Jökull - 01.12.1974, Side 41

Mismunur á vatnsbúskap Grímsvatnasvæðisins
og vatnsmagns í hlaupum er skýrður sem leki
úr vötnunum milli hlaupa.
Aurburður er áætlaður út frá upphrærðu
magni í sýnum og magni aurs í ísmolum úr
jöklinum, sem berast með hlaupvatninu. Niður-
staðan er eftirfarandi:
Millj. Ivornastærð
tonna mm
leir 0,5 <0.002
méla 5,0 0.002-0.02
mór 14,0 0.02-0.2
sandur 8,0 0.2-2
möl 2,0 <2
Samtals 29,5
Yfir flóðfarveginn lagðist lag af svörtum sandi
og mó (Mynd 7), venjulega um 10 cm þykkt.
Auk þess er áætlað, að 45 milljónir rúmmetra
af efni hafi verið í botnskriði, sem að meðaltali
hefur færst til um 3 km niður eftir. Megnið
af aurburðinum hefur sest á sandinn eða um
20 milljónir tonna. Þessi aurburður hefur
hækkað flóðfarveginn um 4 cm. Aurburður,
sem kemst til sjávar, sest á strandhallann og
myndar þar 4 cm þykkt lag og færir ströndina
út um 2 m.
Sú kenning, sem hér á landi hefur verið talin
gilda sem skýring á jökulhlaupum, er flotkenn-
ingin, þ. e. að jökulhlaup verði þegar vatnsdýpi
í jökulstífluðu lóni nær 9/10 af þykkt jökul-
stíflu. Aðrar kenningar eru raktar, svo sem
kenning Liestöls um, að jökulhlaup séu best
skýrð sem bráðnun á göngum í ísinn vegna
varmainnhalds vatnsins og varmamyndunar við
núningsviðnám vatnsins í göngum. Þessi kenn-
ing skýrir ágætlega gang jökulhlaupa en ekki
hvernig þau byrja. Glen hefur borið fram kenn-
ingu um að holur í jökli leitist við að stækka,
þegar vatnsdýpi er orðið 150—200 m. Stafar það
af því að þrýstingur í vatninu er orðinn mun
meiri en lóðréttur þrýstingur í ísnum vegna
rnunar á eðlisjryngd íss og vatns. Flestir, sem
nú skrifa um þessi mál, hallast að því, að jökul-
hlaup verði þegar mikill halli á grunnvatni í
jöklinum bræðir göng frá farveganeti undir
skriðjöklinum upp í jökulstífluðu vötnin en úr
Jíeim lekur stöðugt í gegnum jökulinn. Athug-
anir frá Summit Lake í Bresku Columbíu benda
til þessarar skýringar.
Grímsvatnahlaup tel ég vera samsett af ýms-
um þáttum. Þar er nógu cljúpt til þess að fyrsta
opnun milli vatns og farvega geti orðið eins
og Glen hefur útskýrt. Einnig kemur til bræðsla
vegna varmainnihalds jarðhitavatnsins og halla
grunnvatns í jöklinum. Eftir að hlaupið er byrj-
að hegðar það sér í fullu samræmi við kenningu
Liestöls. Hækkun Skeiðarárjökuls fyrir hlaup
er útskýrð sem framgangsbylgja í jöklinum og
þurrðir, sem stundum verða í Skeiðará fyrir
hlaup, sem afskurður farvega undir jöklinum
við framgang hans annaðhvort við ójöfnur á
botninum eða við skriðfleti í jöklinum.
JÖKULL 24. ÁR 39