Hagskýrslur um manntöl - 01.01.1913, Page 10

Hagskýrslur um manntöl - 01.01.1913, Page 10
VIII Skúla aðalatriðið, að ullin sje unnin hjer á landinu. Fyrst fólksfjöldi er grund- völlurinn undir velmegun landsins, þá veit biskupinn, að ekki má amast við fólkinu og það verður að liafa stað, þar sem það getur hallað höfði sínu að. Hannes Finnsson gefur verganginum hjer í landinu mesta sökina á manufækkun í hallærum. Hver fjölskilda, sem flosnaði upp var rekin á vergang, og gagnið af henni tapaðist mannfjelaginu. Hann sýn- ir að vergangur og flakk byrjaði í alvöru með Guðmundi biskupi Arasyni sem var kallaður »góði« fyrir það, að hann tók á móti öllum þess háttar lýð, og fór yfir land með liann, og ljet aðra fæða liann. Hann sýnir hvernig kaþólska kirkjan hjelt líkri stefnu áfram. Þar fann hann undirrót mannfjelagsmeinsins, og í Ár- nessýslu og víðar leiddi hann í venju að styrkja heimilin áður en þau flosnuðu upp, og segir það vel gefast. Flakkið var mannfjelagsmeinið, og skoðanir hans voru síðar tekuar upp í sveitalöggjöf landsins. Með byrjun 18. aldar fær Hannes Finns- son fastan grundvöll til að byggja alhug- anir sinar á. Fólkið er talið 1703. Um manndauðann af Stórubólunni rjett á eftir, vita menn ljóst og liann færir rök að því, að talan 18000 hafi verið rjett. 1750 hafa biskuparnir fyrir norðan og sunnan látið presta telja fóJkið, og hann skýrir frá því manntali, og segir það sje áreiðanlegt. 1769 lælur stjórnin telja fólk- ið. 1780 kemur upp fjárkláði fyrir norð- an, og 1783—84 gengu Reykjamóðuharð- indin yfir landið. Af þeim eru til góðar skýrslur, sem Rentukammerið ljet sýslu- menn á landinu safna, og var fjárskað- inn þessi. 1783 1783-84 1784 Af liverju 1000 höfðu voru til mistust lifðu af fallið Nautpeningur 21457 11461 9996 534 Sauðfje 232731 190488 42243 818 Ilestar 36408 28013 8395 770 Af fólki dóu frá veturnóttum 1784 til fardaga 1785 9238 manns fleiri en fædd- ust. Þá vóru það ekki eingöngu fátækir farandinenn og farandkonur, sem fjellu úr harðrjetti eins og oftast var áður, þeg- ar fóik fjell í hallærunum. Heimilismenn, konur og börn dóu úr hungri á bæjun- um, þar sem þeir áttu lieima. Hugsjón Hannesar Finnssonar var þeg- ar hann skrifar ritgjörð sína, að lands- menn næðu aftur að verðu 50,000 manna. Hann hefur góðar vonir um, að skepnunum fjölgi fljótt aftur. Breytingin á verslun- inni, sem varð 1787 þegar einokunin fjell úr gildi, og verslunin við ísland var Ieyfð öllum dönskum þegnum og íslendingum sjálfum, fer fram hjá honum, án þess að hann tali um hana. En Jón Eiríksson sem fyrst gat komið gamla verslunar- frelsinu á, eftir að áfallið 1783 — 84 hafði gjörl það alveg ómögulegt að græða á verslun við landið, leitaði hjartasár dauða síns, þegar hann var orðinn úrkula von- ar um viðreisn Islands þrátt fyrir það, þó þessu mikla fjelagsmeini væri ljett af lýðnum. Hannes biskup sá heldur ekki hugsjónir sínar rætast, hann andaðist 1796, 57 ára gamall, eftir að hafa lagt fram vitsmuni, fínustu mentun og krafta til þess að finna orsakirnar tii mannfjelags- meinsins mikla, fátæktarinnar á íslandi. Skaftáreldana gat enginn mannlegur kraftur bugað, og hungrið eftir þá var ósigrandi með þeirra tíma samgöngum, verslunareinokun og algerðri vöntun á fjárhags-miðdepli í landinu sjálfu. Bisk- upsstólarnir hjeldu uppi sínum smá há- skólanum hvor þó tátæklingarnir fjellu úr hungri. Lengra náðu tekjur þeirra í raun- inni ekki, þó Skálholtsbiskup muni liafa liaft 70,000 kr. árstekjur og Hólabiskup líklegast 30,000 kr. í vorra daga pening- um. Að framfleyta 50,000 manns á korn- mal í eitt ár hefði lilolið að kosta heila miljón króna. Alt varð að hallæri í augum alþýðu þessara tíma. »íslands óhamingju verður alt að vopni«, varð að átrúnaði, og fyrir þá trú lagði margur árar í bát. Alment svartsýni var í hvers
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216
Page 217
Page 218
Page 219
Page 220
Page 221
Page 222
Page 223
Page 224

x

Hagskýrslur um manntöl

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Hagskýrslur um manntöl
https://timarit.is/publication/1171

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.