Skólavarðan - 01.03.2009, Blaðsíða 29

SKÓLAVARÐAN 2.TBL. 9. ÁRG. 2009
SMIÐSHÖGGIÐ
skipti ekki máli. Síður en svo. Ég held að
framlag kennara sé það atriði sem vegur
þyngst í flóknu ferli skólastarfs og að góðir
kennarar geti jafnvel fengið hunda til að
syngja.
Sumir álíta að kennsla sé list sem krefst
sömu skapandi hugsunar og aðrar list-
greinar. Kennurum sem kenna af listfengi
hefur verið lýst þannig að þeir hafi aðstæður
undir vitsmunalegri stjórn en séu þó ávallt
reiðubúnir að bregðast við óvæntum at-
burðum á skapandi hátt, rétt eins og djass-
tónlistarmenn sem leika af fingrum fram
(„impróvísera“) innan ákveðins ramma.
Hver kennslustund er óvissuferð. Kennari
er eins og ferðalangur sem heldur til fjalla
útbúinn áttavita, landakorti, fæði og fötum
til skiptanna en getur þó aldrei verið viss um
að komast heilu og höldnu aftur til byggða.
Nemendur eru náttúruöfl sem erfitt er að
átta sig á. Þeir eru eins misjafnir og þeir eru
margir og verða aldrei forritaðir. Hlutverk
kennarans er að gera hverjum nemenda kleift
að meðtaka kennsluna á sinn hátt og móta
úr henni eigin þekkingu. Hlutverk kennarans
er gjöfult en erfitt. Það er með ólíkindum hve
lítið hefur verið gert úr starfsheiðri stéttar
sem vinnur svo mikilvægt starf.
Að læra með huga, hjarta og hönd
Lítil stelpa sem ég þekki lauk fimm ára námi
í haust. Hún hlakkaði til að komast á æðra
menntastig þó að hún hafi unað hag sín-
um vel í leikskólanum. En grunnskólinn olli
henni vonbrigðum. Hún gerðist hljóð heima
fyrir þar til hún lét undan foreldrum sínum
og tjáði sig um hvernig það er að byrja í sex
ára bekk:
- Sko, það eru reglur. Þegar maður er
nýbúinn að fara út á maður að koma inn og
þegar maður er nýkominn inn á maður að
fara út aftur.
Hún leit á skólabjölluna sem hindrun í
námi af því að í leikskólanum er engin bjalla
sem kveður á um hvenær börn séu að læra
og hvenær þau séu að leika sér. Ég held að
hin skólastigin fjögur geti lært margt af
leikskólanum þar sem allt fléttast saman
í allsherjar nám og notaðar eru óteljandi
leiðir til að læra af því að börn vita sjálf
hvaða leiðir henta þeim. Þegar sonur minn
var fimm ára vöktu ógnarvíddir alheimsins
honum ótta. Þá ákvað hann að læra um
sólkerfið og sá að besta leiðin til að skilja
sólkerfið væri að vera sólkerfið. Hann lék
sólina frá morgni til kvölds í marga daga þar
til ótti hans var horfinn.
Talað er um að mannshugurinn nýti þrjú
meginsvið við öflun þekkingar; svið rök-
hugsunar, leikni og tilfinninga eða með
öðrum orðum að við lærum með huga,
hjarta og hönd. Reyndar hefur þessum leið-
um fjölgað verulega eftir að orðið greind
varð fleirtöluorð. Hugmyndir um fjölgreindir
tiltaka tíu greindarsvið og telja mikilvægt að
hver og einn nýti sterkustu greindir sínar í
námi, lífi og starfi. Þeir sem nota fjölgreindir
í skólastarfi líta svo á að í hverjum manni
sé fjölbreytt flóra hæfileika sem allir séu
jafnmikils virði. Skólakerfið hefur hins vegar
löngum litið á tvær greindir - málgreind og
rökgreind - sem mikilvægustu tæki manns-
ins til náms og þar með merkilegustu
greindirnar.
Hversu menntuð er þjóðin?
