Jökull


Jökull - 01.12.1973, Blaðsíða 20

Jökull - 01.12.1973, Blaðsíða 20
Rannsókn á framhíaupi jökla Það er vel þekkt staðreynd, að sumir jöklar hlaupa skyndilega fram. Sú hreyfing er talin í eðli sínu gerólík venjulegu skriði og gangi jökla. Enn hefur engin skýring fundizt á framhlaup- um, og mikið hefur vantað á, að mælingar á jöklum, sem hlaupa, hafi verið nægilega skipu- legar. A komandi árum verður því Jöklarann- sóknafélagið að sinna þessu verkefni meir en verið hefur. Hér mun því verkefnið kynnt nokkuð. Af frásögnum, sem til eru um framhlaup, má draga fram eftirfarandi atburðarás, sem er þeim sameiginleg. f nokkra áratugi er jökultungan nær hreyfingarlaus, en ákomusvæði jökuls rís, og langsnið upp hann verður stöðugt brattara. Fyrstu merki framhlaups eru sprungur þar, sem halli yfirborðs er mestur. Þær myndast á fáein- um dögum, oft með miklum brestum, og geta orðið allt að 100 m djúpar. Samtímis vex aur- burður og rennsli jökulárinnar. Sprungusvæðið breiðist upp jökul, en skríður síðan niður að isstíflunni við jökultunguna og hleypir henni fram. Skriðhraði hins sprungna yfirborðslags nær hámarki nokkrum vikum eftir að hlaup hefst. Framhlaup stendur venjulega í nokkra mánuði, stundum 1 til 2 ár. Jökulsporðurinn hefur þá færzt fram allt að 10 km, og risið, sem nemur ísmagni, er fallið hefur niður á efri hluta hlaupsvæðis. Af þessari lýsingu er ljóst, að milli hlaupa vex mótstaða gegn rennsli hlaupjökuls og hraði hans minnkar og verður of lítill til þess að við- halda jöfnu ísstreymi. ísmassi hleðst upp ofan við stíflu, eö þegar mótstaðan nær vissu marki, virðist viðstaðan við botn jökulsins minnka skyndilega. Jökullinn fer úr jafnvægi og rennsl- ishraði hans vex hratt. Langsnið upp hlaup- jökul getur ekki haldizt stöðugt til langframa. Ástæður fyrir þessari breytingu á núningsmót- stöðu við botn sumra jökla eru ókunnar. Sú til- gáta hefur komið fram, að hækkun hitastigs við botn gaddjökla upp að frostmarki geti aukið rennsli jökuls, svo að hann hlaupi. Ennfremur, að vatnslag geti lyft þíðjökli yfir ójöfnur á botni og aukið rennsli hans. Hvorug tilgátan er þó talin geta skýrt, hvað kemur hlaupum af 18 JÖKULL 23. ÁR stað, valdið hinum mikla skriðhraða og geti haldið honum við, þótt þykkt jökuls og halli yfirborðs minnki. Aukin þekking á vatnsrennsli, ísgerð og hitastigi við botn hlaupjökla virðist því vera skilyrði fyrir lausn þessarar gátu jökla- fræðinnar. Við rannsóknir á framhlaupum gæti Jökla- rannsóknafélagið unnið gagnlegt starf að mæl- ingum á framvindu hlaupa, sem enn hefur ein- ungis reynzt unnt að lýsa i almennum orðum. Hér munu því kynnt drög að áætlun um æski- legar rannsóknir á Tungnaárjökli fyrir hugsan- legt hlaup, meðan á því stendur og eftir það. Fyrir hlaup þarf að fá mynd af stöðu og lögun jökuls, afkomu, hreyfingu, hitaástandi og vatns- rennsli. Gera þarf kort af yfirborði jökuls með hjálp loftmynda og gervitunglamynda. Með end- urteknum mælingum á milli stika á langsniði upp jökul má fylgjast með afkomu, streitu og yfirborðshraða og fylgjast þarf með breytingum á sprungumynstri. Kanna þarf botn jökulsins með jarðsveiflumælingum eða þyngdarmæling- um og borunum. Með borun fæst vitneskja um Isgerð við botn og breytingar á efnasamsetningu með dýpi í borkjarna úr jökli gætu e. t. v. skýrt, hver röskun ísmassans er við hlaup. í borholu má einnig fylgjast með rennslishraða jökuls við botn, hraða formbreytingar íss með dýpi og breytingum á hitaástandi og vatnsþrýstingi við botn. Loks má nefna könnun á hrjúfleik lands, sem er nýlega komið undan jökli (fyrrverandi jökulbotni). Meðan hlaup varir, þarf að fá sem bezta mynd af hreyfingu jökulsins og vatnsrennsli frá hon- um. Æskilegt væri að teikna með mánaðar milli- bili kort af jöklinum með hjálp loftmynda, gervitunglamynda og skámynda úr flugvélum. Með því má fylgjast með massaflutningi niður jökul, breytingum á sprungumynstri, kanna hvort sprungulagið skríður sem ein blokk eða hreyfing þess er breytileg frá einum stað til annars; eins gæti sést, hvort lóðrétt blöndun á sér stað, er ísinn skríður fram. Við jökultung- una má athuga á ýmsan hátt, hvernig jökullinn skríður fram, kanna ísgerð hans og frárennsli. Helgi Björnsson.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.