Morgunblaðið - 09.07.2016, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Framferðilög-regluþjóna
í Bandaríkjunum
gagnvart minni-
hlutahópum er
enn og aftur í sviðsljósinu eft-
ir að tveir blökkumenn voru
skotnir til bana með um sólar-
hrings millibili, fyrst Alton
Sterling í ríkinu Louisiana og
síðan Philando Castile í
Minnesota. Myndskeið voru
tekin af báðum atvikum og
mátti nánast ráða af þeim að
viðkomandi lögreglumenn
hefðu tekið mennina af lífi án
dóms og laga.
Athygli vekur, að það sem
af er þessu ári hefur lögreglan
í Bandaríkjunum þegar vegið
um 550 manns. Það samsvarar
um þremur mannslífum á dag.
Nú skal ekki dregið úr því að
aðstæður lögreglumanna
vestra eru oft erfiðar og oft
verður ekki umflúið að beita
banvænum ráðum til þess að
yfirbuga ofbeldismenn. Það
átti hins vegar ekki við í þess-
um tveimur tilfellum.
Því blossaði skiljanlega upp
mikil reiði, einkum meðal
bandarískra blökkumanna,
sem geta með nokkrum rétti
sagt að þeir sitji ekki við sama
borð og aðrir þjóðfélagshópar
í Bandaríkjunum, sérstaklega
þegar kemur að samskiptum
við lögregluna. Of oft lyktar
þeim samskiptum með því að
einhver lætur lífið, algjörlega
að tilefnislausu.
Reiðin getur hins vegar
ekki réttlætt hina fólskulegu
árás í Dallas, þar sem fjórir
vopnaðir menn tóku sig til og
nýttu sér mótmæli til þess að
skjóta á lög-
reglumenn úr
launsátri. Fimm
lögreglumenn lét-
ust og sjö til við-
bótar særðust í
árásinni. Má ekki síður tala
um aftökur í því samhengi.
Ástandið í Bandaríkjunum
er á suðupunkti eftir þessi at-
vik, sem sýna því miður
hversu skammt á veg sam-
skipti ólíkra kynþátta eru
komin í Bandaríkjunum.
Snjallsímabylting síðustu ára
hefur svipt hulunni af því
hversu miklir þeir brestir eru,
og er fólk skiljanlega slegið
yfir því þegar það sér ofbeld-
isverk í beinni útsendingu,
hvort sem þau eru framin af
eða gegn lögreglunni.
Ljóst er að grípa þarf til að-
gerða til að koma í veg fyrir
að lögreglumenn vestan hafs
fari ítrekað út fyrir valdmörk
sín.
Ein leið sem reynd hefur
verið með góðum árangri er
að koma fyrir myndavélum
framan á lögregluþjónunum,
sem taki upp öll samskipti
þeirra við borgarana. Hefur
það úrræði bætt hegðun
þeirra sem lögreglan hefur af-
skipti af, sem og lögreglu-
mannanna sjálfra.
Þá þurfa yfirvöld í Banda-
ríkjunum að fara vel yfir það
hverjir ráðast til lögreglu-
starfa. Það getur ekki verið
eðlilegt ástand að rúmlega
þúsund manns láti árlega lífið
í samskiptum sínum við lög-
regluna. Gagngerrar hug-
arfarsbreytingar virðist þörf í
nálguninni þar til lögreglu-
starfa.
Hugarfarsbreytingar
er þörf í
Bandaríkjunum}
Aftökur í beinni
útsendingu
Athyglisvert hef-
ur verið að fylgj-
ast með upp-
gangi
fyrirtækisins
Trackwell, sem
sérhæfir sig í
búnaði til eftirlits í sjávar-
útvegi. Í Morgunblaðinu í gær
var greint frá því að búnaður
frá fyrirtækinu hefði nú verið
tekinn til notkunar í eftirliti á
Kyrrahafinu. Er hann notaður
til að vakta 100 milljóna fer-
kílómetra svæði og nær eft-
irlitið til 40 ríkja sem þar eiga
lögsögu.
Þetta kerfi er afrakstur 20
ára þróunar og samstarfs við
Landhelgisgæsluna, Neyð-
arlínuna og sjávarútvegsráðu-
neytið og hefur slípast til með
notkun hér. Búnaður Track-
well nýtist með
margvíslegum
hætti, allt frá til-
kynningarskyldu
til fiskveiðieft-
irlits. Hann
gagnast einnig
útgerðinni á tímum aukinna
krafna um upplýsingar vegna
þess að hann gerir kleift að
rekja uppruna fisksins frá því
hann er dreginn úr hafi þar til
hann hafnar í borði fisksalans.
Marel er annað fyrirtæki,
sem farnast hefur vel í að nýta
hugvit og þekkingu til fram-
fara í sjávarútvegi. Velgengni
Trackwell er gott dæmi um
hvernig nýta má hugvitið til
að uppfylla þarfir atvinnu-
greinar þar sem mikil þekking
er til staðar og ná árangri á
alþjóðlegum vettvangi.
