grímsvötnum og
22
nágrenni. Síðari ferðina fór J. Á. ásamt Kr. Ó.
Skagfjörð og Tryggva Magnússyni. Þeir lögðu
upp frá Hoffelli, gengu til Kverkfjalla og þaðan
um Grímsvötn suður í Fljótshverfi.
Athuganir sínar á Grímsvatnagosinu og Skeið-
arárhlaupi birti J. Á. í sérstöku riti: On the
Last Eruptions in Vatnajökull. Soc. Sci. Is-
landica 18.
Sumarið 1945 hljóp Skeiðará. Þá um haustið
lagði J. Á. enn upp til Grímsvatna til að at-
huga verksummerki. Hefur hann ritað skemmti-
lega og fróðlega frásögn af þeirri ferð í næst-
síðasta hefti Jökuls (1959), og vísast til liennar.
Jóhannes Áskelsson var þvi merkur brautryðj-
andi í rannsóknum á Vatnajökli. Nokkur ör-
nefni þar eru frá honum runnin, t. d. Þórðar-
hyrna (til minningar um Þórð Vídalín skóla-
meistara), Geirvörtur, Háabunga, og í raun og
veru staðsettu þeir Guðmundur frá Miðdal
Grímsvatna-nafnið þar, sem það átti heima, því
að áður hafði það jafnvel verið sett við Græna-
lón, og Svíarnir, sem komu til Grímsvatna 1918,
vildu kalla staðinn Svíagíg.
Jóhannes var kvæntur Dagmar Eyvindsdótt-
ur Árnasonar, og lifir hún mann sinn ásamt
stálpuðum syni, Erni að nafni. J. Ey.