Jökull - 01.12.1974, Page 63

Matuyama-segultímabilsins fyrir um 2,4 milljón-
um ára, eftir að dyngjuhraun og móberg höfðu
lagst yfir eldfjallið að miklu leyti. I þessari
hrinu runnu bæði andesít- og líparíthraun og
auk þess lítilfjörlegt ignímbrítlag, sem sést best
í Giljatungum vestan við Reyðarfell. Þar eru
reyndar upptökin og situr líparítið í Reyðar-
felli sem bergstandur í gosrásinni. Annarri og
þriðju goshrinunni fylgdi mikið innskotsberg
og markar útbreiðsla þess miðsvæði eldstöðvar-
innar. I fyrra tilfellinu var um að ræða fremur
óreglulega basaltganga, sem auðvelt er að skoða
í Selgili eða Bæjargili ofan við Húsafell, en í
því síðara einkum líparítganga og -bergstanda,
sem mest ber á vestast í Húsafellsfjallinu, og
sjást t. d. við Hraunfossa og í Deildargili. Sam-
fara innskotunum er mikil ummyndun, sem
sýnir, að háhitasvæði hefur verið virkt í eldstöð-
inni um það leyti sem líparítgoshrinurnar gengu
yfir.
Fyrsta jökulbergsins verður vart neðst í berg-
lögum frá Mammút-segulskeiði, sem byrjaði fyrir
3,1 og lauk fyrir 3,0 milljónum ára. Fram af
þessu jökulbergi fellur Giljafoss í Reykjadalsá.
Ofar í staflanum finnast alls 7 jökulbergslög,
sem koma með nokkurn veginn jöfnu millibili,
það efsta um það bil er gosvirkni í eldstöðinni
lauk. Lætur nærri að jökulskeið hafi komið
einu sinni á hverjum 100,000 árum frá því
ísöld hófst fyrir 3,1 milljón ára. Fimm af
þessum jökulbergslögum eru tengd móbergs-
myndunum, sem sumar eru æði fyrirferðarmikl-
ar, t. d. móbergið neðst í Bæjargili, Selgili og
vestast í Tungu (alls staðar grænt af ummynd-
un), en það er allt frá sama tíma. Sama máli
gegnir um móbergið í Hrossatungum, sem er
nokkru yngra. Upplileðsluhraði jarðlagasyrp-
unnar allt Gauss-segultímabilið, sem spannar
890.000 ár, hefur verið að meðaltali rétt rúmir
100 m á hverjum 100.000 árum, sem svarar til
að eitt hraun, 8 m þykkt, hafi runnið á 7500 ára
fresti. Þar sem mörg jökulbergslaganna sýna
tengsl við einungis óverulegar og stundum eng-
ar móbergsmyndanir, þ. e. samtíma gos í jökli,
er líklegt, að þau hafi varað fremur stutt, varla
lengur en 10.000 ár eða svo. Mislægt á jarðlög-
um Húsafells-eldstöðvarinnar hvílir 200—300 m
þykk syrpa af móbergi og hraunum, sem reynd-
ist samkvæmt aldursgreiningunum vera frá Gils-
ár-segulskeiði (1,79—1,01 milljón ára). Dalarofið
virðist samkvæmt því hafa gerst á síðustu ár-
milljóninni.
Breskir unglingaleiðangrar kanna jökla á Tröllaskaga
Um allmörg undanfarin ár hefur breskur fé-
lagsskapur, Young Explorers Trust, skipulagt
leiðangra unglinga með útivistar- og könnunar-
áhuga til norðlægra landsvæða, svo sem Sval-
barða, Norður-Noregs, Grænlands og Islands.
Hérlendis hafa verkefni þessara leiðangra aðal-
lega verið mælingar á jöklum og nærsvæðum
þeirra.
Yfirumsjón með leiðöngrunum hingað hefur
E. A. (“Tony”) Escritt. Hann hefur stjórnað
mælingum unglingaleiðangra (Brathay Explora-
tion Group) á jöklum í Austur-Skaftafellssýslu
og birt grein um Falljökul og kort af þeim jökli
í 22. árg. Jökuls. Árið 1972 var ákveðið, að
frumkvæði hans og 1 samráði við Islenska framá-
menn í jöklarannsóknum, að beina breskum
unglingaleiðöngrum, uni nokkur næstu ár a. m.
k., á svæðið milli Eyjafjarðar og Skagafjarðar.
Á þessu hálendasta blágrýtissvæði landsins, sem
Helgi Pjeturss nefndi Tröllaskaga, er fjöldi
skálarjökla og lítilla daljökla. Hafa margir
þeirra aldrei verið kannaðir og aðeins einn
þeirra, Gljúfurárjökull, hefur verið ítarlega
rannsakaður. Þótti því ástæða til að beina ungl-
ingaleiðöngrunum þangað. Enda Jrótt Jretta
séu fyrst og fremst æfingaleiðangrar til að venja
unglingana við útivist og ekki megi vænta
mikils af rannsóknum Jteirra, geta þeir þó
gert ýmsar þær athuganir og mælingar, sem að
gagni mega koma í framkvæmd Jress verkefnis,
sem hér er nú orðið mjög aðkallandi, að setja
saman jöklaatlas í stíl við Jrá, sem gerðir hafa
verið í Skandinavíu og víðar.
S.Þ.
JÖKULL 24. ÁR 59