Iðjuþjálfinn - 01.06.2000, Qupperneq 10

Sigrún Garðarsdóttir
Tengsl milli færni
viö athafnir daglegs lífs (ADL)
og taugaatferlis hjá sjúklingum sem
fengið hafa heilablóðfall.
• Inngangur: Taugaatferli (neurobehavior)
höfðar til ferlis sem nær frá upptöku skyn-
boða til úrvinnslu í heila og atferlissvörunar
sem af slíkri úrvinnslu hlýst. Mismunandi
hæfniþættir sem snerta úrvinnslu skyn-
boða og atferli eru undirstaða daglegra at-
hafna. Heilablóöfall getur haft í för með sér
röskun á taugaatferli. Slík röskun getur
valdiö skeröingu á þessum hæfniþáttum og
er þá yfirleitt talaö um einkenni. Þau ein-
kenni sem orsakast af röskun á taugaat-
ferli geta valdið skertri færni við athafnir
daglegs lífs. Tilgangur rannsóknarinnar var
tvenns konar. Annars vegar að kanna eðli
tengsla á milli færni við athafnir daglegs
lífs og taugaatferlis og hins vegar að at-
huga hvort munur væri á færni einstaklinga
sem höföu fengið heilablóöfall í hægra og
vinstra heilahveli. Skilningur á þessum
tengslum auðveldar iðjuþjálfum að setja
fram markvissa þjálfunaráætlun.
• Efniviður: Þátttakendur í rannsókninni voru
42 einstaklingar sem höfðu fengið heila-
blóðfall og lagst inn á Endurhæfingar- og
taugalækningadeild Sjúkrahúss Reykjavík-
ur (SHR) og Endurhæfingardeild Landspít-
ala (LSP) á tímabilinu janúar 1997 til janú-
ar 1998.
Þar af voru 18 (42.9%) konur og
24 (51.1%) karlmenn.
Meðalaldur var 70.64 ár.
• Aðferðir: Mælitækiö The „Árnadóttir OT-
ADL Neurobehavioral Evaluation" (A-ONE)
var notaö til að safna upplýsingum um
færni einstaklinganna við þætti er lúta að
ADL og einkennum sem draga úr færni.
Einungis tveir kvarðar voru notaðir úr mat-
inu. Viö tölfræöilega útreikninga var notað-
ur Spearman Rank Order fylgnistuöull,
Mann-Whitney U próf og Chi-Square próf.
Marktækni var náð ef p < .05.
• Niðurstöður: Niðurstöður gáfu til kynna
marktæk tengsl á milli skertrar færni alls
hópsins (n=42), hægri heilahvelshópsins
(n=19), vinstri heilahvelshópsins (n=23)
og röskunar á taugaatferli. Einnig fannst
bæöi marktækur munur á ákveönum atrið-
um ADL og tegund einkenna milli hópanna.
• Umræða: Niðurstöður bentu til mismunandi
einkenna hjá einstaklingum meö skaða í
hægra og vinstra heilahveli sem samræm-
ast kenningum um sérhæfingu heila-
hvelanna. Skert færni kom fram á flestum
ADL atriðunum í báðum hópunum sem
bendir til þess að einstaklingur þurfi á
starfsemi beggja heilahvela aö halda við
athafnir daglegs lífs.
Heilablóðfall stafar af blóðrásarþurrð
vegna æðastíflu í heilaæðum eða af
blæðingu í heila. Það er þriðja algeng-
asta dánarorsökin meðal iðnvæddra þjóða og
veldur um 10-12% allra dauðsfalla. Hlutfall
þeirra sem lifa eftir heilablóðfall fer vaxandi,
meðal annars vegna bættrar heilbrigðisþjónustu
og breyttra lífshátta. Af þeim sem eru á lífi ári
eftir heilablóðfall, má reikna með að um 80% séu
heima en 20% á hjúkrunarheimilum.Um fjórð-
ungur þeirra sem heima eru þurfa einhverja að-
stoð við daglegar athafnir (Einar Valdimarsson,
1994; National Stroke Association, 1991; U.S.
Department of Health and Human Services,
1995; Trombly, 1995a). Framkvæmd daglegra at-
hafna krefst óskertrar heilastarfsemi. Heilablóð-
fall getur haft í för með sér röskun á taugaatferli
(neurobehavior) og getur slíkt valdið skertri
fæmi við athafnir daglegs lífs (ADL). Skerðing á
heilastarfsemi vegna heilablóðfalls getur orsakað
röskun á sérstökum hæfniþáttum sem eru nauð-
synlegir við framkvæmd ADL (Guðrún Arna-
dóttir, 1990, 1998). Algengt er að tala um slíka
röskun á hæfniþáttum sem taugaeinkenni.
10 IÐJUÞJÁLFINN 1/2000