Jökull - 01.12.1974, Blaðsíða 67

Skriðuannáll 1958-1970
ÓLAFUR JÓNSSON,
AKUREYRI
GREINARGERÐ
Annáll sá um skriðuföll á tímabilinu 1958—
1970, sem hér er settur upp, er eiginlega fram-
hald af snjóflóðaannálnum í 21. árg. Jökuls,
eða öllu heldur hliðstæða hans, og er, eins og
snjóflóðaannállinn, tilraun til að halda þræð-
inum óslitnum frá því rit mitt, Skriðuföll og
snjóflóð, kom út, en þar er hann af eðlilegum
ástæðum aðeins rakinn til ársins 1957.
Segja má, að skriðuföllin falli miður inn í
þann ramma, sem Jökull hefur markað sér, en
snjóflóðin, en þó er hér um nátengd fyrirbæri
að ræða, sem stjórnast að verulegu leyti af sömu
gerendum, þótt við mismunandi aðstæður sé,
gerast á svipuðum slóðum og valda verulegu
cg áþekku tjóni, en með nokkuð mismunandi
hætti. Það, sem skilur á milli, orsakast meira af
árstíðabundnum ástandsmun efnisins en að um
verulegan eðlismun sé að ræða.
Þessi skriðufallaannáll er að sjálfsögðu unn-
inn á sama hátt og við sömu aðstæður og snjó-
flóðaannállinn og því háður sömu takmörkun-
um. Vafalaust skortir nokkuð á, að hann sé
tæmandi, og veldur því bæði, að atburðir þessir
komast ekki ætíð á blað og að mér kann að
hafa sézt yfir heimildir. Þó ætla ég, að allt hið
markverðasta sé til tínt.
Mikið skortir á, að skriðuföllunum séu gerð
þau sk.il, sem æskilegt væri, en þess er enginn
kostur, ef aðeins er við meira og minna tæt-
ingslegan fréttaflutning blaða og annarra fjöl-
miðla að styðjast. Allt annað væri, ef athugun á
staðnum gæti farið fram fljótlega eftir að skriðu-
föllin verða. Kæmi þá til greina að lýsa aðstæð-
um og aðdraganda, efnisgerð hlaupanna, efnis-
magni, útbreiðslu og mörgu fleiru, er orðið gæti
til fróðleiks og þekkingarauka á þeim.
Tíðni skriðufalla er hér mjög mikil. Tíðust
munu þau vera vor og haust, en geta annars
orðið á öllum tímum árs. Venjulega gerast þau
í sambandi við stór úrfelli, öra leysingu eða
hvoru tveggja. Skriðuföll eru því oftast mjög
blönduð vatni og þar sem þau auk þess fylgja
oft giljurn og vatnsfarvegum, getur stundum
orkað tvímælis, hvort má sín rneira skriðan eða
vatnið. Elitt er svo staðreynd, að máttur vatns-
ins til rofa og áruðnings vex stórum með fram-
burðinum.
Tjón af völdum skriðufalla er hér verulegt.
Fyrst má nefna landspjöllin, sem oft verða
mikil. Svo eru skemmdir á vegum mjög tíðar
og truflanir á samgöngum af þeim sökum. Lín-
ur, lagnir og girðingar verða líka oft hart úti
og tjón á byggingum verða ósjaldan. Manntjón
og tjón á lifandi peningi er hins vegar tiltölu-
lega sjaldgæft af völdum Jreirra. Þessu veldur
Jrað, að skriðurnar falla sjaldan hratt, saman-
borið við snjóflóðin. Vissar tegundir skriðufalla
geta þó farið geysihratt.
Engum getur dulizt, að skriðufallahættan er
atriði, sem taka verður verulegt tillit til við
mannvirkjagerð hér á landi. Það er Jrví fylli-
lega tímabært að fylgjast nákvæmlega með þess-
um fyrirbærum, háttalagi þeirra og tíðni á ein-
stökum svæðum og verjast áföllum af Jreirra
völdum, eftir því sem unnt reynist.
Annálar 1400—1800 V, bls. 154
1773 (Espihólsannáll);
„Síðan gerði stórrigningar um haustið, hvar
af margir höfðu skaða á húsum og heyjum. Sum-
staðar féllu skriður á land og fordjörfuðu jarðir
bæði í Húnavatns- og Vaðlasýslum."
Annálar 1400-1800 V, bls. 412
Vatnsfjarðarannáll yngsti 1784:
1 sömu sýslu (ísafjarðarsýslu) gjörði svo
rnikið hríðarúrfelli nóttina milli 1. og 2. júnii,
að víða hlupu skriður úr fjöllum til stórra
skemmda. Á Kálfeyri, verstöð í Önundarfirði,
hljóp þá ein skriða úr bökkum ofan yfir eina
verbúð. Þar fórust 2 menn giftir og 1 ógiftur.
Sá fjórði komst lífs út um þakið.
JÖKULL 24. ÁR 63