Orð og tunga - 01.06.2007, Page 43

Ásta Svavarsdóttir: Talmál og málheildir — talmál og orðabækur 33
hér á eftir) og samtali í skáldsögu. Hins vegar er lítið vitað um umfang
og eðli þessa munar því samanburðarrannsóknir á talmáli og ritmáli
eru fáskrúðugar. Það sama má segja um sambandið á milli talmáls og
ritmáls ef frá eru talin tengsl framburðar og stafsetningar.
Ein þeirra spurninga sem vakna um mun talmáls og ritmáls og
sambandið þar á milli er hvers eðlis munurinn sé. Er fyrst og fremst
um stílmun að ræða sem birtist þá í ólíku vali á orðum og orðalagi eða
er einhver formgerðarmunur á talmáli og ritmáli? Og ef svo er, í hverju
felst þá þessi munur? Þetta er að verulegu leyti ókannað svið, ekki
bara í íslensku heldur almennt í tungumálum, og ástæðan er ekki síst
sú að heimildir um talmál hafa lengstum verið af skornum skammti.
Þetta kann að þykja undarleg staðhæfing þegar haft er í huga að tal-
málið er sínálægt í daglegu lífi. Tal er hins vegar hverfult fyrirbrigði.
Að vísu er hægt að leggja einstakar framburðarmyndir og einstök orð
á minnið eða skrá þau hjá sér en til þess að hægt sé að rannsaka stærri
einingar eða fá yfirlit um útbreiðslu og tíðni tiltekinna einkenna þarf
að koma talinu í það form að vinna megi með það. Með vaxandi áhuga
á sérkennum talmálsins hefur þetta verið gert í auknum mæli eins og
talmálshlutinn af BNC ber m.a. vitni um og gagnamálfræðingar hafa
staðið fyrir samanburðarrannsóknum á tal- og ritmáli á grundvelli
málheilda, einkanlega í ensku. Niðurstöður sýna greinilegan stílmun
milli talmáls og ritmáls. Hann birtist t.d. í mismunandi tíðni tiltek-
inna einkenna en rannsóknir benda jafnframt til þess að fleira spili
þarna inn í, ekki síst mismunandi aðstæður og þar með málsnið, og
myndin sé margbreytilegri en gefið er í skyn með einfaldri tvískipt-
ingu milli talmáls og ritmáls (sjá t.d. Biber 1988, Finegan & Biber 2001).
Á grundvelli málheilda og rannsókna á þeim hafa einnig verið gerðar
mállýsingar og samdar málfræðihandbækur þar sem tekið er tillit til
sérkenna talmáls ekki síður en ritmáls, a.m.k. hvað varðar ensku, og
má nefna sem dæmi málfræðibækur sem gefnar hafa verið út á veg-
um Longman (sjá einkum Biber, Johansson, Leech, Conrad & Finegan
1999).
íslenskt talmál hefur sáralítið verið rannsakað og þar bíða því
mörg forvitnileg athugunarefni. Talað mál hefur alla tíð verið fyrir-
ferðarmikið í einkalífi og persónulegum samskiptum fólks en vægi
talmáls í opinberu lífi hefur verið vaxandi á undanförnum áratugum,
m.a. vegna breytinga í fjölmiðlun þar sem mikilvægi talmiðla hefur
smám saman aukist á kostnað dagblaða. Þetta kallar á það að talmál