Með íslensku hugviti
verður eftirlit haft
með 100 milljóna fer-
kílómetra hafsvæði}
Í krafti hugvits
Í
júní sl. var kæru undirritaðrar vísað
frá úrskurðarnefnd um upplýsinga-
mál. Kæran var vegna orðsendinga
sem bandarísk yfirvöld sendu íslensk-
um stjórnvöldum í júní og júlí 2013 og
vörðuðu uppljóstrarann Edward Snowden.
Utanríkisráðuneytið hafði neitað að upplýsa
um efni erindanna á þeirri forsendu að þau
féllu undir lög um meðferð sakamála, og þar af
leiðandi utan gildissviðs upplýsingalaga, en á
sama tíma og fyrrnefndar orðsendingar bárust
til Íslands sendu bandarísk yfirvöld erindi til
Noregs og annarra nágrannaríkja þar sem
fjallað var um handtöku og framsal Snowden,
ef hann ferðaðist þangað.
Eftir átta mánaða málsmeðferð komst úr-
skurðarnefndin að þeirri niðurstöðu að réttur
til aðgangs að gögnunum yrði ekki byggður á
upplýsingalögum. „Enda þótt umbeðnar orðsendingar
feli ekki í sér formlega beiðni um framsal sakamanns
þykir mega leggja til grundvallar að þær séu í vörslum
utanríkisráðuneytisins sem liður í meðferð erinda frá er-
lendum yfirvöldum um aðgerðir hér á landi í tengslum
við sakamál,“ sagði m.a. í niðurstöðunni.
Orðalagið hér að framan og tímasetningar bréfsend-
inganna gefa til kynna að umrædd erindi séu áþekk þeim
sem bárust Noregi og öðrum Norðurlandaríkjum. Þau
hafa verið birt, m.a. af NRK, og bera það ekki með sér að
flokkast til trúnaðargagna. Eitt skjalið er merkt „unc-
lassified“. Engu að síður hafa íslensk stjórnvöld, þ.e. ut-
anríkisráðuneytið, ákveðið að halda þeim erindum sem
hingað bárust leyndum, og hamla þannig um-
fjöllun og umræðu um mikilvægt mál.
Í rökstuðningi mínum fyrir úrskurð-
arnefndinni vísaði ég m.a. til þess að það virt-
ist ekki varða ríka hagsmuni að halda efni orð-
sendinganna leyndum. Á hinn bóginn varðaði
almannahagsmuni að fjallað væri um málið; að
upplýsa hvað bandarísk yfirvöld hefðu farið
fram á og á hvaða forsendum, og ekki síður
hver viðbrögð íslenskra stjórnvalda hefðu ver-
ið eða yrðu, ef til kastanna kæmi. Þá kom ég
einnig inn á þá umræðu sem nú á sér stað um
stöðu uppljóstrara og ályktun Evrópuþings-
ins þar sem aðildarríki ESB voru hvött til að
koma í veg fyrir framsal Snowden.
Málinu lauk án þess að utanríkisráðuneytið
eða úrskurðarnefndin tækju afstöðu til rök-
stuðningsins. Það var nóg að segja nei og vísa
í lagabókstafinn.
Það má draga lærdóm af þessum málalokum. Í fyrsta
lagi virðist hægur leikur fyrir stjórnvöld að komast hjá
því að deila upplýsingum ef þau geta vísað til undanþágu-
ákvæða upplýsingalaga. Eðli málsins samkvæmt komast
þau á sama tíma hjá því að svara rökstuðningi þess sem
hefur óskað eftir upplýsingunum. Í öðru lagi er máls-
meðferðartími úrskurðarnefndarinnar óásættanlega
langur og úrræðið máttlaust eftir því. Í þriðja lagi, og
það sem er mest um vert, þá er niðurstaðan glatað tæki-
færi; tækifæri til að opna á aðkallandi umræðu, þ.e. um
uppljóstrara og uppljóstranir, og formlega afstöðu
stjórnvalda til þeirra. Það er miður. holmfridur@mbl.is
Leynd hvílir á Snowden-erindum
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Fjöldi tilkynninga tilNáttúrufræðistofnunar Ís-lands um spánarsnigla þaðsem af er sumri hefur sleg-
ið fyrri ársmet og það rækilega. Þó er
helsti sniglatíminn eftir, en hann er
síðsumars. Þetta kemur fram á Fa-
cebook-síðu Náttúrufræðistofnunar
Íslands. „Ekki er einleikið hvað flest
bönd berast að sama uppruna,“ segir
á síðunni. Ljóst þykir að snigillinn
verði ekki stöðvaður en æskilegt er að
hemja dreifingu hans ef kostur er, að
sögn Náttúrufræðistofnunar.
