Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.09.2015, Blaðsíða 44

Sakamál
44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.9. 2015
A
ðfaranótt 18. september 1944
var brotist inn í vinnustofu og
skrautgripasölubúð Franchs
Michelsens úrsmíðameistara á
Vesturgötu 21A í Reykjavík
og stolið þaðan allmiklu. Innbrotsþjófurinn
braust inn um dyr í mjóu porti bak við
húsið, að því er fram kemur í lögreglu-
skýrslu, sem Sunnudagsblað Morgunblaðs-
ins hefur undir höndum, og hafði talsvert
fyrir því. Skápar í versluninni höfðu verið
opnaðir og saknaði úrsmiðurinn margra
úra, hringa og annarra gripa þaðan, auk
þess sem úr sem voru til viðgerðar í vinnu-
stofunni voru horfin. Þá hafði þjófurinn á
brott með sér lítilsháttar af peningum sem
voru í ólæstri skúffu. Lögregla spurðist fyr-
ir í næstu húsum en enginn hafði orðið var
við þjófinn.
Franch Michelsen lagði strax fram lista
yfir þá muni sem hann saknaði og voru
þeir metnir á ríflega 23 þúsund krónur sem
voru miklir fjármunir á þeim tíma.
Grunsemdir föður
komu lögreglu á sporið
Lögregla komst ekki á sporið fyrr en níu
mánuðum seinna en 22. júní 1945 hitti Sig-
urður Magnússon löggæslumaður mann sem
tjáði honum að fimmtán ára gamall sonur
sinn hefði skömmu áður skipt á lindarpenna
og armbandsúri við breskan sjóliða. Fyrir
milligöngu sonarins keypti maðurinn gull-
veski fyrir vindlinga, auk þess sem pilt-
urinn fékk hjá sjóliða þessum tvö karl-
armbandsúr og eitt kvenarmbandsúr úr
gulli, silfurvindlingaveski og hring. Þótti
föðurnum þetta grunsamlegt og hafði fyrir
vikið samband við lögreglu. Lögregla tók
munina í sína vörslu og voru Sigurður og
Sveinn Sæmundsson yfirlögregluþjónn, sem
gerði upphaflegu skýrsluna um innbrotið
hjá Michelsen, sammála um að allir væru
þeir þaðan.
Daginn eftir mætti sonur mannsins, sem
við skulum kalla Gylfa, á lögreglustöðina og
gaf skýrslu. Kvaðst hann hafa hitt breska
sjóliðann nokkru fyrr, líklega 5. júní, á
Kalkofnsvegi og þeir tekið tal saman. Gylfi
var með penna sem stóð upp úr brjóstvas-
anum og veitti sjóliðinn honum athygli. Úr
varð að þeir skiptu á pennanum og arm-
bandsúri sem sjóliðinn var með. Sjóliðinn
ásældist líka blýant í sama stíl, sem Gylfi
átti, en þar sem hann var ekki með blýant-
inn á sér ákváðu þeir að hittast aftur dag-
inn eftir. Faðir Gylfa lét athuga úrið í
skartgripaverslun í Reykjavík og fékk þær
upplýsingar að afar hagstætt væri að skipta
á því og pennanum.
Bað ekki um tryggingu
Þegar Gylfi hitti sjóliðann til að afhenda
honum blýantinn var honum boðið að kaupa
sígarettuveski úr gulli. Sem hann gerði eft-
ir að hafa látið athuga veskið. Enn mæltu
Gylfi og sjóliðinn sér mót og þá fékk Gylfi
hjá honum muni þá er faðir hans skilaði til
lögreglu. Gylfi fékk munina gegn engri
tryggingu til að láta meta þá en átti að
hitta sjóliðann á sama stað annað hvort 18.
eða 19. júní til að greiða fyrir þá en sjólið-
inn þurfti víst að bregða sér upp í Hval-
fjörð.
Í hvorugt skiptið lét sjóliðinn sjá sig og
kvaðst Gylfi ekki hafa séð hann síðan. „Sjó-
liði þessi sem ég skipti við var meðal mað-
ur á hæð. Hann var svarthærður. Hann
mun hafa verið um þrítugt. Hann var í öll
þau skipti sem ég hitti hann í dökkbláum
frakka og með sjóliðahúfu. Ég er viss um
að ég gæti þekkt þennan sjóliða ef ég sæi
hann aftur,“ er haft eftir Gylfa í lög-
regluskýrslunni.
Sjóliðinn mun hafa haldið því fram að
hann hafi keypt munina af innfæddum á
ónefndri eyju í Kyrrahafinu, meðan hann
var þar við störf. Nafn sjóliðans vissi Gylfi
ekki.
Gylfi var alltaf einn þegar hann hitti sjó-
liðann, nema í fyrsta skiptið. Þá var með
honum vinur hans, sem við skulum kalla
Kolbein. Kolbeinn var á hinn bóginn slapp-
ur í ensku og skipti sér ekki af samtali
þeirra og vissi lítið sem ekkert um við-
skiptin þeirra á milli. Þetta staðfesti Kol-
beinn við skýrslutöku hjá lögreglunni. Lýsti
hann sjóliðanum sem dökkhærðum með-
almanni og taldi sig geta þekkt hann aftur.
Bresku lögreglunni gert viðvart
Þegar hér er komið sögu var bresku örygg-
islögreglunni gert viðvart og ræddu tveir
lögreglumenn, Broster og Holt, við báða
drengina.
