Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.03.2016, Síða 49

20.3. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 49
hryllileg er hún en morðingjarnir
skáru m.a. af honum kynfærin og létu
honum blæða út. Þá er einnig atriði í
myndinni þar sem grunnskólakenn-
ari heilaþvær skólabörn, kennir þeim
að kommúnistar séu illmenni sem
hafi m.a. stungið augun úr hershöfð-
ingjum og spyr hvort börnin myndu
vilja að það væri gert við þau. Útrým-
ing kommúnista er þannig réttlætt og
börnunum kennt að þeir sem stóðu
fyrir henni hafi verið hetjur sem hafi
gert landið að lýðveldi. Hafa báðar
myndir hlotið einróma lof gagnrýn-
enda og mikinn fjölda verðlauna og
tilnefninga.
Eins og barnið í Nýju
fötunum keisarans
„The Act of Killing breytti því hvern-
ig indónesískir fjölmiðlar fjalla um
fortíðina. Áður fjölluðu þeir lítið sem
ekkert um fjöldamorðin og fögnuðu
þeim jafnvel. Myndin varð til þess að
farið var að fjalla um þau sem þjóð-
armorð og ógnarstjórnina sem hefur
verið við völd æ síðan. Hvort tveggja
er mikilvægt,“ segir Oppenheimer
þegar hann er spurður út í áhrif
mynda sinna í Indónesíu. Morð og
pyntingar hafi verið framin með sam-
þykki æðstu valdamanna, herforingja
og auðugrar yfirstéttar landsins.
„The Act of Killing kom til Indóne-
síu eins og barnið í Nýju fötunum
keisarans. Hún gerði fólki kleift að
ræða um hryllinginn sem það upp-
lifði: ofbeldi, ótta og kúgun,“ segir
Oppenheimer. Þögnin hafi loksins
verið rofin og án þeirrar myndar
hefði aldrei verið mögulegt að fá
stjórnvöld til liðs við sig við dreifingu
á The Look of Silence. Oppenheimer
segir myndirnar hafa veitt Indónes-
um innblástur í baráttu sinni fyrir
sannleikanum og séu m.a.s. sýndar í
skólum, að frumkvæði samtaka indó-
nesískra sögukennara. Nú fái þeir
loksins að segja og sýna nemendum
sannleikann.
Oppenheimer er spurður að því
hvort hann, Adi og tökuliðið hafi aldr-
ei óttast um líf sitt, í ljósi umfjöllunar-
efnisins og segir hann það sjaldan
hafa komið fyrir. Vígamennirnir hafi
tekið þátt sjálfviljugir og meðan á
upptökum fyrri myndarinnar stóð
hafi þeim m.a.s. verið fagnað í spjall-
þætti í sjónvarpi í Indónesíu. Afskipti
háttsettra stjórnmálamanna og þá
m.a. ráðherra hafi hins vegar skotið
honum skelk í bringu en á heildina lit-
ið hafi hann þó ekki óttast um líf sitt
eða annarra sem komu að gerð
myndarinnar. Viðmælendur Adi hafi
haft í hótunum við hann og það hafi
vissulega verið ógnvekjandi, en allt
hafi á endanum farið vel. Adi og aðrir
Indónesar sem komu að gerð mynd-
anna eigi mikið hrós skilið því þeir
hafi sýnt mikið hugrekki. Þeirra á
meðal séu lögmenn mannréttinda-
samtaka, kvikmyndagerðarmenn og
háskólaprófessorar. „Þeir vissu að
þeir væru að taka mikla áhættu og
fengju ekki viðurkenningu fyrir sitt
framlag fyrr en breytingar yrðu í
Indónesíu. Fyrir mér eru þetta
hetjur,“ segir Oppenheimer.
Sterk myndlíking
– Þetta er áhugaverð aðferð sem þið
beitið í The Look of Silence, að láta
Adi mæla sjónina í þessum glæpa-
mönnum á meðan hann ræðir við þá.
Hvers vegna fórstu þá leið?
„Adi er sjóntækjafræðingur og
hann átti hugmyndina að því að ræða
við ódæðismennina. Ég vissi að ég
yrði að búa til einhvers konar náin
tengsl milli Adi og þeirra, þeir þekktu
mig en ekki hann. Þetta var ákveðin
leið til að ná fram þessum tengslum.
Ég fór með Adi á fund þeirra, sagðist
vera snúinn aftur mörgum árum síð-
ar, eftir að hafa gert The Act of Kill-
ing og væri að þessu sinni með vini
mínum. Sýn hans á þessa sögulegu
atburði væri önnur en þeirra og per-
sónuleg tengsl hans við þá og að ég
vildi skrásetja samtal þeirra um þá.
Ég hvatti þá til að hlusta hvor á ann-
an þó þeir væru á öndverðum meiði,“
segir Oppenheimer. Um leið hafi
hann sagt Adi geta mælt sjónina í
þeim og útvegað gleraugu ef þyrfti.
Adi hafi aðeins mælt sjónina í þeim
sem vildu, sumir hafi ekki viljað það
eða haft þörf fyrir.