Erling Ólafsson skordýrafræð-
ingur setti inn viðvörun á Face-
book-síðuna Heimur smádýranna
þann 16. júní sl. Ástæðan var sú að
honum höfðu þá borist tilkynningar
um spánarsnigla frá þremur stöðum á
Norðurlandi. Sniglarnir höfðu allir
fylgt blómabökkum með stjúpum sem
keyptar voru frá sömu blómaversl-
anakeðju.
Böndin bárust að Blómavali, sem
kaupir öll sumarblóm frá innlendum
ræktendum eða innlendum heild-
sölum. Verslanakeðjan taldi ekki unnt
að rekja þau tilfelli þar sem sniglar
fundust í blómabökkum til einstakra
ræktenda. Strax var gripið til ráðstaf-
ana hjá Blómavali vegna sniglanna, að
sögn rekstrarstjóra fyrirtækisins.
Skerið af þeim hausinn
Í gær sendu Umhverfisstofnun
og Matvælastofnun út tilkynningar
vegna útbreiðslu spánarsnigils.
Tilkynningu Umhverfisstofn-
unar er beint til almennings. Þar seg-
ir að afar mikilvægt sé að sporna við
því af öllu afli að snigillinn nái að festa
sig hér í sessi. „Almenningur er hvatt-
ur til þess að fylgjast vel með í garð-
inum hjá sér og uppræta snigilinn um
leið og hans verður vart en til þess má
beita ýmsum aðferðum,“ segir í til-
kynningunni. Þá er áréttað mikilvægi
þess að tilkynna fundinn til Nátt-
úrufræðistofnunar Íslands með upp-
lýsingum um fundarstað, aðstæður
þar og dagsetningu ásamt ljós-
myndum.
Umhverfisstofnun segir að þegar
spánarsnigilar finnist í heimilisgarði
sé árangursríkast að tína þá og drepa.
Það er hægt að gera með því að skera
af þeim hausinn, setja þá í heitt vatn
eða frysta. Síðan má setja þá í al-
mennan heimilisúrgang. Hægt er að
útbúa sniglagildrur eða kaupa þær í
garðvöruverslunum og setja í þær
ávaxtaafganga eða bjór til að laða
sniglana að. „Mikilvægt er að eyða
öllum lífsstigum spánarsnigilsins og
þar eru eggin ekki undanskilin. Þau
má finna í 10-200 eggjaklösum á stöð-
um þar sem raki helst hár eins og
undir pottum og bökkum, steinum og
spýtum eða undir gróðri. Þau drepast
líka í heitu vatni eða í frosti eins og
sniglarnir.“
Tilkynningu Matvælastofnunar
var beint til plönturæktenda og dreif-
ingaraðila. Þar er því beint til þeirra
sem rækta plöntur til sölu að gæta
þess vel að spánarsnigill dreifist ekki
með plöntunum. Sé grunur um að
spánarsnigill sé á svæðinu þurfi að
grípa til aðgerða.
„Það er ábyrgð ræktanda að
dreifa ekki skaðvöldum og ef því er
sinnt þarf ekki að beita þvingunar-
úrræðum sem þessar stofnanir hafa
heimild til að beita.“ Tíður þvottur
gólfs og jarðvegs með heitu vatni er
áhrifarík aðgerð gegn sniglinum. Eft-
ir það er mikilvægt að hindra skrið
snigla aftur inn á ræktunarsvæðið.
Mjög mikilvægt er að plöntur sem á
að flytja annað til sölu séu ekki
geymdar þar sem sniglar komast að.
Þá er einnig minnst á að pardussnigill
éti spánarsnigil í einhverjum til-
vikum.
Blásið til stríðs gegn
spánarsniglinum
Ljósmynd/Erling Ólafsson
Spánarsniglar Göngumaður í Grafarvogi sá spánarsnigla í nágrenni við
moltugerð Sorpu. Hann tók sniglana og færði þá Náttúrufræðistofnun.
Spánarsniglar verða allt að 15
cm langir og eru mikil átvögl.
Þeir éta um hálfa þyngd sína á
dag og leggjast m.a. á mat-
jurtir.
Spánarsnigill fannst fyrst hér
á landi árið 2003 í Reykjavík og
Kópavogi. Síðan hefur snigillinn
fundist æ víðar um landið, að
því er fram kemur á pödduvef
Náttúrufræðistofnunar Íslands.
„Spánarsnigill dreifist nær
eingöngu af mannavöldum,
einkum sem egg eða ungviði
með plöntum og jarðvegi. Hann
er orðinn geysialgengur í ná-
grannalöndunum og er þar orð-
inn til mikils skaða í görðum og
garðrækt,“ segir á pöddu-
vefnum. Náttúrufræðistofnun
óskar eftir að fá upplýsingar
um fundarstaði spánarsnigla.
„Mikilvægt er að sporna gegn
landnámi spánarsnigils eins og
frekast er unnt og skal því tor-
tíma þeim sniglum sem ekki
gefst kostur á að skila til Nátt-
úrufræðistofnunar.“
Ágengur
skaðvaldur
SPÁNARSNIGILLINN