Tölvumál - 01.01.2007, Blaðsíða 43

T Ö LV U M Á L | 4 3
eiga að verða eina eða helsta þjónustuform margra stofnana og ná til allra
þurfa þeir að vera einfaldir. Í mörgum tilfellum gæti þurft að einfalda lög og
reglugerðir til að gera þá að almenningseign. Í könnunum mínum kemur fram
að menntunarstig almennings breytir nokkru um aðgengi hans að Netinu
en þegar notkun opinberra vefja eru skoðuð er munur eftir menntun þó
hlutfallslega töluvert meiri. Hærra menntunarstigi fylgir aukið aðgengi. Ef
vefi r hins opinbera eru einkum fyrir hámenntað fólk verður hið opinbera að
halda áfram með eldra afgreiðsluform þar sem svo hagar til og á þá ósótt
hagkvæmniáhrif af vefþjónustu sinni.”
Netsamskipti og vefurinn
Haukur telur að samskipti milli almennings og hins opinbera hafi breyst mikið
með vefnum og segir að þau séu jafnan greind í form, innihald og móttöku.
Samskiptaformin á Netinu eru mörg en taka má til einföldunar ákveðið
dæmi um fjögur form vefsamskipta: samskipti vegna vöru og þjónustu sem
vefurinn býður, samskipti vegna leiðbeininga á vefnum og annars aukaefnis
vefja, samskipti vegna fyrirspurna og leitun að aðstoð til netfanga sem gefi n
eru upp á vef og í síðasta lagi bein þátttaka vefnotenda í málefnaferlum
og á það einkum við opinber og stjórnmálaleg mál sem eru til umræðu
og ákvarðanatöku. ,,Innihald samskiptanna breytist í takt við formið og
móttakan einnig, hún þrengist eftir því sem lengra er gengið samkvæmt þeirri
upptalningu sem hér er, vefþjónustan á erindi við alla, en þátttökusamskiptin
oft við þröngan hóp. Vaxandi tilhneiging er hjá viðskiptafyrirtækjum að sleppa
þróaðri samskiptaformunum, bæði birtingu netfanga og allri tjáningu notenda,
væntanlega vegna kostnaðar. Þannig má sjá vefi lággjaldafl ugfélaga án
allra netfanga og án símanúmera, nema gjaldskyldra númera fyrir þá
netnotendur sem ekki skilja vefi nn eða eiga erindi út fyrir þjónustusvið.
Hið opinbera getur væntanlega ekki úthýst símaþjónustu til útlanda nema í
undantekningartilvikum.”
Rafræn þátttaka
Þátttaka og virkni almennings í opinberum málum er mikið í umræðunni. Tæp
40% svarenda í rannsóknum Hauks telja að hið opinbera eigi við sig samráð
og samvinnu, hins vegar eru aðeins 4.4% þeirra virkir í stjórnmálum.
,,Rafræn þátttaka í opinberum málum er erfi tt mál og því sniðgengið af
mörgum stofnunum. Það form af samskiptum opinberra aðila, þróaðasta
form þeirra, vinnur gegn áhrifum helstu formeinkenna vefsins. Þannig
dregur samráð við almenning úr málshraða og úr gagnsæi stjórnsýslu, ógnar
gæðum og öryggi mála, dregur úr einfaldleika, en hefur þó neikvæðust áhrif á
hagkvæmni og skilvirkni. Stjórnvöld sem leita ráða hjá almenningi um málefni
sín geta orðið að auka við mannskap ef þau ætla að halda málshraða innan
bærilegra marka, en líklegast er að ef opnað er upp á gátt fyrir þátttöku og
virkni almennings fari hraðinn og kostnaðurinn verulega úr böndum. Rétt
Mæling á netnotkun og tölvuaðgengi Mælingaraðferð Netnotkun / aðgengi (hlutfall)
Mæling Sameinuðu Þjóðanna í
ársskýrslu þeirra 2005 Óþekkt 67.5%
Netnotkun Almenningur svarar spurningu um notkun Netsins og er miðað við að svarandi noti tölvu einu sinni á dag eða oftar. 76.3%
Netnotkun eftir notkunarfl okkum Almenningur svarar spurningum um netnotkun sína. Meðtaldir eru allir sem sögðust nota tölvu frekar mikið, mikið og mjög mikið til einhverra tilgreindra, oftast margra, nota.. 87.1%
Tölva í vinnu Hverjir meðal almennings hafa aðgang að tölvu í vinnunni. 74.1%
Tölva heima Hverjir meðal almennings hafa aðgang að tölvu á heimili sínu. 90.6%
Tölva heima og/eða í vinnu Hverjir meðal almennings hafa aðgang að tölvu á heimili sínu og/eða í vinnu. 96%
Tafl a 1: Netnotkun og tölvuaðgengi á árinu 2005
Heimild: Haukur Arnþórsson
er að minna á í þessu samhengi að fulltrúalýðræðið er til komið vegna
praktískra ástæðna,” segir Haukur.