„Sjónprófin gegndu margvíslegu
hlutverki. Með þeim myndaðist
ákveðin nánd milli Adi og ódæð-
ismannanna og þeir sannfærðust um
að Adi sæi þá sem manneskjur,
læknar sjá jú alltaf sjúklinginn sem
manneskju. Adi gat líka einbeitt sér
að starfinu ef stefndi í að ótti eða reiði
tæki af honum völdin, sem hefði get-
að verið hættulegt, og gat tekið sér
þann tíma sem þurfti í samtalið vegna
sjónprófsins. Ódæðismennirnir
greindu þá í smáatriðum frá atburð-
um, líkt og þeir gerðu þegar ég ræddi
við þá mörgum árum fyrr,“ segir Op-
penheimer. Mikilvægt hafi verið að
þeir segðu Adi líka frá glæpum sín-
um, játuðu þá fyrir honum, til að sam-
tal gæti átt sér stað, uppgjör og leit
að iðrun. „Ég áttaði mig líka á því að
þetta gæti verið sterk myndlíking
fyrir blinduna sem þessir menn eru
slegnir,“ bætir Oppenheimer við.
Einstök heimildarmynd
Oppenheimer braut blað í sögu heim-
ildarmynda með The Look of Silence
því aldrei hefur áður verið gerð heim-
ildamynd þar sem ættingi fórnar-
lambs morðingja, sem enn ganga
lausir, stendur andspænis þeim. Og
hvað þá morðingjum sem enn eru
valdamiklir og ógn við samfélagið.
Oppenheimer segir að vegna þessara
einkennilegu aðstæðna hafi myndin
verið tekin upp áður en The Act of
Killing var frumsýnd. Hann hafi beð-
ið með frumsýningu The Act of Kill-
ing og klárað tökur á The Look of Si-
lence því hann vissi að hann ætti ekki
afturkvæmt til Indónesíu eftir frum-
sýningu fyrri myndarinnar. Sem fyrr
segir var Adi hótað við tökur The Lo-
ok of Silence og má af máli Oppenhei-
mers heyra að mikil spenna var í loft-
inu. Morðingjar bróður hans höfðu
hrotta með sér í viðtölin sem voru
reiðubúnir að ganga í skrokk á Adi og
tökuliðinu. Oppenheimer segir að
tökuliðið hafi verið með flóttabíl til
reiðu, ef ske kynni að Adi þyrfti að
flýja og fjölskylda Adi var reiðubúin
að yfirgefa landið ef eitthvað færi úr-
skeiðis. „Okkur tókst að setja saman
lið til að gæta öryggis þeirra og vor-
um með áætlun um að flytja þau til
Danmerkur ef nauðsynlegt væri,“
segir Oppenheimer.
Adi og fjölskylda hans fluttu til
annars landshluta í öryggisskyni áð-
ur en myndin var frumsýnd en þeim
hefur ekki verið hótað eftir að sýn-
ingar hófust, að sögn Oppenheimers.
Adi varð þjóðhetja með The Look of
Silence, hefur hlotið mikla athygli
fyrir hugrekki sitt og veitt löndum
sínum innblástur.
Býður upp á mikla
möguleika
Oppenheimer býr í Danmörku og
blaðamaður spyr hvernig standi á
því. „Ég flutti til Danmerkur frá
Lundúnum fyrir fimm árum til að
klippa The Act of Killing. Ég og eig-
inmaður minn kunnum svo vel við
okkur þar að við ákváðum að flytja
þangað,“ segir Oppenheimer og bæt-
ir við að báðar heimildarmyndirnar
séu framleiddar í Danmörku.
Og hvað skyldi svo vera næst á
dagskrá hjá þessum merkilega kvik-
myndagerðarmanni, er hann með
heimildarmynd á prjónunum?
Oppenheimer verst allra fregna en
segir að kanna þurfi frekar þá aðferð
sem hann beitti í The Act of Killing,
þ.e. að láta fólk leika sjálft sig og setja
á svið persónulegar sögur sínar og
hugaróra. Með þeirri nálgun hafi
hann farið inn á nýtt svið í heimild-
armyndagerð sem bjóði upp á mikla
möguleika og rannsóknir.
’ Þeir vissu að þeir væru að taka mikla áhættu ogfengju ekki viðurkenningu fyrir sitt framlag fyrr enbreytingar yrðu í Indónesíu. Fyrir mér eru þetta hetjur.
Inong, fyrrverandi liðsmaður
vígasveita Suharto, í sjónprófi
hjá Adi í The Look of Silence.
Dreifingardeild Morgunblaðsins leitar að dugmiklu
fólki 13 ára og eldra, til að bera út blöð.
Blaðburður fer fram mánudaga til laugardaga
og þarf að vera lokið fyrir kl. 7 á morgnana.
Allar nánari upplýsingar í síma 569 1440 eða dreifing@mbl.is
Hafðu samband í dag
og byrjaðu launaða líkamsrækt
strax á morgun.
www.mbl.is/laushverfi
Vantar þig aukapening?