Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.03.2016, Blaðsíða 4

Ótrúlegt að viðbrögð séu engin
Sara Mansour, formaður ung-mennaráðs UNICEF á Ís-landi, er mjög gagnrýnin á
stöðu geðheilbrigðismálum ung-
menna. Ráðið stóð í haust fyrir
Heilabroti, átaki til þess að vekja at-
hygli á úrræðaleysinu og vinna gegn
fordómum en Sara segir að þrátt
fyrir mjög góðar viðtökur í sam-
félaginu hafi átakið engu breytt
gagnvart stjórnvöldum. Heldur ekki
svört skýrsla Ríkisendurskoðunar
sem kom út fyrir nokkrum vikum.
„Þetta átak í haust fékk rosalega
góðar viðtökur. Verkefnið Ég er
ekki tabú, herferð gegn tabúi geð-
sjúkdóma, var byltingarkennt í ís-
lensku samfélagi og vakti líka at-
hygli í haust; þar vorum við að
viðurkenna hve alvarlegur og al-
gengur vandinn er,“ segir hún.
Þrotlaus vinna
„Við áttum fund með heilbrigðis-
málaráðherra en þá kom reyndar í
ljós að hann hafði ekki séð myndina
og ekki heldur fylgst með umræðum
á netinu,“ segir Sara afar vonsvikin.
„Okkur fannst mjög leiðinlegt, eftir
að hafa lagt þrotlausa vinnu í mynd-
ina í meira en heilt ár, að ráðherra
hefði ekki einu sinni gefið sér tíma
til að horfa á 10 mínútna mynd áður
en hann hitti okkur.“
Þegar unnið var að aðgerðar-
áætlun til fjögurra ára í geðheil-
brigðismálum, veitti ungmennaráð
UNICEF umsögn og Sara segir að
lögð hafa verið fram töluverð gagn-
rýni. „Því miður var ekkert tekið
mark á henni. Við tókum sér-
staklega fram að það vantaði heild-
aryfirsýn og að gerðar yrðu kann-
anir og virkilega skannað fyrir
vandanum. Í geðheilbrigðisáætlun-
inni er ekki fjallað sérstaklega um
börn en allir vita að það er allt öðru-
vísi að vera veikur sem barn en full-
orðinn; veikindin eru mun meira
mótandi fyrir barnið og tíminn líður
öðru vísi.“
Hún nefnir að í áætluninni sé ekki
tekið fram hve biðtími eftir þjónustu
megi vera langur. „Hvaða tími er
ásættanlegur?“ spyr hún. „Það vant-
ar líka samráð við fagaðila og þá sem
hafa þurft að takast á við vandann á
síðustu árum. Líka að fjallað sé um
börn með tvíþættan vanda, bæði
andleg veikindi og einhver önnur.“
Dæmin eru fleiri, segir hún.
„Við byrjuðum á seinasta ári með
þetta verkefni og í haust frum-
sýndum við stuttmyndina Heilabrot
sem sýnd var í öllum framhalds-
skólum og grunnskólum á landinu
og fjallaði um strák sem fótbrotnar á
fótboltaæfingu en fer í gegnum
sjúkraferli eins og hann væri and-
lega veikur; þarf til dæmis að bíða
eftir röntgenmyndatöku jafn lengi
og meðalbarn þarf að bíða eftir
greiningu og þarf að bíða í eitt og
hálft ár eftir aðgerð.“
Sara nefnir að í kjölfar þess sem
kalla megi mótmæli ungmennaráðs-
ins hafi heilbrigðisráðherra veitt
nokkrar milljónir króna í Þroska- og
hegðunarstöðina, þar sem biðlistar
séu allt að tveimur árum. „Hægt var
að ráða fleira starfsfólk og stytta
biðlista en það var skamm-
tímaáætlun og gildir bara í eitt ár.
