Jökull - 01.12.1968, Blaðsíða 50

og er skerspennan við botninn þar ákvarðandi.
F.£ halli yíirborðsins og botnsins er lítill, er
skerspennan (T) við botninn aðeins háð þykkt
(h) og rúmþyngd (y) jökulsins og halla yfir-
borðsins (a), (sjá viðauka):
T = y • h • tg a.
í kyrrstæðum jökli fer þá skerspennan við
botninn vaxandi með tímanum, a. m. k. á
ákomusvæðinu, og kemur þá fyrr eða síðar að
því, að jafnvægið raskast og gangur verður í
jöklinum. Athuganir á Síðujökli 1962—1964
('Thorarinsson 1964) sýna einmitt, að hreyfing-
in byrjar á ákomusvæðinu, þar sem h • tg a er
vafalaust stærst.
Ekki er víst, að þetta sé alveg svona einfalt
í raunveruleikanum, t. d. er hugsanlegt, að
jökullinn sé ekki allur kyrrstæður að staðaldri,
en skýringin getur samt staðizt i megindrátt-
um.
í efri enda Nýjafellslínunnar var halli yfir-
borðsins 1967 um 0,021 (eða sjá Mynd 13.
1946 var hallinn á þessurn stað um 0,015 (eða
51,5'). Á tímabilinu 1946—67 var þykktaraukn-
ingin þarna 45—50 m. Botninn við enda lín-
unnar er 750—760 m y. s. samkvæmt mæling-
um Svens Þ. Sigurðssonar 1967. Ef gert er ráð
fyrir, að stefna Nýjafellslínunnar sé eins og
skriðstefna jökulsins og að rúmþyngdin sé til
jafnaðar 880 kp/m?>, fæst skerspennan:
1946: T -- 0,59 kp/cm2
1967: T = 0,91 kp/cml
Þessar tölur ættu a. m. k. að gefa stærðar-
gráðuna á Jressum stað:
Talið er að skerspennan við botn raunveru-
legra skriðjökla sé frá 0,5 upp i 1,5 kp/cm2
(Nye 1952), þannig að jökullinn er hugsanlega
á mörkum þess að skríða, því að spennan getur
eins vel verið meiri en í Nýjafellslínunni á
stórum svæðum. Þess ber þó að gæta, að e. t. v.
þarf spennan að vera mun hærri en 1,5 kp/cm2
til að koma kyrrstæðum jökli á hreyfingu,
einkum ef neðsti hlutinn skríður ekki af eigin
þunga, en ýtist áfram af þrýstingi ofan frá.
Niðurstöður af þessum athugunum eru í
stuttu máli að eðlilegt ástand Tungnárjökuls
sé kyrrstaða milli framhlaupa á nokkurra ára-
384 JÖKULL 18. ÁR
tuga fresti. Mælingar á leysingu og hopi jökul-
randarinnar gefa þá mjög takmarkaðar upplýs-
ingar um það, hvort jökullinn í heild er að
rýrna eða vaxa.
Vegna framhlaupanna og einnig frá hagnýtu
sjónarmiði er Tungnárjökull þýðingarmikið
rannsóknarefni. En árangur verður lítill nema
rannsóknir verði umfangsmiklar: veðurathug-
anir í Jökulheimum árið um kring; reglubundn-
ar mælingar á ákomu, leysingu og afrennsli;
kortlagning yfirborðsins á nokkurra ára fresti
og kortlagning botnsins, svo að eitthvað sé
nefnt.
Mælingarnar við Nýjafell voru gerðar að
frumkvæði Steingríms Pálssonar, en Jöklarann-
sóknafélagið stóð fvrir mælingunum milli Páls-
fjalls og Kerlinga. Orkustofnunin hefur kostað
ýmsan útbúnað til mælinganna og veitt styrk
til úrvinnslu þeirra. Mest er þó unnið af sjálf-
boðaliðum, og hafa margir lagt þar hönd á
plóginn.
VIDAUKI
Eins og fram kemur hér að framan er
Tungnárjökull sennilega lengst af kyrrstæður.
Rétt er þó að athuga nánar skilyrði fyrir jafn-
vægi jökulsins. Skrið jökla verður bezt skýrt
með því, að jökulísinn sé plastískur (Nye 1952).
Ef skerspennan fer yfir ákveðið mark, flvtur
eða brotnar ísinn. Spennurnar eru stærstar við
botninn, og verða hér leiddar út jöfnur fyrir
skerspennuna við botninn með ákveðnum for-
sendum.
Jafnvægisjöfnur á diffurformi fyrir „óendan-
lega“ breiðan jökul eru
3öi + ^ = 0, (1)
3x dy
day , ðTxy ~r — - — y = 0, (2)
dy 3x
þar sem ox og oy eru normalspennur lárétt og
lóðrétt (pósitífar sem tog),
Txy: skerspennan lárétt og lóðrétt,
y: rúmþyngd íssins (y = pg þar sem q er eðlis-
þyngdin og g þyngdarhröðunin).