Eykur opinber þjónusta á Netinu valdefl i?
Eitt af þeim hugtökum sem Haukur vinnur með í rannsóknum sínum er
valdefl i (e. “Empowerment”) en það vísar til samfélagsbreytinga sem gefur
fólki sjálfstyrkingu og sterkari samfélagslegri stöðu. ,,Mínar rannsóknir sem
ná til fólks á aldrinum 20-70 ára benda til þess að opinberir vefi r styrki stöðu
almennings. Fyrirfram hefði mátt búast við að aðeins þeir sem nota Netið
umtalsvert teldu stöðu sína hafa batnað. En ávinningur Netsins virðist ná
til þeirra sem nota það sjaldan eða aldrei. Álykta má að fólk sem viti af
lögum, reglum og öðru opinberu efni sem varðar það upplifi sterkari stöðu
í samfélaginu. Þeir sem nýta Netið í sínu starfi telja þó miklu fremur en aðrir
að staða þeirra hafi styrkst. Þeir hafa valdefl st meira en aðrir og búa að því
á margan hátt í starfi sínu, til dæmis með breyttu og auknu starfsumfangi og
verulega aukinni starfsánægju.”
Haukur minnir á hina gríðarlegu Internotkun Íslendinga en hann hefur í
rannsóknum sínum greint blæbrigðamun í notkun og aðgengi þeirra að
tækninni. ,,Samkvæmt mínum athugunum hafa nánast allir aðgang að tölvu
sem tengd er Netinu eða 96% þjóðarinnar. Notkun er þó breytileg, 87.1%
fólks á aldrinum 20-70 ára segist nota Netið. Ef litið er til hópsins sem notar
tölvur lítið eða 12.9% svarenda kemur í ljós að 2.8% hans er einsleitur hópur
eða fólk milli 50-70 ára með undir 200 þúsund í mánaðarlaun og með grunn-
eða fagmenntun. Þetta samsvarar 5.600 manns. Hópur sem aðeins notar
Netið mikið til eins verks stendur kannski veikt, en það eru 7.2% svarenda
eða sem samsvarar um 14.000 manns. Þótt tölvunotkun almennings geti
aukist verulega verður að telja að þátttaka í íslenska upplýsingasamfélaginu
sé bæði almenn og mikil.”
Almenningur vill bætta þjónustu
Rannsóknir Hauks benda til þess að íslenskur almenningur vilji betri þjónustu
á vefjum hins opinbera. ,,Almenningur gat komið með eina ábendingu til
opinberra aðila í rannsókn minni og það nýttu sér 222 þátttakendur. Af þeim
nefndu 159 að þjónusta hins opinbera á vefnum þyrfti að batna. Við þær
aðstæður gæti verið tímabært fyrir opinberar stofnanir að koma fram með
enn betri, einfaldari og umfangsmeiri þjónustu á vef en áður.
Ennfremur er rétt að minna á að talið var að vélræn þjónusta opinberra aðila
yrði mjög óvingjarnleg og ómanneskjuleg og skrifaðar voru um það bækur
á síðustu öld. Raunin er önnur. Eigin afgreiðsla borgaranna virðist auka
sjálfstæði þeirra og styrkja stöðu gagnvart hinu opinbera og þegar best lætur
draga úr framandleika opinberra stofnana í huga borgaranna,” segir Haukur
að lokum.
2.tbl-31.arg.indd 14.1.2007, 22:3443