Reykjavíkurlögreglan sá ástæðu til að yf-
irheyra Gylfa og Kolbein nánar og kom þá
í ljós misræmi í frásögn þeirra af fundinum
með sjóliðanum. Bæði varðandi tímasetn-
ingar og það hvernig fundinn bar að á
Kalkofnsvegi. Voru þeir samprófaðir um
ósamræmi þetta og vildi hvorugur neinu
breyta.
Eftir þetta ók lögreglumaður heim til
Kolbeins og fékk leyfi móður hans til að
leita í hirslum piltsins. Fundust þar fjögur
armbandsúr. Kolbeinn kom heim nokkru
síðar og var þá spurður hvernig á úrunum
stæði. Sagði hann þá að úrin hefðu verið í
poka sem þriðji pilturinn, sem við skulum
kalla Aron, hafði fundið nokkru áður. Þaðan
kom líka allt dótið sem Gylfi hafði haft
undir höndum, að sögn Kolbeins.
Lögregla yfirheyrði Aron og kom þá
fram að hann hafði fundið téðan poka og
annan poka til við sundlaugarnar í Reykja-
vík. Sagði hann Kolbeini og bróður hans,
sem hér er kallaður Jóhann, frá fundinum
og fóru þeir saman að kvöldlagi og sóttu
pokana. Fóru síðan með þá heim til bræðr-
anna og gaumgæfðu innihaldið. Annar pok-
inn var brúnn og efnið í honum svipað og í
hermannatjöldum, að dómi Arons. Efnið í
hinum var hvítur segldúkur.
Hrein og óhrein nærföt
Margra grasa kenndi í pokunum. Þar voru
meðal annars hrein og óhrein nærföt, skór,
sokkar, enskar sígarettur, brjóstsykur og
rakáhöld. Auk margra úra, gamalla og
nýrra, kvenhringa og vindlingaveskis. Aron
kveðst hafa stungið upp á því að þessu yrði
skilað á lögreglustöðina en sú hugmynd
fékk ekki hljómgrunn. Niðurstaðan varð því
sú að félagarnir skiptu innihaldinu á milli
sín. Þess utan fékk bróðir Arons, köllum
hann Birki, eitt armbandsúr. Eins Gylfi en
Aron kvartar undan því í lögregluskýrslunni
að hann hafi ekki greitt sér fyrir það.
Aron skilaði því sem hann var ennþá
með í sínum fórum. Hann var þegar búinn
að borða brjóstsykurinn og reykja sígarett-
urnar. Jafnframt sagði hann Jóhann hafa
látið passa, sem var í öðrum pokanum, upp
á skörina á loftinu heima hjá sér. Aron
mundi ekki hvaða nafn stóð á passanum.
Í ljósi þessara upplýsinga sendi lögregla
aftur eftir Kolbeini. Viðurkenndi hann þá
að sagan um sjóliðann væri ósönn. Gylfi
hefði aldrei fengið neitt hjá honum. Stað-
festi Kolbeinn frásögn Arons í öllum meg-
inatriðum. Hann hefði fundið pokana og
þeir bræður sótt þá með honum og farið
með þá heim til sín. Af ótta við að lenda í
klandri út af fundinum ákváðu piltarnir að
skipta góssinu á milli sín. Þegar Gylfi lenti
í „veseni“ vegna þess sem hann var með,
væntanlega vegna samtala við föður sinn,
bjuggu þeir Kolbeinn í sameiningu til sög-
una um viðskiptin við sjóliðann. „Það var
alveg satt að ég sá hann tala við sjóliða
fyrir nokkru, en það kemur þessu máli ekk-
ert við,“ er haft eftir Kolbeini í skýrslunni.
Vildi vernda félaga sína
Gylfi staðfesti þetta við lögreglu. „Allt, sem
ég hefi áður sagt um þetta mál er ósatt,“
sagði hann við skýrslutöku. Úrið og vind-
lingaveskið hafði hann fengið hjá Kolbeini
en skrökvaði að föður sínum, þar sem hann
var ekki sannfærður um að munirnir væru
heiðarlega fengnir. Hin úrin hafði hann
keypt af Aroni og Jóhanni. Gylfi kvaðst
hafa sagt lögreglunni ósatt til að vernda fé-
laga sína ef þeir kynnu að hafa fengið hlut-
ina á vafasaman hátt.
Heima hjá Aroni fannst meðal annars
sjóvesti merkt G.A. Bentley. Heima hjá
bræðrunum Kolbeini og Jóhanni fundust
tvö önnur sjóvesti með sömu merkingu.
Ekki fannst passinn sem Jóhann átti að
hafa falið, ásamt nokkrum sendibréfum, en
Jóhann fullyrti að nafnið á passanum hefði
verið Bentley.
„Allt, sem ég
hefi áður sagt
um þetta mál
er ósatt“
INNBROTSÞJÓFUR LÉT GREIPAR SÓPA Í SKRAUTGRIPASÖLUBÚÐ FRANCHS
MICHELSENS ÚRSMÍÐAMEISTARA HAUSTIÐ 1944. LÖGREGLA KOMST EKKI Á
SLÓÐ ÞJÓFSINS FYRR EN NÍU MÁNUÐUM SÍÐAR OG BEINDIST GRUNUR
ÞÁ AÐ ÓNEFNDUM BRESKUM SJÓLIÐA. HANN REYNDIST VIÐRIÐINN MÁL-
IÐ SEM ÞÓ VAR MUN FLÓKNARA EN LÖGREGLU SÝNDIST Í FYRSTU.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is