Því má velta fyrir sér hvort nýjar hugmyndir
um nám bæti skólastarf. Ég spyr oft full-
orðna nemendur mína hvort þeim finnist
skóli barna sinna betri en sá skóli sem
þeir sjálfir gengu í. Svörin skiptast í tvennt;
sumum finnst skólinn margfalt betri en
aðrir telja skóla barna sinna svo slæman
að magar þeirra herpist saman í hvert
sinn sem börnin axli skólatöskurnar. Sjálfri
finnst mér börn mín ganga í betri skóla en
ég gerði. Taskan mín var ævinlega blýþung
af slæmri samvisku. Ég lærði aldrei nógu
vel heima né æfði mig á píanóið - og aldrei
lauk ég við skyldustykkin í handavinnu, það
gerði mamma kvöldið áður en þeim skyldi
skilað. Mér finnst námsefni barna minna
vera meira í samræmi við þarfir nemenda
og þroska, kennsluaðferðir mannúðlegri,
félagslífið þroskavænlegra og skólinn taka
betur á náms- og félagsvanda. Hins vegar
veit ég að það er ekki að ástæðulausu sem
magar alltof margra ungmenna og foreldra
þeirra herpast saman þegar hugurinn leitar
til skólans.
Eitt af því sem við töldum okkur trú um
í uppsveiflunni var að menntunarstig hér á
landi væri hærra en annars staðar. Reyndar
er það rétt að hér stunda fleiri háskólanám
en víðast hvar í Evrópu – en hins vegar ljúka
mun færri framhaldsskólanámi. Miðað
við önnur Evrópulönd eru hér óvenjustórir
hópar þeirra sem aðeins ljúka grunnskóla
og þeirra sem ljúka háskóla, en hópur fólks
með framhaldsskólamenntun er óvenjulítill.
Menntunarstig er því ójafnt hér á landi en
rannsóknir sýna að þeim þjóðum farnast
best þar sem það er sem jafnast.
Menntun fæst ekki aðeins í skóla. Lengd
skólagöngu segir ekki allt um raunveru-
legt menntunarstig, en hún er þó notuð
sem mælikvarði á það og því þykir mikil-
vægt að sem flestir ljúki framhaldsskóla.
Brotthvarf úr skólum er hér með því hæsta
sem þekkist. Nýjar hagtölur sýna að 38%
árgangsins sem fæddur er 1982 hafði
ekki lokið framhaldsskóla við 24 ára aldur.
Ástæður þess að næstum 40% þjóðarinnar
ljúka ekki framhaldsskólanámi á eðlilegum
tíma eru ekki alslæmar. Gott atvinnuá-
stand og opið framhaldsskólakerfi hefur
hingað til valdið því að Íslendingar ljúka
skólagöngu síðar á ævinni en aðrar þjóðir.
Með vaxandi atvinnuleysi mun aðsókn að
framhaldsskólum aukast en ólíklegt er að
þeir geti mætt þeirri aukningu.
Þegar talað er um brotthvarf er sjaldan
minnst á brotthvarf úr grunnskólum enda
ljúka allir skólaskyldunni opinberlega. En
allnokkur hópur stimplar sig samt út í efri
bekkjum grunnskóla, hættir að fylgjast með
eða mæta. Á Íslandi er fleira fullorðið fólk
en flesta grunar sem aðeins getur stautað
sig fram úr fyrirsögnum, kann ekki að leggja
saman upp úr lítilli innkaupakörfu og lítur á
tölvur sem leiktæki. Þetta er ekki fólk með
skerta greind heldur fjölgreint fólk sem
þrífst illa í skóla af ýmsum ástæðum. Talað
er um að fjórðungi nemenda nýtist ekki nám
í grunn- og framhaldsskólum sem skyldi.
Til hvers er skólinn?
Ég spyr oft nemendur mína – fullorðið
fólk með stutta skólagöngu – hvers vegna
þeir hafi hætt ungir í skóla. Svarið er
Hlutverk kennarans er gjöfult en erfitt. Það er með
ólíkindum hve lítið hefur verið gert úr starfsheiðri
stéttar sem vinnur svo mikilvægt starf.
Þetta er ekki fólk með skerta greind heldur fjölgreint
fólk sem þrífst illa í skóla af ýmsum ástæðum. talað
er um að fjórðungi nemenda nýtist ekki nám í grunn-
og framhaldsskólum sem skyldi.