Í raun er ekki verið að stytta bið-
listann heldur viðhalda þeim fjölda
sem bíður. Það vantar lang-
tímalausn.“
Alvarleg gagnrýni
Sara minnir á að biðlistar á barna-
og unglingageðdeild Landspítalans
(BUGL) séu gríðarlega langir, erfitt
sé að komast að hjá skólasálfræðingi
og einnig sé mjög erfitt að komast
að hjá sálfræðingum úti í bæ, „fyrir
utan það að ekki er á hvers manns
færi að borga 10 þúsund fyrir tím-
ann.“
Það komu Söru gríðarlega á óvart
að þegar skýrsla Ríkisendurskoð-
unar kom voru viðbrögð „sama og
engin. Ríkisendurskoðun kom fram
með mjög alvarlega gagnrýni á heil-
brigðiskerfið; segir beinlínis að
heilsa og velferð barna sé í hættu, en
þrátt fyrir það, og þrátt fyrir Heila-
brot, gerðu stjórnvöld ekkert með
þetta. Þau eru bara með fjögurra
ára áætlun, sem er auðvitað betri en
ekki neitt, en samt rosalega gölluð“.
Skjáskot úr myndinni
Heilabrot sem
Ungmennaráð UNICEF á
Íslandi frumsýndi í fyrra.
UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, er leiðandi afl í hjálparstarfi fyrir börn í heiminum. Ungmennaráð UNICEF á Íslandi
hefur mótmælt harðlega úrræðaleysi í geðheilbrigðismálum ungmenna hérlendis. Unga fólkinu finnst ekki á það hlustað.
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.3. 2016
„Ef þessi börn væru líkam-
lega veik væri þetta ekki lát-
ið viðgangast,“ segir Sara
Mansour um biðlistana
löngu og andlega veiku
börnin.
„Það vantar að stjórnvöld
segi hve löng bið eftir þjón-
ustu sé ásættanleg og eftir
þann tíma komist fólk að á
einkareknum stofum í heil-
brigðiskerfinu, eins og tíðk-
ast annars staðar á Norður-
löndum og ríkið greiði fyrir;
þannig er tryggt að barn fái
þjónustu á skikkanlegum
tíma. Við höfum ekki nefnt
neinn sérstakan tíma í þessu
sambandi, bara að sett verði
einhver tímamörk. Óvissan
er svo erfið.“
Væri ekki
látið við-
gangast …
Í stuttmyndinni Heilabrot
koma hjón með ungan son á
bráðamóttöku sjúkrahúss, til-
kynna í afgreiðslunni að hann
hafi misstigið sig á fótboltaæf-
ingu, sé líklega fótbrotinn og
þurfi að komast í myndatöku
strax.
Viðbrögðin eru ámóta og
margir þekkja sem eiga við and-
lega erfiðleika að glíma.
„Það er næst laust hjá okkur í
september.“
Faðirinn rýkur upp og öskrar:
„Í september? Það er eftir
fjóra mánuði.“
Konan í afgreiðslunni svarar:
„Já, eins og þið sjáið er fullt af
fólki hérna sem þarf aðhlynn-
ingu. Auk þess erum við ekki
með nægan tækjabúnað til að
mynda þetta fyrr en í sept-
ember.“
Bætir svo við: „En ef eitthvað
er að … [Eitthvað að? hvæsa
foreldrarnir] … getum við
skráð hann í gifssetningu en það
er venjulega örfáir mánuðir í
bið í viðbót. En ég er fullviss um
að hann komist að fyrir jól.“
Á skjánum birtist:
Fáránlegt?
Svona er staða barna sem glíma
við geðrænan vanda.
Börn eiga ekki heima á biðlistum.
Síðar í myndinni sitja hjónin
með son sinn hjá lækni sem fær-
ir þeim þær vondu fréttir að
brotið hafi ekki gróið rétt en
hægt sé að laga það; brjóta
megi beinið upp og fá það til að
gróa betur saman.
Eftir góða stund fallast þau á
að drengurinn fari í aðgerðina
eins fljótt og hægt er.
Þá spyr læknirinn:
„Hvernig eruð þið eftir eitt
og hálft ár?“
„Hvernig eruð þið eftir
eitt og hálft ár?“
’
Eftirspurn eftir þjónustu stofnana sem sinna geðheilbrigðis-
málum barna og unglinga hefur stóraukist síðustu ár og bið-
tími lengst. Síðla árs í fyrra biðu um 400 börn eftir þjónustu
Þroska- og hegðunarstöðvar, 120 voru á biðlista göngudeildar
BUGL og rúmlega 208 biðu eftir þjónustu Greiningar- og
ráðgjafarstöðvar ríkisins.
INNLENT
SKAPTI HALLGRÍMSSON
skapti@mbl.is